Антон Іванавіч Луцкевіч

From Вікіпедыя

Антон Іванавіч ЛУЦКЕВІЧ (17 (29) студзеня 1884, Шаўлі Ковенскай губ. (цяпер Шаўляй, Літва) - 23 сакавіка 1942, перасыльны пункт Актарска Саратаўѓскай вобл. Псеўданімы: Антон Навіна; А.Иванов; Антон Белорус; Генрык Букавецкі; Кумельган; Ів.Мялешка; крыптанімы: А.Л.; А.Н.; А.Н-А; А.Н-а; А-н-а; Б.Г.; Г.Б.; Г-бэ; Г.; Г.В.; Н.; Н-а-А; Н.А.; A.L.; A.N.; H.B.), беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, публіцыст, літаратурны крытык, гісторык, лінгвіст, выдавец.

Паходзіў з шляхецкага роду герба "Навіна". Брат Івана Луцкевіча. У 1902 скончыў Мінскую гімназію. Вучыўся на фізіка-матэматычным факультэце Пецярбургѓскага універсітэта, юрыдычным факультэце Дэрпцкага універсітэта. Адзін з заснавальнікаў у 1903 БРГ. Арыштаваны ў Мінску ў 1904 за распаўсюджванне партыйнай літаратуры; выпушчаны з пазбаўленнем права пакідаць горад. У лютым 1906 перайшоў на нелегальнае становішча, пераехаў у Вільню. Уваходзіў у склад рэдакцый газ. "Наша доля" і "Наша ніва". Першы артыкул апублікаваў у 1906 у №1 газеты "Наша доля". Пасля акупацыі Вільні ў 1915 нямецкімі войскамі ўзначаліў Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны. Адзін з выдаўцоў газеты "Гоман". У 1918 быў ініцыятарам абвяшчэння незалежнасці БНР; з кастрычніку 1918 старшыня Рады народных міністраў і міністр замежных спраў БНР. У пачатку верасня 1919 інтэрнаваны ў Варшаве; 1 снежня 1919 вярнуўся ў Мінск. У ліпені - жніўні 1920 зняволены бальшавікамі. З 1921 старшыня Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні. У 1921 арганізатар Беларускага музея імя І. Луцкевіча. З 1925 працаваў у рэдакцыйным камітэце БСРГ. Арыштаваны польскімі ўладамі ў кастрычніку 1927; апраўданы судом у пач. 1928. У 1928 арыштоўваўся яшчэ раз. У 1930 польскія ўлады забаранілі дзейнасць Беларускага выдавецкага таварыства, якім кіраваў Антон Луцкевіч. У 1931 звольнены з работы ў Віленскай беларускай гімназіі. Антон Луцкевіч стаў аб'ектам палітычных спекуляцый і нападаў; у 1933-1939 беларускія газеты яго не друкавалі. Арыштаваны 30 верасня 1939 савецкімі ўладамі ў Вільні; этапіраваны ў Мінск. Рашэннем Асобай нарады пры НКУС СССР 14 чэрвеня 1941 прыгавораны да 8 гадоў зняволення. Памёр у зняволенні (дакладная дата смерці стала вядомая нядаўна). Рэабілітаваны ў 1989.

[правіць] Творы

  • Белорусы. СПб., 1909;
  • Нашы песняры: літаратурна-сацыяльныя нарысы. Вільня, 1918;
  • Ekanamičnaja ewalucyja i biełaruski ruch. Wilnia, 1918;
  • Польская акупацыя на Беларусі. Вільня, 1920;
  • Пуцяводныя ідэі беларускае літаратуры. Вільня, 1921;
  • Вільня ў беларускай літаратуры. Вільня, 1925;
  • За дваццаць пяць гадоў (1903-1928): Успаміны аб працы першых беларускіх паліт. арганізацый. Вільня, 1928 (перавыданне: Мн., 1991);
  • Адбітае жыццё. Вільня, 1929;
  • Янка Купала як прарок адраджэння. Вільня, 1933.

[правіць] Літаратура

  • Bergman A. Antoni Łuckiewicz (1884-1946). Szkic biograficzny // Przegląd Historyczny. 1974. T. LXV, y. 4;
  • Сидоревич А. Антон Луцкевич: Главы из книги // Нёман. 1990, №7;
  • Янушкевіч Я. Луцкевічы // Шляхам гадоў: Гісторыка-літаратурны зборнік. Вып. 4. Мн., 1994;
  • Антон Луцкевич: материалы следственного дела НКВД БССР / Подг. к печати, введение и комментарии В.Н.Михнюка, Н.М.Климовича и А.Н.Гесь. Мн., 1997;
  • Бяляцкі А. Антон Луцкевіч // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ ст. Мн., 1999. Т. 2;
  • БП, т. 4;
  • ЭГБ, т. 4.

[правіць] Крыніца

  • Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794-1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т.2. - Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9