Imom Buxoriy
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Manba: http://www.islam.uz
Abu Abdulloh Muhammad Abu Hasan Ismoil ibn Ibrohim ibn Mug'iyra ibn Ahnaf Yazdabih al-Buxoriy hijratning 194 yili Shavvol oyini 13-si, Juma kunida Buxoroda tavallud topdilar. U kishi etim bo'lib o'sdilar. Yoshlari 9 ga etganda Qur'oni Karimni to'laligicha yod oldilar. Hadis eshitishlikni xush ko'rardilar, voyaga etgunga qadar 10000 dan ziyod hadisni yod bilardilar.
Homid ibn Ismoil aytadilar: «Buxoriy bilan dars olardim. Biz har bir hadisni yozib borardik. Buxoriy esa yozmas edilar. Biz ey Muhammad ibn Ismoil, nega yozmaysiz, deb so'rasak, u kishi: «Qani, yozgan narsalaringni ko'rsatinglar-chi», dedilar. Biz ko'rsatganimizda, biz yozgan hadislarni va unga yana 15000 hadis ziyoda qilib yoddan aytib berdilar».
Imom Buxoriyning ko'zlari yoshlik paytlarida ojiz bo'lib, ko'rmay qoladi. Onalari Ibrohim payg'ambarni tush ko'radilar. U kishi: «Ey ayol, Alloh taolo ko'p duoing sababli o'g'lingga ko'zini qaytarib beradi», deydilar. Bir necha kundan so'ng Imom Buxoriyning ko'zlari yana ko'ra boshlaydi. Imom 18 yoshga to'lganlarida onalari va akalari bilan haj qilish uchun Makkai Mukarramaga keladilar. Haj amallarining bajarib bo'lgach, onalari va akalarini Buxoroga jo'natib, o'zlari hadis jamlash uchun shu erda qoladilar.
Imom Buxoriydan: «Nega bu ishga qo'l urdingiz! deb, so'rashganda, shundoq javob bergan ekanlar: «Bir kuni Rasulullohni tush ko'rdim, qo'limda elpig'ich, u kishini elpir edim. Bu tushimni ba'zi ta'bir aytuvchilarga aytsam: «Sen Rasulullohdan yolg'onlarni elpib turasan»-deyishdi. Imom Makkadagi Abdulloh ibn Yazid al-Muqriy ismli kishidan dars oladi. So'ng Xuroson, Bag'dod, Hijoz, Basra, Kufa, Shom, Misr kabi joylardagi kishilardan hadis to'playdilar. Imom Buxoriy 600000 hadis to'plab, shundan 100000 sahih, 200000 zaif hadisni yodlaydilar. Bu hadislarni to'plashda 90000dan ziyod kishining huzurida bo'lib chiqadilar. Marajja ibn Raja' aytadilar: «Imom Buxoriy Allohning erda yuruvchi mojizasi edi». Muhammad ibn Yusuf aytadilar: «Bir kuni Rasulullohni tush ko'ribman. U kishi: «Qaerga ketayap- san?», deb so'radilar. Men, Muhammad ibn Ismoilning huzuriga, deb javob bersam: «Unday bo'lsa mendan salom aytib qo'y», dedilar.
Imom Ahmad ibn Hanbal aytadilar: «Hadis yodlash to'rt kishida tamom bo'ldi: Abu Zar'ata ar-Roziy, Ismoil al-Buxoriy, Imom Dorimiy, Hasan ibn Shujja al-Balhiy». Imom Buxoriyning ustozlaridan biri Abdulloh ibn Xolid al-Omiriy: «Buxoriyning ko'kragidagi tuki bo'lishiga rozi edim»-deganlar.
Al-Firabiy aytadilar: «Bir kuni Buxoriyni tush ko'rdim. U kishi Rasulullohning orqalaridan yurar edilar. Buxoriy Rasulullohning oyoq izlariga oyog'ini qo'yar edilar». Hadis olimlaridan bo'lmish Muslim har qachon Buxoriyni huzurlariga kirsalar: «Ey hadislar tabibi! Ey hadis ulamolarining sayyidi! Ijozat bersangiz oyog'ingizni o'psam»-der ekanlar. Buxoriy o'zlarining «Jome' Sahih» kitoblarini 16 yilda yozib tugatadilar. «Qachonki mana shu kitobimga biror hadis kiritsam, g'usl qilib ikki rak'at namoz o'qirdim», deb aytadilar. Ulamolar bu kitobni Qur'on va Rasulullohning kitoblaridan keyingi eng sahih kitob deb bilishar edi. Muhammad ibn Yusuf aytadilar: «Rasulullohni tush ko'ribman, menga: «Qachongacha fiqh o'qiysan? Mening kitobimni o'qisang bo'lmaydimi?»-dedilar. Men: «Sizning kitobingiz qaysi», deb so'raganimda: «Muhammad ibn Ismoilning kitoblari – meni kitobimdir», dedilar.
O'sha paytdagi ulamolardan bo'lmish Hokim ismli kishi aytadilar: «Bu dunyoni ostin-ustin qilib yuborilsa ham, Buxoriy kabi hadis biluvchi va uni yodlovchi odam topilmaydi». Imom Buxoriyning «Sahih» kitoblariga 82ta sharh yozilgan. Shulardan eng mashhurlari Asqaloniyning «Fath ul-Boriy», al-Karamiyning «Kavkab ad-Daroriy», Qastaloniyning «Irshod as-Soriy», Imom Suyutiyning «At-Tavshih», Badruddin al-Ayniyning «Umdatu al-Qoriy», Muhammad Anvar Kashmiriyning «Fayzul-Boriy» kitoblaridir. Imom Buxoriy «Al-Jome' as-Sahih»dan tashqari yana bir qancha kitoblarning muallifi hamdirlar. «Adab ul-mufrad», «Birr ul-volidayni», «Tarix ul-kabir», «Musnad ul-kabir», «Kitobu asmoi sahoba», «Tafsir ul-kabir», «Xolqu af'oli ibod», «Sulosiyatul Buxoriy», «Hadis un-Nabaviy», «Tarix us-sag'ir», «Zuafo us-sag'ir» va boshqa kitoblar shular jumlasidandir.
