Русіны
From Вікіпедыя
РУСІ́НЫ (у крыніцах роусин) — палітонім, пазней і этнонім, які азначае жыхароў Русі, і ўтвораны ад Русь, руський люд. Сустракаецца ў крыніцах ад самага пачатку існавання Русі, пазней — у крыніцах, якія пішуць пра Галіцка-Валынскае княства, Вялікае княства Літоўскае, Вялікае княства Маскоўскае і іншыя землі, якія былі часткамі Русі. У Маскоўскай дзяржаве палітонім русін з часам быў выціснуты з ужытку іншым палітонімам рускі, але і пазней зрэдку ўжываўся раўнапраўна з ім. У XIII—XVIII стст. русін – агульны назоў продкаў беларусаў і украінцаў.
Панятак русін, як палітонім, у пісьмовых крыніцах упершыню сустракаецца ў "Аповесці мінулых гадоў", дзе ўжываецца раўнапраўна з руський, людий руских, кажучы пра людзей з Русі – у дагаворах з грэкамі Алега ў 911 і Ігара ў 945 годзе. Таксама ўжываецца ў дагаворах Смаленска з Рыгай і Готландам, Статутах і дагаворах Вялікага княства Літоўскага і інш.
У сярэднявеччы, асабліва актыўна ў XVI–XVII ст., паняткі русін, русіны і русінскі ўжываўся ў дачыненні да рэлігіі. На тэрыторыі Галічыны і Букавіны такая назва захоўвалася да пачатку 1950-х гадоў. На тэрыторыі Закарпацця і сёння ўжываюцца, між іншых саманазваў і назваў руснакоў і руснацкай мовы.
«аще ударить мечемъ или копьемъ, или кацемъ любо оружьемъ Русинъ Грьчина или Грьчин Русина, да того деля греха заплатить сребра литр 5, по закону рускому»
«О сем, аще кто убьет или хрестьанина русин, или хрестьянинъ русина, да умрет, идЂже аще сотворит убийство. Аще ли убежит сотворивый убийство, да аще есть домовит, да часть его, сирЂчь иже его будеть по закону, да возметь ближний убьенаго, а и жена убившаго да имЂеть, толицем же пребудеть по закону. Аще ли есть неимовит сотворивый убой и убежавъ, да держиться тяжи, дондеже обрящеться, и да умреть.»
«Аще ли ударит мечем, или бьеть кацЂм любо сосудомъ, за то ударение или бьенье да вдасть литръ 5 сребра по закону рускому; аще ли не имовит тако сотворивый, да вдасть елико можетъ, да соиметь съ себе и ты самыа порты, в них же ходит, да о процЂ да ротЂ ходит своею вЂрою, яко никакоже иному помощи ему, да пребывает тяжа отоле не взыскаема.
«О сем, аще украдеть что любо русин у хрестьанина, или паки хрестьанинъ у русина, и ятъ будеть в том часЂ тать, егда татбу сътворит, от погубившаго что любо; аще приготовиться тать творяй, и убьенъ будеть, да не взищеться смерть его ни от хрестьанъ, ни от Руси; но паче убо да возмет свое, иже будеть погубил. Аще вдасть руцЂ свои украдый, да ят будеть тЂм же, у него же будеть украдено, и связанъ будеть, и отдасть тое, еже смЂ створити, и сотворить триичи.»
- Урыўкі дагавора Смаленска з Рыгай і Готландам [3]
«Или Русьскыи гъсть свои тъварь дасть в дългъ в Ризе или на Гътьскомъ бере(зе) Немьчичю, а нъ дъдълженъ боудеть инемъ, Роусьскомоу же гъстьи напереде възяти. Или Немьчьскыи гъсть въ дългъ дасть Смоленьске свои тъваръ Роусиноу, аче дълженъ боудеть инемъ, Немечьскомоу гъстьи напереде възати.»
«Немьчичю же не льзе позвати на поле Роусина битъ ся въ Ризе и на Гътьскомь березе, Роусиноу же не льзе позвати Немьчича на поле битъся Смоленьске.»
- Урывак з Жыція Антонія Сійскага [4]
«Месяца декабря в 7 день, преставление преподобнаго и богоноснаго отца нашего Антония. Списано бысть сие многогрешным Иоанном русином, родом от племени варяжска, колена Августова кесаря Римскаго, в лето 7087 (1579), в царство благочестиваго государя благословению Антония, преосвященнаго митрополита всеа России, и при благоверных царевичех Иване и Феодоре Ивановичех»
[правіць] Спасылкі
- (бел.) Насевіч В. Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ // Беларусіка – Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. - С. 97 – 100.
- (бел.) Беларусы. Т. IV. Вытокі і этнічнае развіццё / В. Бандарчык, В. Бялявіна, Г. Каспяровіч, Г. Курыловіч, Т. Кухаронак, М. Піліпенка, І. Чаквін. Мн., 2001. 436 с.
- (бел.) Токць С. Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 – першай трэці 20 ст.) Гродна: ГрДУ, 2002. – 190 с. - аб змене русінскай самаіндэфікацыі на беларускую ў вясковым асяроддзі.
- (бел.) Марзалюк І. Людзі даўняй Беларусі: этнаканфесійныя і сацыякультурныя стэрэатыпы (Х—XVII ст.). Магілёў, 2003.
- (бел.) Катлярчук А. Яшчэ раз пра месца беларусаў у гісторыі // ARCHE №5(28)–2003. (Рэцэнзія на: Stone, Daniel. The Polish-Lithuanian state, 1386—1795 // Seattle: University of Washington Press, 2001. 374 p.) - аб ролі русінскага этнасу ў гісторыі Рэчы Паспалітай.
- (бел.) Сагановіч Г. Русіны пад Грунвальдам (Дуброўнай) у 1410 г. // БГА, Том 11. Сшытак 1-2 (20-21), снежань 2004.
- (руск.) Гудавичюс Э. История Литвы. С древнейших времён до 1569 г. М.:, 2005. - аўтар актыўна карыстаецца паняткамі "русіны", "русінская мова" і выказвае свой пункт гледжання на гісторыю русінаў у Вялікім княстве Літоўскім.
- (руск.) Долбилов М., Миллер А. Западные окраины Российской империи. М.: Новое литературное обозрение, 2006. — 608 с. - у працы актыўна скарыстаны паняткі "русіны", "русінская мова" і выкладзены погляды аўтараў на гісторыю русінаў у Расійскай імперыі.
- (бел.) Смалянчук А. Плебейскія нацыі і імперскія перыферыі // ARCHE №11(51)–2006. - неадназначная крытыка поглядаў М. Далбілава, А. Мілера і Э. Гудавічуса на гісторыю русінаў (паводле Смалянчука - беларусаў і ўкраінцаў) у Вялікім княстве Літоўскім і Расійскай імперыі.
[правіць] Глядзіце таксама
- Руснакі
- Руснацкая мова