Declarazión d'os Dreitos de l'Ombre e d'o Ziudadán
De Biquipedia
A Declarazión d'os Dreitos de l'Ombre e d'o Ziudadán reyalizata o 26 d'agosto de 1789 deziba:
1. Toz os sers umanos naixen libres e iguals en dinnidat e dreitos. Adotatos de razón e conzenzia, ben de comportar-sen fraternalment unos con atros.
2.
- 1. Toda presona tiene toz os dreitos e libertaz proclamatos n'ista Declarazión, sin garra distinzión de raza, color, sexo, fabla, relichión, opinión politica u de cualsiquier atra mena, orixen nazional u sozial, posizión economica, naixenzia u cualsiquier atra condizión.
- 2. Antiparti, no se ferá garra distinzión alazetata n'a condizión politica, churidica u internazional d'o país u territorio a o cualo una presona pertenexca, ya siga independient, u siga baxo almenistrazión fuduziaria, no autonomo u baixo cualsiquier atra amugadura de sobiranía.
3. Toda presona tienen dreito t'a bida, t'a libertat e t'a seguridat d'a suya persona.
4. Dengún no estará sozmeso á esclabitut ni á serbidumbre; a esclabitut e ra trata d'esclaus estarán proibitas en todas as suyas formas.
5. Dengún no endurará torturas ni tratos u penas cruels, inumanos u degradants.
6. Toz tienen dreito t'a que se reconoxca la suya presonalidat churidica en toz es puestos.
7. Toz son iguals debant d'a lèi e tienen dreito a la suya proteuzión, sin descriminazión denguna. Toz tienen dreito a igual proteuzión contra cualsiquier descriminazión que infrinxa ista declarazión e contra toda prebocazión ta tal descriminazión.
8. Toz tienen dreito a un recurso efeutibo, debantr d'os tribunals nazionals competents, contra os autos que biolen os suyos dreitos alazetals reconoxitos por a costituzión u por a lèi.
9. Dengún no podrá estar albitrariaent aturato, preso u chitato de tierra.
10. Toda presona tiene dreito a estar ascuitata publicament e con chustizia, en condizions de plena igualdat, por un tribunal independient e imparzial ta la determinazión d'os suyos dreitos e obligazions u ta l'examen de cualsiquier acusazión penal contra ella.
11.
- 1.Toda presona acusata d'un delito tiene dreito ta que se presuma la suya inozenzia mientres no se prebe que ye culpable, conformes a lèi e en chudizio publico, n'o cualo cal que tienga todas as guaranzias nezesarias ta la suya esfensa.
- 2.Dengún no estará condenato por autos u omisions que en l'inte d'estar cometitos no estasen delitibos senguntes o Dreito nazional u internazional.
12. Dengún no estará obcheto d'incherenzias albitrarias n'a suya bida pribata, familia, domizilio u correspondenzia, ni d'ataques contra d'a suya onra u reputazión. Toda presona tiene dreito t'a protezión d'a lèi á contra de tals incherenzias u ataques.
13.
- 1.Toz tienen dreito a zircular e fixar librement a suya residenzia drento d'as mugas d'un Estato.
- 2.Toz tienen dreito ta marchar d'un país, mesmo lo propio, e ta tornar-ie.
14.
- 1. Toz tienen dreito, en caso de persecuzión, a demandar asilo e desfrutar d'él en cualsiquier país.
- 2. Iste dreito no podrá estar imbocato en caso d'una azión chudizial chustaméent orichinada por delitos no politicos u por autos contrarios a os propositos d'as Nazions Unitas.
15
- 1. Toda presona tiene dreito ta una nazionalidat.
- 2. A dengún no le-se pribarará albitrariament d'a suya nazionalidat ni d'o dreito ta cambear-la.
16.
- 1. Os ombres e as mullers, á partir d'a edat núbil, tienen dreito, sin garra restrizión por raza, nazionalidat e relichión, ta casar-se e ta establir una familia. Os dos tendrán os mesmos dreitos en contrayer matrimonio, á mientres que iste dure e en caso d'a suya rematadura.
- 2. Nomás podrá contrayer-se matrimonio que por o libre e pleno consentimiento d'os futuros esposos.
- 3. A familia ye a unidat natural e alazetal d'a soziedat e tien dreito t'a suya protezión por parti d'a soziedat e de l'Estato.
17.
- 1. Toz tienen dreito a la propiedat, tanto indibidualment como en asoziazión con atros.
- 2. Dengún no estará pribato albitrariament d'a suya propiedat.
18. Toz tienen dreito a la libertat de pensamiento, de conzenzia e de relichión; iste dreito incluye a libertat de cambear de relichión u de creyenzia e ra libertat de manifestar-la, indibidual u coleutibament, en publico u en pribato, por meyo de l'amostranza, a prautica, o culto e a oserbanzia.
19. Toz tienen dreito a la libertat d'opinión e d'esprisión; iste dreito incluye o de no estar inquestato por as suyas opinions, o de rechirar, recullir e espardir-ne informazions, sin limitazions de mugas e á trabiés de cualsiquier meyo d'esprisión.
