Idioma catalán
De Biquipedia
|
|
---|---|
Altras denominazions: | Balenziano, balear. |
Parlato en: | Andorra, España, Franzia y Italia |
Territorios: | Alguer, Andorra, Balears, o Carche, Cataluña, Cataluña Norte, Francha de Lebán, País Balenziano |
Parladors:
|
9.500.000
|
Clasificazión: | |
Filiazión: | Indoeuropeya Italica |
Estatus ofizial | |
Luenga ofizial en: | Alguer, Andorra, Balears, Cataluña, País Balenziano |
Regulato per: | Institut d'Estudis Catalans Acadèmia Valenciana de la Llengua |
Codigos de a luenga | |
ISO 639-1 | ca |
ISO 639-2 | cat |
SIL | cat |
Se beiga tamién: Filo indoeuropeu |
O catalán (català) ye una luenga romanze que cuenta con unos 7,5 millons de fablánz y ye replecada por unos 10,5 millons de presonas en España, Franzia, Andorra y Italia.
Contenitos |
[Editar] Distribuzión Cheografica
- Andorra, an ye l'unico idioma ofizial .
- España
- Cataluña an ye coofizial chunto con o castellán. Esisten dibersas bariáns dialeutals aintro d'o territorio.
- Islas Balears, an ye an se charra o dialeuto Balear.
- En parti d'a Comunidá Balenziana, an ye an se charra la bariedá dialeutal clamada balenziano, no ye uniforme en tot o territorio balenziano, ya que existen tres subdialeutos. O dialeuto balenziano que se charra en Castillón ye mui parellán á lo catalán de Lleida y Tarragona.
- En Aragón oriental (Francha de Lebán), as redoladas de A Litera y o Matarraña, en torno á lo zincuanta por ziento d'a Ribagorza, Baxo Zinca y Baxo Aragón-Caspe, an no ye ofizial, anque dende 1990 ha ganau zierto reconoximiento en a lexislazión autonomica.
- Una chicota redolada d'a Rechión de Murzia, conoxida como O Carche, an o catalán no ye ofizial y ye charrato por unas mil presonas.
- Franzia
- Os antigos territorios trebutarios d'os condaus cataláns de Rosellón y a Zerdaña, an o catalán no ye ofizial. Istas dos redoladas formoron parti de Cataluña dic'o Tratau d'os Perinés.
- Italia
[Editar] Fonetica
No diftongazión de as E y O curtas tonicas: bé, cent, cel, front, os. A O curta se conserba como O ubierta, sin d'embargo a E ubierta no deriba de a E curta tonica latina.
- Casos que en deriba:
- Debán de l: mel, fel, cel, gel, espelma
- Debán de u que deriba de –d, CE, CI y TI latinas: peu, deu, preu, correu, fideu.
- Debán de rr y r seguitas de consonán no labial: ferro, terra, papaterra, cobert, obert, hibern, merda, govern, cuadern, etern, infern, y formas rizotonicas de perdre, encertar, despertar, governar
- Debán de grupo romanico N’R: divendres, tendre
- Debán de u prozedén de V latina: lleu, y formas rizotónicas de llevar
- Casos que no en deriba y deriba de E larga y I corta.
- Debán de l: pel, estrel, candela
- Debán de r+consonán: verd, julivert, gerra
- Debán de grupo románico n’r: sendra
- Palabras ereu, debil, llens, pesta
Reduzión de a E y O curtas tonicas debán de yod:
- LECTU > llit
- MEDIU > meyo > mig
- FOLIA > fulla
- HODIE > HOYE > huí, avuí
Caita de as bocals finals otonas, fueras de –A:
- foc, fam, sac, teula, cadira
Caita de as consonans intervocalicas –C- debán de E e I, y -TY- debán l'azento:
- veí, cuina, saó, raó
Palatalizazión de a L- inicial latina:
- llop, llum, llaç
Asimilación de os grupos –MB- y –ND- en –m- y –n-:
- Plom, Fona, Manar
Desaparixión de a -n final romanica:
- camí, mà, graó
Soluzión –u de as consonans o grupos finals –TY-, -C debán de E e I, y -D:
- Preu, veu, hereu, peu
[Editar] Bariedaz
- Catalán ozidental
- Catalán nordozidental
- Ribagorzano catalán
- Pallarés
- Fragatín
- Leridán
- Matarrañés
- Tortosín
- Charrars de o norte de Castellón
- Charrars de o Guadalop-Mezquín
- Balenzián
- Castellonés
- Apichat
- Meridional
- Alicantín
- Catalán nordozidental
- Catalán oriental
- Rosellonés
- Catalán zentral
- Barzelonés
- Balear
- Ibizenco
- Malloquín
- Menorquín
- Alguerés
[Editar] Enrastres esternos
- Institut d'Estudis Catalans (en catalán)
- Catalan 101 Aprende catalán online
- Diccionari català-valencià-balear Alcover-Moll. Dizionario catalán-balenziano-balear (en catalán)
- Diccionario Freelang - Dizionario catalán-español / español-catalán.
- Ethnologue (en anglés)
- Viquipèdia (bersión catalana de Wikipedia)
- Diccionari Invers de la Llengua Catalana
[Editar] Mapas
Luengas romanzes | ||
---|---|---|
Aragonés | Aranés | Arumano | Arpitano | Asturlionés | Beneziano | Balón | Borgoñón | Catalán | Corso | Champañés | Chodigoespañol | Dalmata | Dgèrnésiais | Español | Franc-Comtois | Franzés | Friulano | Gallego | Galó | Istriota | Istrorrumano | Italiano | Jèrriais | Ladino | Ligur | Lombardo | Lorrain | Meglenorrumano | Napolitano | Normando | Oczitán | Picardo | Piemontés | Poitebín-Santonchés | Portugués | Retorromanico | Rumano | Sardo | Siziliano |