Латвія

From Вікіпедыя

ЛА́ТВІЯ, Латвійская Рэспубліка (лат.: Latvijas Republika) знаходзіцца ў Паўночнай Еўропе. Латвія складзеная з чатырох гістарычных краёў: Курляндыя (Kurzeme) на паўднёвым захадзе, Лівонія (Vidzeme) на паўночным захадзе, Земгалія (Zemgale) на паўночным усходзе і Латгалія (Latgale) на паўднёвым усходзе. На поўдні Латвія мяжуе з Беларуссю ды Літвою на ўсходзе — з Расіяй, на поўначы — з Эстоніяй. З захаду краіна абмываецца Балтыйскім морам. Агульная плошча — 64.589 км². Валюта — лат. Сталіца — Рыга. Латвія — сябра НАТО (NATO) і Еўрапейскага Саюза.

Змест

[правіць] Гісторыя

У Сярэднявеччы вядомыя як Ліфляндыя або Інфлянты, землі сучаснай Латвіі з 13 ст. належалі Лівонскаму ордэну. Пасля заняпаду ордэна Інфлянты трапілі ў склад Рэчы Паспалітай. У 18 і 19 ст. тэрыторыя Латвіі была паступова далучана да Расійскай імперыяй.

18 лістапада 1918 Латвія абвясціла незалежнасць ад ахопленай рэвалюцыяй Расіі. У 1934 Латвія стала аўтарытарнай дзяржавай.

17 ліпеня 1940 Латвія згодна з Пактам Молатава-Рыбентропа была ўключаная ў склад СССР на правах рэспублікі.

21 жніўня 1991 года Латвія аднавіла сваю незалежнасць. Урад дзяржавы ўзяў курс на еўраінтэграцыю, не стаў далучацца да пост-савецкага аб'яднання СНД. На пачатку 21 ст. Латвія стала членам НАТО (NATO) і Еўрапейскага Саюза.

[правіць] Геаграфія

Лясы займаюць 40% тэрыторыі Латвіі. Краявіды багатыя на халмы ды азёры. Узбярэжжа Балтыйскага мора аднастайнае. З фаўны распаўсюджаныя алені, лісы, ласі, ваўкі, бабры.

[правіць] Адміністрацыйны падзел

Латвія дзеліцца на 26 раёнаў і 7 гарадоў асаблівага статусу.

[правіць] Эканоміка

Найважнейшая галіна прамысловасці Латвіі — машынабудаванне. Апроч таго, важную ролю мае марское рыбалоўства, вытворчасць мэблі і тэкстыльная прамысловасць. Найважнейшыя гандлёвыя партнёры Латвіі — краіны Паўночнай Еўропы, таксама важнае значэнне мае транзіт нафты і нафтавых прадуктаў з Беларусі і Расіі. Традыцыйна вялікае значэнне мае турызм, што зноў перажывае рост пасля атрымання незалежнасці.

[правіць] Транспарт

Транспартная інфраструктура Латвіі добра развітая. Цэнтар транспартнай сеткі — сталіца Рыга.

[правіць] Чыгунка

За апошнія 10 гадоў чыгунка перажыла вялікае зніжэнне пасажырапатоку. Найбуйнейшае прадпрыемства чыгункі — LDZ (Latvijas Dzelzceli). Важнымі застаюцца таварныя перавозкі да балтыйскіх портаў, прыгарадныя электрычкі у Рыжскай агламерацыі, пасажырскія перавозкі з Рыгі ў Даўгаўпілс, а таксама з Рыгі ў Вільнюс, Каўнас, Мінск, Маскву і Санкт-Пецярбург.

[правіць] Авіяцыйны транспарт

Буйнейшы аэрапорт краіны знаходзіцца ў Рызе. Таксама там размешчана найбуйнейшая авіякампанія Латвіі — Baltic International, што ажыццяўляе рэйсы ў Скандынавію, краіны Цэнтральнай Еўропы і іншыя краіны Прыбалтыкі.

[правіць] Аўтамабільны транспарт

Латвія мае прамянёвую сыстэму шашэй з цэнтрам у Рызе. Важнае значэнне мае аўтастрада Via Baltica, што ідзе праз усю краіну з поўначы на поўдзень праз Рыгу.

[правіць] Марскі транспарт

Марскі транспарт на Балтыцы — важны складнік транспартнай сістэмы рэгіёна з сярэднявечча. Марскія парты Латвіі — Рыга, Вентспілс і Ліепая. Паромныя маршруты злучаюць Латвію з краінамі Скандынавіі, Польшчай, Германіяй. Апроч таго, багата марскіх камунікацый ідуць уздоўж латышскга ўзбярэжжа.

