Ягайла
From Вікіпедыя

Ягайла–Якаў (у каталіцк. хрышч.: Уладзіслаў ; ~1348 – 1 чэрвеня 1434), вялікі князь літоўскі (1377–1392), кароль польскі (1386–1434) і вярхоўны князь літоўскі (1392–1434). Сын Альгерда і яго другой жонкі, цвярской княжны Ульяны. Заснавальнік дынастыі Ягелонаў.
На велікакняскі сталец прызначаны воляю бацькі. Быў саюзнікам Мамая, аднак у час Кулікоўскай бітвы 1380 г. не аказаў яму дапамогі. У 1380 г. заключыў сепаратныя пагадненні з Тэўтонскім і Лівонскім ордэнамі, апошняму перадаў Жамойць. Аднак сталая пагроза з боку Ордэна і Вялікага княства Маскоўскага вымусілі Ягайлу пайсці на саюз з Польшчай.
У 1385 г. ён заключыў т. з. Крэўскую унію. У 1386 г. Ягайла ажаніўся з польскай каралевай Ядвігай (каранаваная ў 1384) і выбраны каралём Польшчы. Напярэдадні каранацыі ён вымушаны быў паўторна прыняць хрышчэнне па каталіцкаму абраду пад імем Уладзіслаў. Пры каранацыі абяцаў аб’яднаць Вялікае княства Літоўскае з Польскім каралеўствам, далучыць да рымска-каталіцкай царквы не толькі сваіх падданых паганцаў, але і праваслаўных.
У хуткім часе пасля каранацыі Ягайла з Ядвігай прыехалі ў Вільню, дзе знішчылі паганскія фетышы — непагасны агонь Пяруна, абагаўляемых змей, святыя гаі, раздавалі навахрышчоным белыя суконныя світкі, скураныя боты і грошы, таму асобныя паганцы хрысціліся па 2 разы і больш. У Вільні Ягайла заснаваў каталіцкае біскупства і 7 плябаній. У час паездак па ВКЛ ён закладваў касцёлы і кляштары, напрыклад, у Абольцах (цяпер Талачынскі раён), Быстрыцы (цяпер Астравецкі раён), для пашырэння тут каталіцтва.
Вяртаючыся ў Польшчу, Ягайла пакінуў намеснікам, папраўдзе амаль вялікім князем, у ВКЛ свайго брата Скіргайлу. З мэтай умацавання сваёй апоры і пашырэння каталіцтва сярод феадалаў ВКЛ Ягайла выдаў у 1387 г. прывілей, паводле якога феадалам, што прынялі каталіцтва, даваліся дадатковыя правы і вольнасці. Гэта выклікала незадавальненне праваслаўных, што выкарыстаў Вітаўт. Вітаўт з дапамогай крыжацкага войска спрабаваў захапіць уладу ў ВКЛ. У выніку кампраміснага Востраўскага пагаднення 1392 г. Ягайла перадаў велікакняжацкую ўладу і прызнаў пажыццёвым гаспадаром ВКЛ Вітаўта, захаваўшы за сабой тытул вярхоўнага князя літоўскага. У 1387 г. яго намаганнямі да Польшчы далучана частка Галіцыі, што да таго належала Венгрыі.
У 1400 ён рэарганізаваў Кракаўскі ўніверсітэт (заснаваны ў 1364 г. Казімірам III) на ўзор Парыжкага ўніверсітэту, і з таго часу ўніверсітэт завецца Ягелонскім.
На працягу 1409-1411 Ягайла вёў Вялікую вайну супраць Тэўтонскага ордэна, якія захапіў Добжынскую зямлю. У час Грунвальдскай бітвы (22 ліпеня 1410) ён узначальваў усе саюзныя войскі (90 харугваў, каля 32000 чалавек). У выніку гэтай бітвы армія ордэна была разбітая, загінула большасць братоў ордэна, у т. л. вялікі магістр Ульрых фон Юнгінген. Вынікі перамогі замацаваны Торуньскім мірам 1411 г. Гэта спыніла агрэсію Тэўтонскага ордэна і абумовіла яго хуткі заняпад як дзяржавы, садзейнічала эканамічнаму развіццю Польшчы і ВКЛ, якія атрымалі магчымасць шырэй удзельнічаць у міжнародным гандлі на Балтыйскім моры.
На Гарадзельскім сойме 1413 г., які юрыдычна замацоўваў унію ВКЛ і Польскага каралеўства, было вырашана, што ВКЛ без волі польскага караля і сойму не абірае сабе вялікага князя, у сваю чаргу Польшча без ведама ВКЛ не абірае сабе караля. Адна з грамат гэтай уніі прадугледжвала прыём у польскія гербавыя брацтвы 47 сем’яў феадалаў ВКЛ. Адначасова Ягайла і Вітаўт абяцалі прызначаць на дзяржаўныя пасады пераважна феадалаў католікаў, якія прынялі польскія гербы, і даваць ільготы каталіцкім установам. Але унія гарантавала захаванне адасобленасці ўлады вялякага князя.
Пасля смерці Вітаўта вялікім князем быў абраны брат Ягайлы Свідрыгайла, які быў заступнікам праваслаўнай царквы і распачаў вайну з Польшчай. Супраць яго выступіў падтрыманы палякамі брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч.
Ягайла памёр на 86-м годзе жыцця ў час міжусобіц паміж Свідрыгайлам і Жыгімонтам. Ад першых дзвюх жонак - Ядвігі і Ганны, Ягайла не меў дзяцей, ад жонкі Сафіі Гальшанскай меў 2 сыноў - Уладзіслава і Казіміра. 48-гадовае валадарства Ягайлы было перыядам значных палітычных, эканамічных і культурных поспехаў у гісторыі Польшчы і ВКЛ.
Папярэднікі | Ягайла | Наступнікі |
Кейстут | Вялікі князь літоўскі 1382 – 1392 |
Вітаўт |
Ядвіга | Кароль Польшчы 1386 – 1434 |
Уладзіслаў III |