Karboni 14

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Karboni 14, 14C, ose radiokarboni (karboni radioaktiv), eshte nje izotop radioaktiv i karbonit zbuluar me 27 shkurt 1940 nga Martin Kamen dhe Sam Ruben. Bërthama e tij atomike permban 6 protone dhe 8 neutrone. Prania e tij ne lendet organike ne formen e radiokarbonit datues perdoret gjeresisht si baza e menyres ne datimin arkeologjik, gjeologjik dhe hidrogjeologjik te lendeve.

Ndeshet ne natyre ne nje sasi prej 0.0000000001% (nje te trilionten pjese) te te gjthe karbonit qe ndodhet ne toke. Gjysmë-perioda (gjysmë-jeta) e karbonit 14 eshte 5730±40 vjet. Pas kesaj kohe ai shenderrohet ne azot 14 me ane te beta shkatërrimit.

Karboni 14 krijohet ne shtresat e larta te troposferes dhe stratosferes nga neutronet termale ose neutronet e shpejta te thithura nga atomet e azotit.

Ne kohen qe rrezet kozmike hyjne ne atmosfere, ato pesojne shnderrime te ndryshme, perfshi prodhimin e neutroneve. Keto neutrone marrin pjese ne reaksionin e meposhtem:

n + 14N → 14C + 1H

Sasia me e madhe e krijimit te karbonit 14 ndodh ne lartesi prej 9 deri 15 km, dhe ne gjeresi te larta gjeomagnetike, karboni 14 perzihet lehte dhe perhapet neper atmosfere dhe lidhet me oksigjenin per te formuar dioksidin radioaktiv te karbonit. Ky i fundit tretet ne uje dhe keshtu pershkon oqeanet.

Karboni 14 mund te prodhohet edhe ne akull nga neutronet e shpejta duke shkaktuar reaksionet shkaterruese te oksigjenit.

Shumica e lëndëve kimike te prodhuara nga njeriu jane te perftuara prej lëgjeve fosile, ne te cilat karboni 14 ndodhej perpara shkaterrimit, si p.sh nafta dhe qymyri. Prania e karbonit 14 ne izotopet gjurmuese te lendeve karbonike tregon prejardhjen "e mundëshme" dhe si rrjedhim moshen gjeologjike te lendes.

[redaktoni] Shiko edhe

  • Gjurmues izotropikë
  • Datimi radiokarbonik

[redaktoni] Lidhje të jashtme