Piruw

Wikipidiyaman

Tiqsimuyupi Piruw saywitu
Aumentar
Tiqsimuyupi Piruw saywitu
Piruw saywitu
Aumentar
Piruw saywitu

Piruw (Kastilla simi: Perú) Abya-yala uralanpi mama llaqta.

  • Wamaq Llaqta: Lima

Wichay larumanta Ikwadur llaqtawan, Kulumbiya llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy larumantataq Brasil llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, uray larumantataq Chili llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, inti chinkay larumantataq Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa.

Suyu hina institushunalminti organisasqa llaqtanchis, hallp`antaq 1 285 216 Km2 chhikanmi, runankunaqa 29 millunkuna kan; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunan, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi.

Tabla de contenidos

[allichay] Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna

 Combate naval, 1879, Tarapaca
Aumentar
Combate naval, 1879, Tarapaca

[allichay] Congresoq kawsaynin

[allichay] Congresoq Kawsayninmanta Periodificación nisqa

  • Democracia Nominal Nisqa (1822 – 1895)
  • Democracia censataria (1896-1931)
  • Qharikunaq Democracia Alfabeta (1931-1955)
  • Democracia Mixta Alfabeta (1956 – 1978)
  • Democracia Universal (1979 watamanta kunankama)

[allichay] Pulitica Rakiy Piruwmanta

[allichay] Suyukuna

24 suyu, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyu:

Piruw: Suyukuna
Aumentar
Piruw: Suyukuna
  1. Amazonas Suyu
  2. Anqash Suyu
  3. Apurimaq Suyu
  4. Ariqipa Suyu
  5. Ayakuchu Suyu
  6. Kaxamarca Suyu
  7. Qusqu Suyu
  8. Wankawillka Suyu
  9. Wanuku Suyu
  10. Ika Suyu
  11. Xunin Suyu
  12. La Libertad Suyu
  13. Lanpalliqi Suyu
  14. Lima Provincias Suyu
  15. Luritu Suyu
  16. Diyuspi Mama Suyu
  17. Muqiwa Suyu
  18. Pasqu Suyu
  19. Piwra Suyu
  20. Punu Suyu
  21. San Martín Suyu
  22. Taqna Suyu
  23. Tunpis Suyu
  24. Ukayali Suyu

[allichay] Geografia nisqa

 Kuntur, Colca canyon
Aumentar
Kuntur, Colca canyon

Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Tipartamintuyuqmi Suyukuna, huk Pruwinsia Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truxillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimbote llaqtawan.

Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kinsa hatun regionman t`ipisqa kaqkasqa: Costa nisqa Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Sierra nisqa althu pata llaqtakuna; chaymantataq montaña nisqa Selva Amazónica nisqa karqan. Kayhinaman t`ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chchiqan biogeografican; hinamantan kayhina regionkuna rikhurisqa:

  • Chala utaq Costa nisqa
  • Yunga
  • Qheswa
  • Suni utaq Jalca
  • Puna
  • Janca
  • Rupa - Rupa utaq Selva Alta
  • Omagua, Amazonía utaq Selva Baja

