Gegë
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Gegë ose gegërishte (Geg. gegnisht), njëri nga dy dialektet e gjuhës shqipe, që flitet nga shqiptarët gegë në veri të Shqipërisë, në Kosovë, në Maqedoni si dhe në Serbi e Mal të Zi. Kufiri në mes të gegërishtes dhe toskërishtes është Lumi Shkumbin në Shqipëri, që përshkon Shqipërinë e Mesme nga lindja në perëndim.
Gegë është po ashtu klasifikim nënetnik i shqiptarëve dhe përfshin banorët e viseve mbi Shkumbin, cekur më lart, ose folësit e gegërishtes.
[redaktoni] Veçanti të gegërishtes
- Paskajorja/Infinitivi – me + pjesorja e foljes (p.sh. me punue, me kallëzue). Kjo është një mangësi e gjuhës standarde që e bën të vështirë për një gegë të flasë rrjedhshëm në standard. Mënyra lidhore që përdoret në standard është pasuri dhe i ka të mirat e saj, p.sh. është specifike duke u lidhur me vetën (p.sh. të punoj d.m.th. unë të punoj, të punosh d.m.th. ti të punosh). Për shembull, gegërishtja ofron përkthime më adekuate në këtë rast: To Be or Not To Be (Shekspir: Hamleti, III-I). Shekspiri nuk thotë Ti, të jesh apo të mos jesh, por thotë, pa iu drejtuar asnjë vete, as të dytës, as të tretes: “Me qenë o mos me qenë”. Ndërkaq, një përkhtim në standard si Për të qenë apo për të mos qenë nuk tingëllon mirë.
- Foljet kalimtare dhe jokalimtare. Megjithëse veprore, në gegërishte, shumë folje, si “me ardhë/vij”, në të kaluarën dhe kohë të tjera të së shkuarës paraprihen nga folja “me qenë/jam”. P.sh. “Jam ardhë dje, po nuk t’gjeta aty”. Sidoqoftë, këto folje mund të zgjedhohen edhe si në standard me “kam” përpara, por modeli i mësipërm është shumë i përhapur në Kosovë.
- Fjalori i pasur. Gegërishtja ka shumë fjalë që nuk përfshihen në fjalorin e gjuhës standarde. Disa shembuj: me nirthtë, me të mejtë (p.sh. Më ka mejt krahu), kacurret (plot, me spicë) etj.
- Gegërishtja më e vjetër se toskërishtja. Kjo është një teori shumë e mbështetur nga studimet. Shihet, për shembull se rotacizmi “n” në “r” ka ndodhur e jo “r” në “n”, çka dëshmon se gegërishtja ka ruajtur më shumë elemnte të shqipes së vjetër. Këtë e zbulojmë prej fjalëve latine si psh. “virgin-” që në gegërishte sot është “virgjin” dhe në toskërisht/standard “i/e virgjër”, “inimicus” e gjetur në gegërishte si “anmik” dhe e transformuar në toskërisht/standard si “armik”.
- Zanoret hundore (â) e bëjnë gegërishten më të vështirë për t'u mësuar si dialekt (për shqiptarët) ose gjuhë e dytë (për të huajt që mësojnë shqipen gege). Njëherësh, theksimi i tyre është dallimi kryesor në theks prej toskërishtes, duke e bërë këtë të fundit më të butë për veshin.
[redaktoni] Tabelë krahasimi
Standard | Toskësisht | Gegërisht |
---|---|---|
Shqipëri | Shqipëri | Shqypni |
një | një | nji / njo |
nëntë | nëntë | nândë |
është | është | âsht / â |
bëj | bëj | bâj |
emër | emër | êmën |
pjekuri | pjekuri | pjekuni |
gjendje | gjëndje | gjêndje |
zog | zok | zog |
mbret | mbret | mret |
për të punuar | për të punuar | me punue |
rërë | rërë | rânë |
qenë | qënë | kjênë / kânë |
dëllinjë | enjë | bërshê |
baltë | llum | bâltë |
cimbidh | mashë | danë |
( ˆ ) shënon zanoret hundore, të cilat janë tipar i gegërishtes.
[redaktoni] Shiko edhe
![]() |
Ky artikull është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar. |
Kategoritë: Cung | Shqip | Dialekte