Angola

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

República de Angola
Flamuri - Angola Emblema - Angola
(Detaje) (Detaje)
Moto Kombëtare: Virtus Unita Fortior1
Vendndodhja -Angola
Gjuhë zyrtare Portugalishtja
Kryeqyteti Luanda
Sistemi Republikë
President José Eduardo dos Santos
Kryeministër Fernando da Piedade Dias dos Santos
Sipërfaqja
 -totale
 -ujore

1,246,700  km²  - ( 22 -ta)
~ 0 %
Popullsia
 - Totale
 - Dendësia

10,978,552 (Korrik 2004)  - ( 71 -ta)
8.6 b. / km²
HDI (2003) 0.445 (160 ), i ulët
Monedha Kvanza (AOA)
1 Kwanza=100 lvei
Zona kohore UTC + 01:00
Pavarësia
 nga Portugalia
11 Nëntor 1975 - (shpallur)
OKB nga 1 Dhjetor 1976
Himni Kombëtar Angola Avante!
Kodi i internetit TLD .ao
Prefiksi telefonik +244
redaktoni

Vendi thirret Republika e Angolës (portogalisht: República de Angola) dhe ndodhet në jug-perëndim të Afrikës. Angola kufizohet në veri me Namibinë , pastaj vijën Zambia , Republika Demokratike e Kongos dhe pjesa perëndimore përshkruhet nga Oqeani Atlantik. Emri Angola rrjedhë nga titulli i kryeparit të Mbretërisë së Kongos. Vendi e morri këtë emër pas zbarkimit të parë të portugezëve në bregdetin e kësaj pjesë të Atlantikut. Pavarësinë Angola e ka arritur në vitin 1975 nga portugezët.

Tabela e përmbajtjeve

[redaktoni] Historia

Artikulli kryesor : Historia e Angolës

1483 portugezët zbarkojnë dhe vendosen pran lumit Congo, ku edhe më vonë krijohet Kongo. Shteti i Kongos shtrihej nga Gaboni (i sotshëm) deri në veri tek lumi Kwaza në jug. Portugali më 1575 krijon kolonin portugeze të Luandës të bazuar në tregtinë e skllaveve. Ngadalë diku duke paguar e diku me luftë, portugezët deri në fund të shekullit XVI fusin nën kontroll rripin e bregdetit të Atlantikut. Gjatë kësaj kohe krijojnë kolonin e Angolës. Holandezët okupojnë Luandën prej 1941-48 për të krijuar një shtet i kundërpërgjigje portugezëve. Më 1648 Portugalia merr përsëri nën kontroll Luandën në vitin dhe përgatitet për pushtimin e Kongos dhe Ndongos. Këtë portugezet edhe e arrijnë në vitin 1671 mirëpo kontrollin e plotë administrativ e arrijnë gjatë shekullit XX. Më 1951 kolonia sillej si e pavarur dhe thirrej Afrika Perëndimorë Portugeze. Pas që Portugalia refuzoi de-kolonializmin në këtë pjesë fillojnë të veprojnë disa lëvizje për pavarësi si:

  • Lëvizja Popullore për Çlirimin e Angolës (Movimento Popular de Libertação de Angola MPLA) e organizuar nga bazat përreth Kimbundu-s dhe racës së përzier “intelligentsia of Luanda” në bashkëpunim me partin komuniste në Portugali dhe bllokun lindorë.
  • Fronti Nacional Çlirimtar i Angolës (Frente Nacional de Libertação de Angola, FNLA) me e baza etnike të popullsisë së regjionit Bakongo e mbështetu nga ShBA-ja dhe regjimi Mobutu në Zairë, dhe
  • Unioni Nacional për Pavarësi Totale (União Nacional para a Independência Total de Angola, UNITA) e udhëhequr nga Jonas Malheiro Savimbi në baza etnike nga regjioni i Ovimbundu-it në qendër të vendit.

Pas 14 viteve lufte për pavarësi, Angola fiton pavarësinë më 1975-ën. Portugezet i japin forcat lëvizjes së inspiruar marksiste MPLA e cila mbështetej nga Bashkimi Sovjetik. Pas kësaj eshalonë situata dhe fillon lufta civile ndërmjet MPLA, UNITA dhe FNLA. Më 1976 FNLA e humbë luftën kundër kombinimit MPLA dhe trupave Kubane duke i lënë në luftë Marksistët e MPLA-së dhe të ndihmuarit nga perëndimi UNITA.

