Gjuha Spanjolle

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Gjuha Spanjolle
Flitet në: Spanjë, Meksikë, Argjentinë, etj.
Vendi:
Numri i Folësve: mbi 300.000.000 banorë
Renditja:
Gjenetika indoevropiane
Klasifikimi:
Statusi Zyrtar
Gjuhë zyrtare e:
Rregullohet nga:
Kodet e gjuhës
ISO 639-1
ISO 639-2(B)
SIL


Gjuha Spanjolle (ose spanishtja) flitet në Spanjë, në Amerikën Qendrore, si dhe në të gjithë Amerikën Jugore (Latine), me përjashtim të Brazilit ku flitet portugezishtja. I takon familjes së gjuhëve indoevropiane, gjegjësisht asaj latine. Karakteristikë e saj është se shkruhet ashtu siç flitet.

Tabela e përmbajtjeve

[redaktoni] Zanafilla e gjuhës spanjolle

[redaktoni] (218 p.l.K - 409 m.l.K)

Spanjishtja është nje gjuhe latine. Por kane ngelur disa gjurme nga gjuhet perpara Romanizimit, siç ishte euskera (gjuha baske). Pushtimi romak fillon ne 218 perpara lindjes se Krishtit, por qe e ngadalte dhe zgjati rreth dy shekuj. Latinishtja qe flitej ne gadishullin iberik ishte vullgare, sepse romaket qe vinin ne Hispania ne ate kohe i perkisnin klaseve te ulta.

[redaktoni] Dyndjet gjermanike

Kaluan ne gadishullin disa fise gjermane. Midis tyre ishin dhe Visigodët qe u instaluan ne te gjithe territorin perveç Pais Basco. Dominimi i tyre zgjati tre shekuj dhe la disa gjurme ne gjuhe, por vendasit vazhdonin te flisnin latinishten.

[redaktoni] Pushtimi arab

Ne 711, arabet e berberet hyren ne gadishullin iberik. Ndejten rreth tete shekuj. Ne territoret e veriut u organizua ripushtimi nga mbreterit kristiane. Keto mbreteri kishin gjuhet e veta: gallego-portugalisht, leones(zona e Leon), castellano(zona e Castilla, keshtu quhet spanjishtja sot), navarro-aragones (ne veri-lindje te gadishullit) dhe catalan(ne Barcelonen e sotme). Ne jug flitej arabishtja. Kristianet qe jetonin ne zonat arabe flisnin mozarabe, por kjo gjuhe u zhduk gjate Ripushtimit. Arabishtja ka lene gjurme te rendesishme ne gjuhen spanjolle(siç është prania e "h") por nuk u imponua. Megjithate qe e rendesishme ne Mesjete, sepse Spanja u shnderrua ne qendren kulturore te Europes, aty shkonin te gjithe te mençurit e vendeve veriore.

[redaktoni] 1492

Ne 2 janar te ketij viti mbaroi ripushtimi dhe kristianet ripushtuan te gjithe gadishullin duke ekspulsuar arabet e fundit te Granades. Ne 31 mars, mbreteresha Isabel Katolikja ekspulsoi çifutet. Ata qe iken vazhdonin te flisnin spanjisht, duke i hapur rruge nje gjuhe tjeter: judeo-español. Ne te njejtin vit, Kristofer Kolombi zbulon Ameriken ku perhapet shpejt spanjishtja. Ne 1492 publikohet per here te pare nje liber per gramatiken spanjolle nga Antonio de Nebrija.

[redaktoni] Dialektet e gjuhës spanjolle

[redaktoni] Përhapja e gjuhës spanjolle

Në kohen e zbulimeve të mëdha, u rizbulua nga Ameriko Vespuci kontinenti i ri, qe do merte emrin e tij "Amerika". Zbuluesi gjenovez Kristofor Kolombi ne sherbim te Mbreterve Katolike, nuk e dinte se c´kishte zbuluarë duke gjurmuar rrugët detare më të shkurtta për të arritur Indinë. Kjo ishte koha kur në territoret tona tashme kishte shkelur këmba e turqve osmanllinj dhe tregtia e mallrave Evrope-Indi ishte bërë e pamundur sepse udhet qene bllokuar nga deti dhe toka nga tërqit. Duke pasur parasysh kete gjendje, dy mbreterite neo-latine (Spanja dhe Portugalia), u ngriten në superfuqi botërore pas epokes se Rekonkistes (Ripushtimit) dhe permiresuan teknikat e lundrimit në oqeane. Energjia e madhe e treguar gjate Rekonkistes, ambicia per pasuri e lavdi, i mundësoi atyre që të arrinin të zulonin dhe te sundonin te ashtuquajturen Botën e Re. Këto dy vende e ndanë këtë botë në dy pjesë, perendimi i takoi spanjollëve e lindja portugezëve. Për këtë shkak, sot në Peru, Ekuador, Venezuela e pjesen më të madhe të Amerikës Latine (me disa perjashtime) flitet gjuha spanjolle si gjuhë zyrtare, ndërsa në Brazil gjuha zyrtare është portugalishtja.

[redaktoni] Spanjishtja në SHBA

Spanjishte gjuha që folur në territorin e Mbreterise Spanjolle dhe vendet e Amerikës Latine, si dhe ne ish-kolonine spanjolle te Guineas ne kontinentin afrikan. Flitet po ashtu ne mjaft rajone te Shteteve te Bashkuara te Amerikes, ne Filipine e nje variant i saj flitet ne disa zona te Gadishullit Ballkanik e ne Izraelin e sotem. Ky variant gjuhesor njihet me emrin "Judeo-Espanyol" apo "Xhudezmo". Historikisht, Kalifornia, Teksasi, Arizona, nje pjese e Kolorados, Meksika e Re kane qene pjese te Perandorise Spanjolle, e pas renies se saj, qene pjese legjitime e shtetit te Meksikes. Natyrisht, qe ne keto territore flitej spanjisht. Pas aneksimit te ketyre rajoneve nga superfuqia qe po pervijohej ngadale e me force ne rrafshin boteror, ne keto zona mbeten nje numer i konsiderueshem banoresh, gjuha amtare e te cileve qe spanjishtja. Numri i tyre është rritur dukshem pas Luftes se Dyte Boterore si pasoje e emigrimit ekonomik e politik te mjafte qytetareve e fshatareve meksikane, amerikanoqendror e nga Pellgu i Karaibeve. Sot mendohet te jetojne ne Sh.B.A. mbi 30 milione njerez me origjine hispanike.

[redaktoni] Lidhje të jashtme

Në gjuhë të tjera