20.
- 1. Toz tienen dreito a la libertat de reunión e d'asoziazión pazificas.
- 2. Dengún no podrá estar obligato á pertenexer a garra asoziazión.
21.
- 1. Toz tienen o dreito a partizipar n'o gubierno d'o suyo país, dreitament u á trabiés de ripresentants librement eslexitos.
- 2. Toz tienen dreito a azeder t'a funzión publica n'o suyo país en condizions d'igualdat.
- 3. A boluntat d'o pueblo ye l'alazet de l'autoridat d'os poders publicos; ista boluntat estará esprisata por meyo d'eslezions autenticas e periodicas, zilebratas por sufraxio igual e unibersal, e por boto secreto u atro prezedimiento equibalent que guaranzie a libertat de boto.
22. Toz, como miembros d'a soziedat, tienen dreito t'a siguridat sozial e t'a otener por meyo d'a esmaxinada nazional e d'a coperazión internazional, e seguntes a organizazión e recursos de cadas Estato, a plena satisfazión d'os dreitos economicos, sozials e culturals indispensables ta la suya dinnidat e ta o libre desembolique d'a suya presonalidat.
23.
- 1. Toz tienen dreito a o treballo, t'a libre eslezión d'a suya ocupazión, a condizions de treballo chustas e satisfautorias e t'a protezión contra l'esquefer.
- 2. Toz, sin garra discriminazión, tienen dreito a igual salario por igual treballo.
- 3. Toda presona que treballa tien o dreito a una remunerazión equitatiba e satisfautoria que l'asigure, ta ella e t'a suya familia, una esistenzia que faiga onra t'a dinnidat umana e que estará complementata, si cal, por cualsiquier atro meyo de protezión sozial.
- 4. Toz tienen dreito a fundar un sindicato e t'a sindicar-se-ie ta protexer os suyos intreses.
24. Toz tienen dreito ta o discanso e ta espleitar de l'ozio, incluyindo una limitazión razonable d'as oras de treballo e bacanzias periodicas bosadas.
25.
- 1. Toz tienen dreito a un nibel de bida adecuato, que asigure a suya salut e o suyo buenpasar e l'uno d'a suya familia, incluyindo l'alimentazión, o bestuache, a bibienda, l'asistenzia medica e os serbizios sozials nezesarios; e tamién o dreito a un seguro en caso d'esquefer, malotía, imbalidura, biudez, biellera u atros casos de perduga d'os suyos meyos de susistenzia en zercustanzias allenas a la suya boluntat.
- 2. A maternidat e a infanzia tienen dreito a cudiatos espezials. Toz os ninos, naxitos drento u difuera d'o matrimonio, tiene dreito a la mesma protezión sozial.
26.
- 1. Toda presona tiene dreito a la educazión. A educazión estará gratuita, por o menos n'o ran alazetal, en que estará obligatoria. A educazión teunica y profesional estará cheneralizata; l'azeso t'a educazión superior estará igual ta toz, en alcordanza con os suyos meritos.
- 2. A educazión estará endrezata enta o pleno desembolique d'a presonalidat umana e l'enfortimiento d'o respeto a os dreitos umanos e d'as libertaz alazetals; promoberá la comprensión, a toleranzia e l'amistat d'entre todas as nazions e toz os grupos etnicos u relichiosos, asinas como as autibidaz d'as Nazions Unitas ta o mantenimiento d'a paz.
- 3. Os pais tendrán dreito preferent ta eslexir a mena d'educazión que abrá de dar-se á os suyos fillos.
27.
- 1. Toz tienen dreito a partizipar librement n'a bida cultural d'a comunidat, a espleitar-se d'as artes e ta compartir o pogreso zientifico e os suyos benefizios.
- 2. Toda presona tienen dreito t'a protezión d'os intreses morals e materials que le pertoquen por cualsiquier produzión zientifica, literaria u artistica d'a que siga autor.
28. Toz tienen dreito a un orden sozial e internazional n'o que os dreitos y libertaz proclamatos n'ista Declarazión se faigan plenament efeutibos.
29.
- 1. Toda presona tiene debers enta la comunidat, pos sólo que n'ella puede desembolicar-se libre e plenament a suya presonalidat.
- 2. En l'exerzizio d'os suyos dreitos e libertaz, toda presona estará sozcheta nomás que a las amugaduras establitas por a lai con a unica fin d'asigurar a reconoixenzia e o respeto d'os dreitos e libertaz d'os otris, e de satisfer as chustas desixenzias d'a moralidat, l'orden publico e d'o buenpasar cheneral d'una soziedat democratica.
- 3. Istos dreitos e libertaz no podrán pas exerzer-se en dengún caso en contras d'os propositos e prenzipios d'as Nazions Unitas.
30. Cosa d'ista Declarazión no podrá interpretar-se n'o sentito de que confiera dengún dreito ta l'Estato, ta una colla u ta una presona, ta prenzipiar u desembolicar autos endrezatos ta la supresión de cualsiquiera d'os dreitos e libertaz astí proclamatos.