Piruw
Wikipidiyaman
Piruw (Kastilla simi: Perú) Abya-yala uralanpi mama llaqta.
- Wamaq Llaqta: Lima
Wichay larumanta Ikwadur llaqtawan, Kulumbiya llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy larumantataq Brasil llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, uray larumantataq Chili llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, inti chinkay larumantataq Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa.
Suyu hina institushunalminti organisasqa llaqtanchis, hallp`antaq 1 285 216 Km2 chhikanmi, runankunaqa 29 millunkuna kan; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunan, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi.
Tabla de contenidos |
[allichay] Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna
[allichay] Congresoq kawsaynin
[allichay] Congresoq Kawsayninmanta Periodificación nisqa
- Democracia Nominal Nisqa (1822 – 1895)
- Democracia censataria (1896-1931)
- Qharikunaq Democracia Alfabeta (1931-1955)
- Democracia Mixta Alfabeta (1956 – 1978)
- Democracia Universal (1979 watamanta kunankama)
[allichay] Pulitica Rakiy Piruwmanta
[allichay] Suyukuna
24 suyu, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyu:
- Amazonas Suyu
- Anqash Suyu
- Apurimaq Suyu
- Ariqipa Suyu
- Ayakuchu Suyu
- Kaxamarca Suyu
- Qusqu Suyu
- Wankawillka Suyu
- Wanuku Suyu
- Ika Suyu
- Xunin Suyu
- La Libertad Suyu
- Lanpalliqi Suyu
- Lima Provincias Suyu
- Luritu Suyu
- Diyuspi Mama Suyu
- Muqiwa Suyu
- Pasqu Suyu
- Piwra Suyu
- Punu Suyu
- San Martín Suyu
- Taqna Suyu
- Tunpis Suyu
- Ukayali Suyu
[allichay] Geografia nisqa
Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Tipartamintuyuqmi Suyukuna, huk Pruwinsia Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truxillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimbote llaqtawan.
Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kinsa hatun regionman t`ipisqa kaqkasqa: Costa nisqa Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Sierra nisqa althu pata llaqtakuna; chaymantataq montaña nisqa Selva Amazónica nisqa karqan. Kayhinaman t`ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chchiqan biogeografican; hinamantan kayhina regionkuna rikhurisqa:
- Chala utaq Costa nisqa
- Yunga
- Qheswa
- Suni utaq Jalca
- Puna
- Janca
- Rupa - Rupa utaq Selva Alta
- Omagua, Amazonía utaq Selva Baja
[allichay] Hatun Llaqtakuna
- Lima 8.500.000 runakuna
- Ariqipa 1.100.000 runakuna
- Truxillu 850.000 runakuna
- Qusqu: 300.000 runakuna
- Piwra: 315.000 runakuna
- Punu: 100.000 runakuna
Llaqtakuna Piruwpi | |||||
Rang | Llaqta | Runakuna | Suyu | ||
... 1981 | ... 1993 | ... 2005 | |||
1. | Lima | 3.573.227 | 5.363.270 | 6.867.951 | Lima Metropolitana Suyu |
2. | Ariqipa | 446.942 | 619.156 | 844.000 | Ariqipa Suyu |
3. | Kallaw/ Callau | 454.313 | 639.729 | 824.329 | Kallaw Constitucional Wamani |
4. | Truxillu | 354.301 | 509.312 | 750.004 | La Libertad Suyu |
5. | Chiklayu | 279.527 | 411.536 | 582.597 | Lanpalliqi Suyu |
6. | Iquitos | 178.738 | 274.759 | 439.114 | Luritu Suyu |
7. | Wankayu | 164.954 | 258.209 | 380.098 | Xunin Suyu |
8. | Piwra | 207.934 | 277.964 | 326.592 | Piwra Suyu |
9. | Chimbote | 223.341 | 268.979 | 320.119 | Anqash Suyu |
10. | Qusqu | 184.550 | 255.568 | 313.210 | Qusqu Suyu |
11. | Pucallpa | 89.604 | 172.286 | 311.793 | Ukayali Suyu |
