Комант
From Вікіпедыя
Комант, Скаламенд (ням.: Skumand, літ.: *Komantas, *Skomantas; ~1225 — кан. 13 ст.), князь судаўскі, кіраўнік супраціўлення судаваў і іншых прусаў агрэссіі Тэўтонскага ордэна ў 1277-1283 гг.
Лічыцца, што валодаючы Судавай, Комант меў рэзідэнцыю на гарадзішчы, якое знаходзіцца ў наваколлі сучаснага горада Элк (Польшча), каля Скамацкага возера (польск.: Skomęckie jezioro), якое гісторыкі атаясамліваюць з замкам Скамандбург (літаральна — Комантаў замак). Недалека ад гэтага гарадзішча ёсць і веска Скаманты (ням.: Skomentnen, Skomanten, польск.: Skomęntno Wielkie).
У 1273, а пасля ў 1278 Комант начале судаваўскага войска пры падтрымцы войска ВКЛ спусташыў Кульскую зямлю ва ўладаннях Тэўтонскага ордэна, ваяваў каля гарадоў Кульма і Торуня, замкаў Вельсайс, Граўдэнц, Зантыр, Клемент, Ліпу, Марыенвердэр, Пловіст, Рэдзін, Турніц і Хрыстбург. У 1280 немцы спалілі рэзідэндыю Команта, ў адказ ён уварваўся і парабаваў Самбію дзе ўзяў у палон Людвіга фон Лібэнцэля, але праз нейкі час вызваліў яго. Тымчасова, недзе да 1281, Комант з Судавіі, пазбягаючы ціску з боку Ордэна, перасяліўся на Русь — у тую яе частку што належала ВКЛ, хутчэй за ўсё ў Гародню. Некаторыя даследчыкі сцвярджаюць, што у часы кіравання Трайдзеня, Комант быў другім чалавекам у ВКЛ пасля вялікага князя. Магчыма, што ў хуткім часе пасля свайго пераезду ў ВКЛ ён мог быць перведзены ў заходнюю Жамойць, — так дазваляе думаць назва вескі Скаманты (літ.: Skomantų) і вялізнае замчышча побач, выдатна ўмацаванае ў 13 ст., якія размешчаны непадалёк ад колішняга замка Гедзіміна.
У 1282 ці 1283 Комант, магчыма незадаволены сваім статусам у ВКЛ пасля смерці Трайдзеня (1282), перабег да крыжакоў, быў імі ахрышчаны і некаторы час жыў у замку Балга. У 1284 Комант быў правадніком нямецкага войска падчас пахода на Гародню, а вясной 1285 ён атрымаў невялікі надзел зямлі ў Натангіі і разам з трыма сынамі пасяліўся ў тамтэйшай весцы Сцігены (ням.: Steegen, польск.: Stegny, прус.: *Stigeni; ад прус.: stīgē – адрына; цяпер Эльбінгскі павет Польшчы). Там ён у хуткім часе і памер. Верагодна, што ў хуткім часе пасля 1285 (можа ў 1289) нехта з пражываючых у Стыгенах сыноў Команта мог вярнуцца ў ВКЛ.
Некаторыя гісторыкі, напрыклад, працуючы ў Літве брытанец Стывен Роўвел, атаясалівае Камонта з згаданым у «Задоншчыне», аповесці кан. 14 ст., бацькам ці цесцем Гедзіміна Скаламендам. Паводле «Задоншчыны», удзельнікі Кулікоўскай бітвы (1380) Андрэй і Дзмітрыц Альгердавічы называюць сябе праўнукамі Скаламендавымі «Брате Дмитрей, сами есмя собе два браты, сынове Олгордовы, а внуки есмя Едимантовы, а правнуки есми Сколомендовы». Польскі гісторык Ежы Ахманьскі мяркуе, што слова "праўнукі" трэба зарумець ў больш шырокім сэнсе -- "нашчадкі”, і лічыць Команта дзедам Гедзіміна. Літоўскі гісторык Томас Баранаўскас не згаджаецца з такой інтэрпрэтацыяй і кажа, што Альгердавічы дакладна і паслядоўна называюць спярша свайго бацьку Альгерда, пасля – дзеда Гедзіміна, і натуральна прадзеда — Скаламенда, таму ў такім кантэксце пераскок праз адну прыступку дынастыі надуманы Е. Ахманьскім. Такім чынам, Комант, калі ён тоесны Скаламенду, з'яўляецца або бацькам, або цесцям Гедзімінам і другое больш слушна зыходзячы з іншых вядомых крыніц.
Паводле сведчання беларускага этнографа Паўла Шпілеўскага, жыхары Гродзенскай і Ковенскай губерній яшчэ ў сяр. 19 ст. спявалі гістарычныя песні пра паходы ятвяжскага князя Команта ("Комата").
[правіць] Літаратура
- Охманьски Е. Гедеминовичи – «правнуки Сколомендовы» // Польша и Русь: Черты общности и своеобразия в историческом развитии Руси и Польши XII—XIV вв. М., 1974. С. 358—364.
- Ochmański J. Gedyminowicze – «prawnuki Skolomendowy» // Ars historica. Poznań, 1976. S. 252-258.
- Ochmański J. Gedyminowicze – «prawnuki Skolomendowy» // Ochmański J. Dawna Litwa. Studia historyczne. Olsztyn, 1986. S. 358—364.
- Rowell S.C., Iš viduramžių ūkų kylanti Lietuva, V., 2001.
- Шпилевский П.М. Путешествие по Полесью и белорускому краю, Минск, 1992, c. 40.
- Baranauskas T. Gedimino kilmė // Voruta №44(278), 1996.11.23
- William L. Urban. The Prussian Crusade, 2nd, Chicago, Illinois: Lithuanian Research and Studies Center, 315, 342, 366. ISBN 0-929700-28-7