[allichay] Hatun Llaqtakuna

Llaqtakuna Piruwpi
Rang Llaqta Runakuna Suyu
... 1981 ... 1993 ... 2005
1. Lima 3.573.227 5.363.270 6.867.951 Lima Metropolitana Suyu
2. Ariqipa 446.942 619.156 844.000 Ariqipa Suyu
3. Kallaw/ Callau 454.313 639.729 824.329 Kallaw Constitucional Wamani
4. Truxillu 354.301 509.312 750.004 La Libertad Suyu
5. Chiklayu 279.527 411.536 582.597 Lanpalliqi Suyu
6. Iquitos 178.738 274.759 439.114 Luritu Suyu
7. Wankayu 164.954 258.209 380.098 Xunin Suyu
8. Piwra 207.934 277.964 326.592 Piwra Suyu
9. Chimbote 223.341 268.979 320.119 Anqash Suyu
10. Qusqu 184.550 255.568 313.210 Qusqu Suyu
11. Pucallpa 89.604 172.286 311.793 Ukayali Suyu
12. Taqna/ Takana 98.532 174.336 280.996 Taqna Suyu
13. Huliyaka 87.651 142.576 247.949 Punu Suyu
14. Ika 114.786 161.406 247.687 Ika Suyu
15. Sullana 112.770 147.361 162.493 Piwra Suyu
16. Carabayllo k.A. 106.543 156.369 Lima Metropolitana Suyu
17. Chincha Alta 75.685 110.016 154.561 Ika Suyu
18. Huánuco 61.812 118.814 148.466 Wanuku Suyu
19. Ayacuchu/ Wamanqa 69.553 105.918 140.510 Ayakuchu Suyu
20. Kashamarka‎ 65.000 92.447 132.622 Kashamarka Suyu
21. Lurigancho 65.139 100.240 132.498 Lima Metropolitana Suyu
22. Tarapoto 34.979 77.783 124.638 San Martín Suyu
23. Punu 67.397 91.877 116.951 Punu Suyu
24. Tunpis 47.936 74.085 109.599 Tunpis Suyu
25. Talara 57.015 82.228 100.105 Piwra Suyu
26. Waras 44.814 66.888 87.233 Anqash Suyu
27. Cerro de Pasco 66.373 62.749 79.183 Pasqu Suyu
28. Chulucanas 34.977 52.089 69.145 Piwra Suyu
29. Huaral 34.235 54.199 68.606 Lima Provincias Suyu
30. Pisco 55.604 51.639 62.148 Ika Suyu
31. Catacaos 30.927 52.785 57.903 Piwra Suyu
32. Paita 18.749 42.491 56.404 Piwra Suyu
33. Abankay 19.863 46.997 55.299 Apurimaq Suyu
34. Moquegua 22.224 38.837 54.703 Muqiwa Suyu
35. Huacho 43.398 49.271 53.852 Lima Provincias Suyu
36. Ilo 32.011 43.947 53.717 Muqiwa Suyu
37. Tingo María 25.030 43.152 53.416 Wanuku Suyu
38. Lurín k.A. 34.268 53.309 Lima Metropolitana Suyu
39. Jaén 24.356 46.477 52.730 Kashamarka Suyu
40. Tarma 34.369 45.056 51.581 Xunin Suyu
41. Barranca 21.312 40.352 51.078 Lima Provincias Suyu
Aumentar

[allichay] Simikuna

[allichay] Qillqakuna

[allichay] Raymikuna

Fecha Nombre
1 de enero Año Nuevo
2 de febrero Mamacha Kandilariya Raymi (Punu)
2do Domingo de Febrero Día del Pisco Sour
Marzo-Abril Simana Santa
1 de mayo Día del Trabajo
Junio Qoyllur Rit'i (Qusqu Suyu)
29 de junio San Pedro y San Pablo
6 de julio Día del Maestro
7 de junio Dia de la Bandera
15 de junio Día de la Canción Andina
24 de junio Día del Campesino
28 de julio Fiestas Patrias
30 de agosto Santa Rosa de Lima
Octubre Mes del Señor de los Milagros
8 de octubre Combate Naval de Angamos
31 de octubre Día de la Canción Criolla
1 de noviembre Día de Todos Los Santos
8 de diciembre Día de la Inmaculada Concepción
9 de diciembre Batalla de Ayacucho
25 de diciembre Nawidad

[allichay] Llaqtah takin

Perullaqtah takin

[allichay] Hawa tinkikuna

Wikimedia Commons alberga contenido multimedia sobre Perú


Image:Wiki-logo-Ñ-manan background-wan.png

Kay qillqasqaqa ancha huch'uylla kan. Wikipidiyata yanapaytachu munani? Hatarichina kan!