Arkimedi

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Arkimedi
Zmadho
Arkimedi

Arkimedi (greq: Αρχιμήδης) (jetoi rreth viteve 287 p.e.s. - 212 p.e.s.) qe një matematikan, fizikan, inxhenier, astronom dhe filosof i lashtë Siçilian i lindur në koloninë e portit Sirakuzjan. Mendohet nga disa historianë e matematikanë të jetë matematikani më i madh i lashtësisë. Carl Friedrich Gauss (Karl Fridrih Gaus) e mendonte atë si një nga tre më të mëdhenjtë, që kanë jetuar ndonjëherë.

[redaktoni] Zbulimet dhe shpikjet

Arkimedi u bë i njohur pasi mori pjesë në mbrojtjen e Sirakuzës kundër rrethimit romak në Luftën e Dytë Punike. Ka të ngjarë që ai i zmbrapsi Romakët me makineritë e tij të luftës të përpiluara me dorën e tij. Thuhet se ai ka mundur të lëvizë një anije të madhe gjithsej me ekipazh dhe ngarkesë vetëm me një litar. Mendohet të ketë zbuluar parimin e dendësisë dhe pluskimit, i njohur edhe si parimi i Arkimedit që sipas gojëdhënës e zbuloi ndërsa ai po lahej në një vaskë (doli jashë nëpër rrugë dukë bërtitur "Eureka" (E gjeta)). Atij i mvishet edhe shpikja e odometrit gjatë Luftës së Parë Punike. Një nga shpikjet e tij të përdorura për mbrojtje ushtarake të Sirakuzës kundër pushtimit Romak ishte grremçi i Arkimedit.

Thuhet se ai parandaloi një sulm Romak mbi Sirakuzën duke përdorur një grumbull të madh pasqyrash (përflitet të kenë qenë mburoja të pastruara shumë mirë) që pasqyronin dritën e diellit dhe të cilat shkaktuan që anijet të merrnin zjarr.

Arkimedi u vra nga një ushtar romak në plaçkitjen e Sirakuzës gjatë Luftë së Dytë Punike megjithëse urdhëri i Marcellus ishte që ai të mos lëndohej. Grekët thonë se u vra ndërsa vizatonte një ekuacion në rërë: i zhytur në punën e tij dhe i padurimtë nga ndërprerja e ushtarit, thuhet se tha fjalët e tij të fundit të famshme para se të therej nga ushtari romak: Μη μου τους κύκλους τάραττε (Mos mi trazo rrathet). Kjo histori tregohet që të vihet në pah mendja e lartë greke me dorën-vrasëse romake. Megjithkëtë duhet të shënohet se Arkimedi shkatërroi me makineritë e tij luftarake një pjesë të mirë të fuqisë pushtuese romake, kështu që vdekja e tij mund të ketë qënë një ndëshkim.

Në krijimtari e largpamësi ai ia kaloi çdo matematikani Evropian para Rilindjes.