Imom Buxoriyning ustozlari ko'p bo'lgan, u kishi Ali ibn al-Madiniy, Ahmad ibn Hanbal, Ishoq ibn Rohavayh, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ja'far al-Musannadiy, Muhammad ibn Salom va boshqalardan dars olganlar. Bundan tashqari Imom Buxoriy Hamad ibn Shokir, Ibrohim ibn Muakkal, Tohir ibn Muhamad, Abu Talxa Mansur, Muslim, Termiziy, Nasaiy, Abu Bakr ibn Ishoq, Abu Fazl Ahmad ibn Salma, Abu Bakr ibn Abud Dunyo, Husayn ibn Muhammad al-Qaboniy, Sahl ibn Shadiveyh al-Buxoriy va boshqa shogirdlarga ustozlik qilganlar. Imom Buxoriy ko'p shaharlarda umr kechiradilar. Keyinchalik o'z ona yurtlarini sog'inib, Buxoroga qaytib keladilar. Imom Buxoriyni Buxoro ahli juda yaxshi kutib oladi, bu erga kelgan kunlari boshlaridan oltin sochishadi.
Agar Imom Buxoriy masjidda hadis aytib dars beradigan bo'lsalar, masjid to'lib-toshar, odamlar soni 10 ming, ba'zan 20 mingdan oshib ketar edi. Har zamonda bo'lgani kabi malomatchilar, hasadgo'ylar, g'iybatchilar o'sha vaqtdagi Buxoro amiri Xolid ibn Ahmad huzuriga kelib: «Buxoriy xalqni o'ziga og'dirib oldi, tezroq bir chora ko'rmasangiz xalq sizdan yuz o'giradi»,-deb aytishdi. Xolid bu ishda o'z yaqinlariga maslahat soladi. Ular: «Buxoriy juda mashhur odam, unga yomonlik qilinsa, xalq qo'zg'olon ko'taradi, yaxshisi uni xalqdan ajratib olish kerak», deb maslahat beradilar. Xolid Buxoriyga odam yuborib, saroyga kelib amir va amaldorlarning farzandlariga dars berishga taklif etadi. Buxoriy bundan bosh tortadilar. Xolid yana elchi yuborib, kitoblari bilan tezda Amir huzuriga kelishini buyuradi. Buxoriy esa: «Ilmga kelinadi, ilm hech qachon bormaydi»-deb javob beradilar. Bu gaplarga chiday olmagan amir Buxoriyga bu erdan tezlik bilan chiqib ketishini buyuradi. Buxoriy amirning ziyoniga duo qilib, Samarqandga qarab yo'l oladi. Samarqanddan ikki chaqirim uzoqlikdagi Xartang qishlog'idagi qarindoshlarinikiga kelib tushadilar. Bu erda uch kun turadilar. Ana shu kuni kechasigi namozni o'qib bo'lgach: «Ey Robbim!» Er keng bo'lishiga qaramay, menga tor bo'lib ketdi. Meni o'z huzuringga chaqirgin», deb duo qiladilar. G'olib ibn Jibroil aytadilar: «Samarqand ahli Buxoriyning huzurlariga kelib ana shu erda yashashlarini iltimos qilishdi. Buxoriy bunga rozi bo'lib, safarga otlandilar. Endi otlari tomon 4-5 qadam bosganlarida birdan holdan toyib, yiqiladigan darajaga kelib qoldilar. Imomni uyga olib kirishdi va u kishi ko'p o'tmay vafot etdilar. Ertasiga janozalari o'qilib, qabrga qo'yildi. Qabrlaridan bir qancha kun xush bo'y mushk hidi taralib turdi. Imom Buxoriy o'limlarining xabari, o'sha paytdagi xalifa Ibn Tohirga etib borgandi. Xalifa amir Xolid ibn Ahmadning yuziga qora surib, eshakka teskari o'tkazib, shahar aylantirishga, so'ng cho'lga qo'yib yuborishga amr qildi. Cho'lda uni yirtqich hayvonlar eb ketdi. Alloh johil amirni shu dunyoning o'zidayoq jazolab qo'yaqoldi.
Abdulvohid ibn Adham at-Tuvovisiy aytadilar: «Bir kuni Rasulullohni tushimda ko'rdim. U kishi bilan bir jamoa ashoblari ham bor edi. Rasululloh go'yo kimnidir kutayotgandek bir tarafga qarab turardilar. U kishiga salom berdim: «Kimni kutib turibsiz ey Rasululloh?» desam. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriyni», deb javob berdilar. Men ikki-uch kundan keyin Buxoriyni vafot etganlarini eshitib qoldim. So'rab-surishtirsam, Rasulullohni tush ko'rgan kunim vafot etgan ekanlar. Yahyo ibn Ja'far aytadilar: «Agar Buxoriyning umrlarini uzaytirishga qodir bo'lganimda, jonimni berib bo'lsa ham asrab qolgan bo'lar edim».
Imom Buxoriy hijratning 256 yili, Shavvol oyining boshlarida Fitr hayiti kechasida vafot etdilar. Bu zot 13 kun kam 62 yil umr kechirdilar.
Categories: Islom | Hadis | Muhaddis