Усевалад Гарадзенскі
From Вікіпедыя
Усевалад Гарадзенскі, Усеваладка (кан. 1098/[1]1099 — 1141), гарадзенскі ўдзельны князь, пачынальнік лініі гарадзенскіх князёў.
Традыцыйна лічыцца сынам Давыда Ігаравіча кн. дарагабужскага і ўладзімір-валынскага [?—1112], праўнукам Яраслава Мудрага. Пасля смерці бацькі (1112) Усеваладка трапіў пад апякунства старэйшага за сябе стрыечнага брата Мсціслава Усеваладавіча, сына Усевалада Ігаравіча. Пасля смерці таго (1116) лёсам Усеваладкі заняўся вялікі князь кіеўскі Уладзімір Манамах, і ажаніў яго са сваёю дачкой Агаф'яй (кан. 1100 — ?), даўшы ў пасаг ускраінную гарадзенскую зямлю.[2]
Сыны Барыс (?—1151), Глеб (1120-я — пасля 1173), Мсціслаў (? — пасля 1184). Дзве дачкі, адна замужам за Юрыем Тураўскім (1144), другая за Уладзімірам Чарнігаўскім (1144), пазней за палавецкім ханам Башкордам (1156).
У наш час верагоднасць традыцыйнага меркавання пра паходжанне Усеваладкі ставіцца пад пытанне, бо ўпершыню Усеваладку называюць Давыдавічам у познім Густынскім летапісе (XVII ст.), дзе летапісец пераблытаў яго з Усеваладам Давыдавічам[3]. В. М. Тацішчаў ў сваёй "Гісторыі Расійскай" незалежна зрабіў падобныя памылкі — аднойчы назваў Усеваладку Давыдавічам, двойчы атаясаміў Усеваладку з Усеваладам Ольгавічам, і сцвердзіў, што Усеваладка ажаніўся з унучкай (sic!) Уладзіміра Манамаха. З працы Тацішчава памылка трапіла у "Расійскую гісторыю" М.М. Карамзіна і "Гісторыю Расіі з найстаражытнейшых часоў" С.М. Салаўёва, адтуль у сучасную гістарыяграфію. Не высветлена, чаму Усеваладка не атрымаў спадчыны Давыда Ігаравіча — Дарагабужскага княства. Традыцыйна лічыцца, что ўдзелам Усеваладкі быў Гарадзен на р. Гарыні, які знаходзіўся ў межах уладанняў Давыда Ігаравіча, але там няма знаходак XII ст. і наогул значнага культурнага слою. Таксама, калі б Усеваладка быў сынам Давыда Ігаравіча, то яго шлюб з Агаф'яй быў бы немагчымым, бо яны былі траюраднымі братам і сястрой, а шлюбы такой ступені сваяцтва на Русі былі пад кананічнай забаронай.[4]
Паводле меркавання А. В. Назаранкі, бацькам Усеваладкі быў Яраслаў Яраполкавіч кн. берасцейскі, княства якога ўлучала Дарагічын і Гарадзен. У 1101 Яраслаў Яраполкавіч быў схоплены разам з дзецьмі сваім дзядзькам вялікім князем кіеўскім Святаполкам Ізяславічам за тое, што жадаў завалодаць дзядзькавымі гарадамі Тураўскай зямлі, якія лічыў сваёй вотчыны. Бярэсце ж разам з Туравам было перададзена Святаполкам Ізяславічам свайму сыну Яраславу. Яраслаў Яраполкавіч памёр у няволі ў чэрвені 1102. Пасля смерці Святаполка Ізяславіча (1113) вялікакняскі сталец заняў Уладімір Манамах і Тураў з Бярэсцем перайшлі ў яго непасрэднае валоданне. Уладзімір Манамах вылучыў з Берасцейскага княства Гарадзенскі удзел і перадаў яго Усеваладу, які да гэтага часу знаходзіўся ў Кіеве.[5]
А. Г. Плахонін, палемізуючы з Назаранкам, прызнаў, што ў Густынскім летапісе, працах Тацішчава, Карамзіна і Салаўёва Усеваладка названы Давыдавічам памылкова, і правёў падрабязны аналіз магчымага з'яўлення памылкі. Плахонін пагаджаецца, што Гарадзен на р. Гарыні нельга лічыць за ўдзел Усеваладкі, таму прапануе іншае паселішча з падобнай назвай у межах уладанняў Давыда Ігаравіча. У прапанаваным паселішчы, аднак, яшчэ не праводзіліся археалагічныя раскопкі. Плахонін адзначыў, што на Русі вядомыя некалькі выключэнняў з кананічнай забароны на шлюбы паміж блізкімі сваякамі,[6] але не патлумачыў, чаму рэлігійны Уладзімір Манамах пайшоў на такое выключэння для шлюбу сваёй дачкі з дробным удзельным князем. Таксама Плахонін прывёў некалькі магчымых альтэрнатыўных радаводаў Усеваладкі, але сам назваў іх неабгрунтаванымі. У выніку Плахонін канстатаваў, што пытанне паходжання Усеваладкі ў сучаснай гістарыяграфіі з'яўляецца адкрытым, і прапанаваў лічыць Усеваладку сынам усё таго ж Давыда Ігаравіча і шукаць яго удзел недзе ў Пагорыні.[7]
- ↑ Гл. метады злічэння гадоў у юліянскім календары.
- ↑ Гостев А. П. О возникновении удельного городенского княжества и князьях городенских // Наш радавод ; Материалы I и II межреспубликанских научных конференций по историческому краеведению Белоруссии и генеалогии. Кн. 1. — Гродна, 1990. С. 107—109.
- ↑ Як адзначана ў Зотов Р.В. О черниговских князьях по Любецкому синоднику и Черниговском княжестве в татарское время. СПб., 1892. С.261.
- ↑ А.В. Назаренко. Городенское княжество и городенские князья в XII в. // Древнейшие государства Восточной Европы, 1998 г.: Памяти чл.-корр. РАН А.П. Новосельцева. М., 2000. ISBN 5-02-018133-1, С.172-178.
- ↑ А.В. Назаренко. Цыт. артыкул. С.179-189.
- ↑ Трэба заўважыць, што кананічная забарона не з'яўляецца асноўным аргументам Назаранкі.
- ↑ А.Г. Плахонин. "История Российская" В.Н. Татищева и исследование генеалогии Рюриковичей // Средневековая Русь. Вып.4 / Отв.редактор А.А. Горский. - М.: Издательство "Индрик", 2004. - 336 с.: ил. ISBN 5-85759-266-6, С.299-330