En/ne
De Biquipedia
A particla pronominoalberbial en/ne bien de o latín INDE, esiste en aragonés, catalán, gascón, oczitán, franzés, italián y lenguas relazionatas d'arredol. Esistiba tamién en castellán antigo, y lo trobamos güei fosilizato en a costruczión por ende. A forma arcaica ende, nde, etz... ye rechistrata en Ansó como muito minoritaria y tamién en lugars de o Baxo Aragón istorico como Ariño u Alloza.
Se fa serbir pa referir-se a un sustantibo en estos casos:
- Cuan no ye con articlo determinato:
- Quiers bin?
- No, no en quiero
- No, no en quiero prener ni una gota
- Cuan ye con un numeral cuantitatibo u indefinito:
- No tién un fillo, en tién tres
- Agora baixa tanta augua por o río que ya en torna a saltar por l'azute.
- Cuan tenemos un adchetibo pronominalizato y fa referenzia a este tipo de sustantibo:
- Tiens güellas negras? No, nomás en tiengo que de blancas
- Tiens bin blanco? No, nomás en tiengo que de negro
- Cuan un sustantibo sin articlo ye con a preposición de:
- I eba muitos codoños y emos cullito un capazo de codoños
- I eba muitos codoños y n'emos cullito un capazo.
- Reproducir un complemento preposizional introduzito con a preposición de
- Yes contento de o que fas? Si en soy satisfeito
- Enantes me fablaba de totas ixas cosas, agora ya no me'n fabla
- D'ixe forato me'n salieron dos paniquesas
- En relazión á o zaguero, s'emplega con os berbos reflesibos de mobimiento, porque indican punto de partita, d'acá, d'astí, d'allí, etz...:
- Me' n boi ta Torrero
- Te' n fués enta tierra plana
- Ya se' n ban