[правіць] Насельніцтва

У 2001 годзе насельніцтва Латвіі склала 2.385.231 чалавек. З іх: 59% — латышы, 29% — рускія, 4% — беларусы, 3% — украінцы, 2,5% — палякі, 1% — літоўцы, 1,5% — іншыя этнічныя групы (сярод іх эстонцы, немцы, лівы). У Латвіі дагэтуль здараюцца канфлікты вакол рускай меншасці, прадстаўнікі якой часта адмаўляюцца атрымліваць латышскае грамадзянства па ўстаноўленай працэдуры, якая прадугледжвае іспыт па латышскай мове, а латышскія ўлады парушаюць права рускіх на навучанне на роднай мове. Прыкладна палова рускамоўных мае статус неграмадзянаў і пазбаўлены права голасу на выбарах і іншых прэфэрэнцый.

[правіць] Культура і грамадства

За сваю гісторыю Латвія трапляла пад культурныя ўплывы розных краін. Найбольш яскравы ўплыў краін Паўночнай Еўропы. Архітэктура старых гарадоў тыповая для гарадоў Ганзы. Гэтаксама і сучасная латышская культура мае шчыльныя сувязі з шведскай, фінскай і, асабліва, нямецкай культурамі.

Важную ролю ва ўтварэнні культурнага ландшафту Латвіі адыграла расійскае панаванне, што доўжылася амаль два стагоддзі. Руская мова дагэтуль вельмі пашыраная ў краіне, асабліва ў гарадах і на ўсходзе, сярод рускіх і іншых нацыянальных груп, што складаюць да 40% насельніцтва.

Частка сучаснай Латвіі вакол Даўгапілса (Латгалія) гістарычна была населеная беларусамі, уваходзіла ў Полацкае княства і нават была ўключаная ў склад Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 годзе. Сам Даўгапілс мае адпаведную беларускую назву — Дзвінск.

Апроч таго, у Латвіі пражывае народнасць ліваў колькасьцю 1.500 чалавек, перш за ўсё ў Рызе і некаторых прыморскіх вёсках.

Пануючай ў Латвіі рэлігіяй пасля Рэфармацыі стала лютэранства, за выняткам пераважна каталіцкай Латгаліі. Сярод рускамоўных латвійцаў пашыранае праваслаўе. Колькасць рэгулярна наведваючых царкву ў Латвіі сёння вельмі малая, ці не самая нізкая ў Еўропе. Латышская лютэранская царква вельмі кансерватыўная і адмаўляе жанчынам у праве прапаведаваць, у чым яна супярэчыць з латышскай лютэранскай царквой у замежжы ў Швецыі ды іншых краінах. Вялікую ролю граюць абрады і элемэнты традыцыйных балцкіх вераванняў.

Самае яскравае народнае сьвята ў латышоў — Купалле (Ligo), з якім таксама звязана шмат звычаяў ды абрадаў.

Латвія знакамітая сваёй культурай народных спеваў. Тыповая латышская форма спеваў — Дайны, чатырохрадковыя, невершаваныя спевы на розныя тэмы, ад міфалагічных да пабытовых сюжэтаў. Этнографамі было сабрана больш за мільён народных дайнаў, што ёсць рэкордам, зважаючы на колькасць насельніцтва невялікай Латвіі. Запіс дагэтуль перадаваных у вуснай форме дайнаў пачаў напрыканцы 19 ст. Крыш'яніс Баронс; сабраная ім для гэтага Шафа Дайнаў дагэтуль з'яўляецца свайго кшталту нацыянальнай святыняй.

Кожныя 5 год у Рызе (за савецкім часам — за мяжой) праходзіць вялікае Спеўніцкае свята, у якім бяруць удзел тысячы латышскіх і замежных хораў, хораў латышскае дыяспары.

Як і ў Эстоніі, гарадская культура і буйныя паны ў Латвіі былі да Рэвалюцыі 1917 году нямецкамоўнымі. Таксама нямецкамоўнаю была інтэлігенцыя. Падчас Другой Сусветнай вайны нямецкая меншасць была вывезеная ў Германію. Таксама амаль не засталося ў Латвіі пасля Другой Сусветнай вайны яўрэяў.

[правіць] Цікавае

Паводле некаторых навукоўцаў, у Латвіі ў 1510 годзе была ўстаноўленая першая калядная елка ў свеце. Іншая тэорыя адносіць гэтае вынаходніцтва да Страсбурга ў французскім Эльзасе.

[правіць] У Сеціве