Në viti 1991, fraksioni vendosi që Angola ti kthehet sistemit shumë partiakë, mirëpo pas që presidenti i tanishëm (2005) José Eduardo dos Santos i lëvizjes MPLA fajësohej nga OKB-ja për pështëllime, në Angolë shpërthejnë prapë luftimet.

1994 arrihet marrëveshja (Lusaka protocol) në mes të qeverisë dhe UNITA-së me qëllim që UNITA të inegrohet në qeverisjen e shtetit. Në vitin 1997 instalohet një qeveri e përbashkët, mirëpo që në fund të 1998-së shpërthejë luftime të ashpra duke i larguar nga vendbanimet mijëra banorë.

22 shkurt2002-ës mbytet presidenti i UNITa-së dhe më këtë merr fund edhe lufta në mes të fraksioneve. UNITA e pranoni veten si kryesuese e Opozitës. Siç duket situata politike tani është e qetë, ndërsa Presidenti dos Santos po e vazhdon procesin e filluar (1997) për krijimin e paqes me demokraci.

Ndër problemet kryesore të Angolës janë të drejtat e njeriut, fushat e minave si dhe aksionet e kaçakëve të lëvizjes (Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda). për ndarje në enklavën Cabinda

Angola, sikurse shumë vende të Saharës preket shpesh nga sëmundjet infektuese të shkretëtirës. Gjatë prillit të 2005-së në Angolë u përhapë virusi Marburg që për një kohë të shkurtë morri dheun.

[redaktoni] Politika

Artikulli kryesor : Sistemi shtetëror

[redaktoni] Njësit Administrative

Map of Angola with the provinces numbered

Angola ndahet në 18 njësi administrative (Província):

  • 1 Bengo
  • 2 Benguela
  • 3 Bié
  • 4 Cabinda
  • 5 Cuando Cubango
  • 6 Cuanza Norte
  • 7 Cuanza Sul
  • 8 Cunene
  • 9 Huambo
  • 10 Huila
  • 11 Luanda
  • 12 Lunda Norte
  • 13 Lunda Sul
  • 14 Malanje
  • 15 Moxico
  • 16 Namibe
  • 17 Uige
  • 18 Zaire

[redaktoni] Gjeografia

Artikulli kryesor : Gjeografia

Sipërfaqja e përgjithshme e Angolës është 1,246,700 km2 dhe shtrihet rreth koordinatave gjeografike 12 30 J, 18 30 L.

Vija bregdetare e Angolës është 1,600 km (diku pesë herë më e gjatë se Bregdeti Shqiptar) ndërsa kufiri tokësorë 5,198 km i gjatë.

Klima në pjesën jugore dhe përgjatë bregdetit deri në Luandë, është klimë gjysmë shkretinore, ndërsa në veri mbajnë temperatura të ulëta me thatësira sezonale (Maj-Tetor) dhe reshje po ashtu sezonale që fillojnë në Nëntor e vazhdojnë deri në Prill.

Relievi i Angolës përshkruhet nga vija e ngushtë bregdetare, hapësirë e cila ngritët shpejt në lartësia dhe përfundon në rrafshnaltën e gjerë në brendi të vendit. Pika më e ultë e relievit është përgjatë bregdetit dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 2,620 metrave në pikën e quajtur "Moro de Moko" (ang.:Morro de Moco), në pjesën perëndimore në brendi të vendit.

[redaktoni] Ekonomia

Artikulli kryesor : Ekonomia

[redaktoni] Demografia

Artikulli kryesor : Demografia
Lakorja e demografis
Zmadho
Lakorja e demografis


[redaktoni] Kultura

Artikulli kryesor : Kultura
Telekomunikacioni
Transporti
Ushtria
Turizmi

Qeveria 
Kryetari        
Parlamenti      
Ministria


[redaktoni] Lidhje të jashtme

Commons:Category
Wikimedia Commons gjeni më shumë në kategorinë:
Commons:Category
Artikulli në Commons: Angola