12. | Taqna/ Takana | 98.532 | 174.336 | 280.996 | Taqna Suyu |
13. | Huliyaka | 87.651 | 142.576 | 247.949 | Punu Suyu |
14. | Ika | 114.786 | 161.406 | 247.687 | Ika Suyu |
15. | Sullana | 112.770 | 147.361 | 162.493 | Piwra Suyu |
16. | Carabayllo | k.A. | 106.543 | 156.369 | Lima Metropolitana Suyu |
17. | Chincha Alta | 75.685 | 110.016 | 154.561 | Ika Suyu |
18. | Huánuco | 61.812 | 118.814 | 148.466 | Wanuku Suyu |
19. | Ayacuchu/ Wamanqa | 69.553 | 105.918 | 140.510 | Ayakuchu Suyu |
20. | Kashamarka | 65.000 | 92.447 | 132.622 | Kashamarka Suyu |
21. | Lurigancho | 65.139 | 100.240 | 132.498 | Lima Metropolitana Suyu |
22. | Tarapoto | 34.979 | 77.783 | 124.638 | San Martín Suyu |
23. | Punu | 67.397 | 91.877 | 116.951 | Punu Suyu |
24. | Tunpis | 47.936 | 74.085 | 109.599 | Tunpis Suyu |
25. | Talara | 57.015 | 82.228 | 100.105 | Piwra Suyu |
26. | Waras | 44.814 | 66.888 | 87.233 | Anqash Suyu |
27. | Cerro de Pasco | 66.373 | 62.749 | 79.183 | Pasqu Suyu |
28. | Chulucanas | 34.977 | 52.089 | 69.145 | Piwra Suyu |
29. | Huaral | 34.235 | 54.199 | 68.606 | Lima Provincias Suyu |
30. | Pisco | 55.604 | 51.639 | 62.148 | Ika Suyu |
31. | Catacaos | 30.927 | 52.785 | 57.903 | Piwra Suyu |
32. | Paita | 18.749 | 42.491 | 56.404 | Piwra Suyu |
33. | Abankay | 19.863 | 46.997 | 55.299 | Apurimaq Suyu |
34. | Moquegua | 22.224 | 38.837 | 54.703 | Muqiwa Suyu |
35. | Huacho | 43.398 | 49.271 | 53.852 | Lima Provincias Suyu |
36. | Ilo | 32.011 | 43.947 | 53.717 | Muqiwa Suyu |
37. | Tingo María | 25.030 | 43.152 | 53.416 | Wanuku Suyu |
38. | Lurín | k.A. | 34.268 | 53.309 | Lima Metropolitana Suyu |
39. | Jaén | 24.356 | 46.477 | 52.730 | Kashamarka Suyu |
40. | Tarma | 34.369 | 45.056 | 51.581 | Xunin Suyu |
41. | Barranca | 21.312 | 40.352 | 51.078 | Lima Provincias Suyu |
[allichay] Simikuna
- Kastilla simi 16.000.000 rimaqkuna
- Runa simi 8.000.000 rimaqkuna
- Aymar simi 5.000.000 rimaqkuna
[allichay] Qillqakuna
- (Apu) Ollantay (drama)
…
- Waman Puma de Ayala (* 1534 ? (1550 ?) - † c. 1615)
- Inka Garcilaso de la Vega (1539 – 1616)
- César Vallejo (1892 - 1938)
- José María Arguedas (1911 - 1969)
- Julio Ramón Ribeyro (1929 – 1994)
- Mario Vargas Llosa (* 1936)
[allichay] Raymikuna
Fecha | Nombre |
---|---|
1 de enero | Año Nuevo |
2 de febrero | Mamacha Kandilariya Raymi (Punu) |
2do Domingo de Febrero | Día del Pisco Sour |
Marzo-Abril | Simana Santa |
1 de mayo | Día del Trabajo |
Junio | Qoyllur Rit'i (Qusqu Suyu) |
29 de junio | San Pedro y San Pablo |
6 de julio | Día del Maestro |
7 de junio | Dia de la Bandera |
15 de junio | Día de la Canción Andina |
24 de junio | Día del Campesino |
28 de julio | Fiestas Patrias |
30 de agosto | Santa Rosa de Lima |
Octubre | Mes del Señor de los Milagros |
8 de octubre | Combate Naval de Angamos |
31 de octubre | Día de la Canción Criolla |
1 de noviembre | Día de Todos Los Santos |
8 de diciembre | Día de la Inmaculada Concepción |
9 de diciembre | Batalla de Ayacucho |
25 de diciembre | Nawidad |
[allichay] Llaqtah takin
[allichay] Hawa tinkikuna
- Peru Suyuq Congreson
- Peru: Huk Ñeqen Ekolohika kallpayoq Pacha
- Tours and Travels to Peru
- Lista: Universidades del Perú
![]() |
Kay qillqasqaqa ancha huch'uylla kan. Wikipidiyata yanapaytachu munani? Hatarichina kan! |