Grunnegs
Van Wikipedie
Grunnegs | |
---|---|
Noam | Grunnegs, Grönnegs, Grunnegers |
Andere noamen | Grunnegs-Oostfrais |
Nederlaandse noam | Gronings |
Proat in | Nederlaand |
Toalgebied | Provinzie Grunnen, Noord-Drenthe, Veenkolonien (Oost-Drenthe), Kölmerlaand (Fraislaand) |
Aantel sprekers | 310.000 |
Dialekten | |
Toalklassifikoatie |
|
Schrift | Latainse alfabet |
Toalstoates | t Grunnegs wordt zain as dialekt van t Leegsaksisch |
Toalkode ISO 639-1 | n.v.t. |
Toalkode ISO 639-2 | n.v.t. |
Toalkode ISO 639-3/DIS | gos |
Grunnegs of Grunnegers is n versoamelnoam veur de Leegsaksische variant uut de Provinzie Grunnen. t Grunnegs en de varianten van Oostfraislaand vörmen tesoamen, deur t Fraise substroat, n opvallend subgroup binnen t Leegsaksische dialekt.
t Begrip Grunnegs ken strak geogroafisch defineerd worden en deur de vlooiende overgang mit de varianten dij in de kop van Drenthe sproken worden, worden de dialekten in en om Zuudloaren, Paaize, Roden en Potterwold ook bie t Grunnegs rekend. t Veenkelonioals gait zölfs in onwiezdgde vörm de grens over noar Drenthe en wordt t maist in Drentse Monden sproken.
De Grunneger varianten worden voak aanduud mit de noam van de streek woar zie sproken worden, zo as t Westerkwartaars, t Stadjeders, t Hoogelaandsters, t Oldambtsters, t Veenkelonioals en t Westerwôlds.
De Leegsaksische varianten in Grunnen binnen ontstoan dou in de 15. aiw de invloud van t stad Grunnen in de Ommelanden staark gruide en t Saksische stadstoal t Frais gedailtelek overnam. Dou in 1498 heertog Albrecht van Saksen t kontrole over Friesland tuzzen Vlie en Ems kreeg, war der al weineg Frais over in t Grunneger Ommelanden. Tegenswoordeg wordt der in Grunnen allend in t Westerkwartaar bie Moarem nog Frais proat. Asmis wordt t Westerkwartaars zulf ook onder t Frais rekend. t Grunnegs kennt dus ook nog aal wat Fraise woorden en uutdrukkens.
t Process van versaksischen van t Frais, speulde zoch ook in Oostfraislaand of. Hierdeur kommt t dat der veul overainkomsten binnen tuzzen t Grunnegs en t Oostfrais. Bieveurbeeld: Scheuveln (Grunnegs) en Schöfeln (Oostfrais) veur t Drentse woord schaotsen.
Deurdat t Frais en t Limborgs in 1997 eerkend binnen as minderhaidstoalen, is t Grunnegs relatief t maist sproken dialekt in Nederlaand. Doarnoa kommt t Zais en doarnoa t Twents. De andere dialekten worden mainsttied allend noch deur oldere mìnsken sproken.
|
Hierboven staait n tabel mit de maist opvaalnde varianten binnen t Grunnegs. t Westerwolds vaalt t maist op, veuraal omdat dit dialekt de Grunnegse veurkeursschriefwieze nait volgt. Dizze het n aigense schriefwieze dij onderandere baseerd is op dij van t Drìnts. Bie de variant van t Stadjeders wordt in dit gevaal de veurkeursspellen ook nait volgd, môr veuraal de oetsproak. Op zochzölf binnen dizze verschillen nait zo hail aarg maarkboar, môr as man zai bie mekoar zet vaalt t wel op. Hieronder stoan nog n aantel veurbeelden dij de varioatsie binnen t Grunnegs verdudelkt. LET OP: Binnen dizze varianten kinnen ook lutje verschilln bestoan.
Dialekt | Zin |
---|---|
Hoogelaandsters | Zai luipen op badde, moar muiken gain lewaai |
Westerkwartaaiers | Zij lupen op brug, moar moeken gien lewaai |
Oldambtsters (Slochter) | Zai luipen op brogge, moar maiken gain lawaai |
Oldambtsters (Schaanze) | Zai luipen op de brog, môr muiken gain rebullie |
Westerwolds | Zi luipt op de brog, man muiken gein lawaai |
Veenkolonioals | Zai leupen op de brugge, môr meuken gain rapollie |
Noordvelds | Zeei luipen op de brog, maor muiken gien lawaai |
Pompsters | ? |