Аперацыя Прыпяцкія балоты

From Вікіпедыя

"ПРЫПЯЦКІЯ БАЛОТЫ" (ням.: "Pripiatsee"), таксама "Прыпяцкі марш", кодавая назва карнай аперацыі нямецкіх войскаў у ліпені—жніўні 1941 па масавым знішчэнні яўрэйскага насельніцтва[1] на тэрыторыі 9 раёнаў[2] БССР і 3 раёнаў УССР у раёне прыпяцкіх балот і ракі Прыпяць.

Аперацыя праводзілася па загадзе Гімлера сіламі кавалерыйскай брыгады СС, а таксама[3] 162 і 252 пяхотных дывізій пад агульным камандаваннем галоўнага начальніка СС і паліцыі (HSS PF) пры камандуючым групы армій "Цэнтр" фон дэм Баха.

У ходзе аперацыі былі знішчаны не менш за 13.788 ч.[4]. Былі цалкам спаленыя вёскі Дварэц, Хочань, Азяраны, Старажоўцы, Крэмна, Тураў (часткова) і іншыя. Асноўным сродкам масавага знішчэння былі расстрэлы папярэдне сабраных разам людзей, але выпрабоўваліся і іншыя спосабы, напрыклад, загнанне і патапленне людзей у балотах.

Датай пачатку аперацыі лічыцца 19.7.1941, сканчэння — 29.8.1941[5] або 31.8.1941[3]. Аперацыя праводзілася ў два этапы, пачатак другога этапу — 14.8.1941. Даных пра страты войскаў СС у іх справаздачы няма[5].

Аперацыя лічыцца першай з планаваных масавых знішчальных аперацый. Дакументальныя звесткі пра яе трапілі ў Маскву ў студзені 1942, і былі агучаныя (27.4.1942) ў ноце народнага камісара замежных спраў СССР да ўсіх краін, з кім СССР меў дыпламатычныя зносіны. Мяркуецца, што міжнародная галоснасць і шок, які выклікалі гэтыя звесткі, прымусілі нацыстаў схаваць або знішчыць іншыя матэрыялы, якія датычылі гэтай аперацыі[5].

[правіць] Пачатак падзей

Датай пачатку аперацыі лічыцца 19.7.1941, калі загадам Гімлера 1 і 2 кавалерыйскія палкі (кп) СС былі перададзеныя з 21.7.1941 ў распараджэнне фон дэм Баха, і скіраваныя ў Баранавічы для "сістэматычнага прачэсвання прыпяцкіх балот".

Загадам Гімлера (Баранавічы, 27.7.1941) з 1 кп (кам. штурмбанфюрэр Шляйфенбаўм) і 2 кп была сфарміраваная кавалерыйская брыгада СС (кам. Фегеляйн). Тады ж Гімлер загадаў фон дэм Баху прадставіць добра прадуманы з вайсковага боку план знішчальнай аперацыі[6]. "Асобы загад" Гімлера (28.7.1941) патрабаваў ад фон дэм Баха жорстка вынішчаць у раёне прыпяцкіх балот насельніцтва, "непрыхільнае немцам"[7] — расстрэльваць мужчын, вывозіць (дэпартаваць) жанчын і дзяцей, канфіскаваць жывёлу і харчовыя запасы, паліць вёскі. У той самы час, насельніцтва, прыхільнае да немцаў, належала "ашчаджаць", і нават часткова ўзбройваць[8].

[правіць] Першы этап

Сілы 1 кп рухаліся з Баранавічаў у кірунку ЛяхавічыГанцавічы, Баранавічы — Івацэвічы — Бяроза — Пружаны, і прачэсвалі тэрыторыю на Пд, ПдУ і ПдЗ да р.Прыпяць.

Сілы 2 кп рухаліся з Луцка ў кірунках Камень-Кашырскі — Драгічын — Іванава і Сарны — Лунінец — Пінск, і прачэсвалі тэрыторыю на Пд і на Пн ад р.Прыпяць да ўваходжання ў кантакт з 1 кп.

Адначасна з дзеяннямі 2 кп праходзілі дзеянні айнзацгрупы Б па знішчэнні яўрэйскага насельніцтва ў Пінску.

Апроч таго, са складу 1 кп і 2 кп быў выдзелены перадавы атрад[5] дзеля блакіроўкі савецкіх войск, якія вырваліся з акружэння ў раёне аўтастрады Слуцк — Бабруйск 27.7.1941.

Такім чынам, сіламі 1 кп і 2 кп былі ахоплены Баранавіцкі, Ляхавіцкі, Ганцавіцкі, Косаўскі, Івацэвіцкі, Пінскі, Драгічынскі, Іванаўскі і Пружанскі раёны БССР і Камень-Кашырскі, Любешаўскі і Дубровіцкі раёны УССР.

[правіць] Другі этап

Сілы кавалерыйскай брыгады СС рухаліся з выходнай лініі чыгункі Баранавічы — Лунінец на У, з "чысткай" правага і левага берагаў р.Прыпяць на Пд ад шашы Р-1 (Брэст — Слуцк — Бабруйск).

У ходзе другога этапа 2 кп сутыкнуўся каля Турава і вёў баі з савецкімі войскамі і паў-вайсковымі злучэннямі сілай да 1—2 батальёнаў (21.8.1941). Паводле справаздачы кав. брыгады ад 29.8.1941, страты брыгады склалі 23 ч. забітымі і параненымі, страты савецкіх сіл 600—700 ч. забітымі, 10 ч. палоннымі.

У наступныя дні 1 кп прачэсваў раён Старобін — Любань — Пціч, а 2 кп наступаў на У ад лініі Кольна — Ляхавічы (Князь-Возера) да р.Пціч.


  1. Паводле вызначэння А. Літвіна, які мяркуе, што вызначэнне В. Лазебнікава і У. Пасэ "аперацыя... супраць акружаных частак Чырвонай арміі, партызан і мірнага насельніцтва" занадта агульнае, і таму недакладнае.
  2. У складзе Брэсцкай, Пінскай, Палескай і Мінскай вобласцяў.
  3. 3,0 3,1 (Лазебнікаў і Пасэ).
  4. Даныя справаздачы "Аб правядзенні пацыфікацыйнай прыпяцкай аперацыі..." кавалерыйскай брыгады СС ад 13.8.1941.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 (Літвін 2003).
  6. Гэты план не быў дасюль знойдзены, таму звесткі пра яго змест з'яўляюцца рэканструкцыяй. (Літвін)...
  7. Туронак, С.101.
  8. Туронак, С.101.

  • Лазебнікаў В. С., Пасэ У. С. Прыпяцкія балоты // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т.8. Паддубнікі — Рабкі / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: Бел.Сав.Эн., 1975. — 676 с.: іл., карты. С.604.
  • Литвин Алексей. Убийцы // Советская Белоруссия №226 (21892), 3.12.2003. — Сеціўны архіў.
  • Jerzy Turonek. Białoruś pod okupacją niemiecką. Warszawa—Wrocław: WERS, 1989. 186 p., ill.
На іншых мовах