Бітва пад Оршай, 1514
From Вікіпедыя
бітва пад Оршай (8 верасня 1514), бітва ў час маскоўска-літоўскай вайны (1512—1522) паміж войскамі ВКЛ (кам. Канстанцін Астрожскі; 30 тыс. ч. і артылерыя; бач сілы бакоў) і Вялікага княства Маскоўскага (кам. Іван Чаляднін і Міхаіл Булгакаў-Голіца; 80 тыс. ч. і артылерыя; бач сілы бакоў) на полі на беразе Дняпра, у 5 км ад Оршы.
Бітва скончылася абсалютнай перамогай войска ВКЛ (бач страты бакоў), на пэўны час перавяла ход вайны ў спакайнейшае, зацяжное рэчышча, аднак, сілай іншых акалічнасцяў, не мела трывалых ваенных наступстваў.
Змест |
[правіць] Ацэнкі
Бітва была самай славутай перамогай войска ВКЛ над расійскім[1], атрымала шырокі розгалас у тагачаснай Еўропе, знайшла трывалы адбітак у беларускай культуры (напр., «Пахвала князю Астрожскаму» у Валынскім летапісе, народная песня «У нядзельку, параненька» і інш.).
Перамога пад Оршай заўсёды займала прыкметнае, а часам і галоўнае месца ў вайсковай гістарыяграфіі, якая стваралася беларускай дыяспарай часоў 1920-х—1930-х і палітычнай эміграцыяй часоў 1940-х гадоў. У час перабудовы частка беларускага грамадства пачала святкаваць 8 верасня як "Дзень беларускай вайсковай славы". 8 верасня 1992 на Плошчы Незалежнасці горада Мінска ў гонар ваяроў ВКЛ беларускія вайскоўцы прынялі прысягу на вернасць свайму народу.
[правіць] Сілы бакоў
[правіць] ВКЛ
Войска ВКЛ, якое падпарадкоўвалася вялікаму князю літоўскаму і каралю польскаму Жыгімонту Казіміравічу, складалася з прадстаўнікоў абедзвюх дзяржаваў. У час кампаніі 1514 году ў агульным складзе войска былі, паводле звестак хронік і летапісаў, 16 тыс. коннікаў[2], 14 тыс. польскіх коннікаў, 3 тыс. наёмнай польскай пяхоты і каля 2,5 тыс. конных дабраахвотнікаў з Малой і Вялікай Польшчы.
Непасрэдна ў паходзе да Оршы і ў бітве пад камандаваннем князя Канстанціна Астрожскага ўдзельнічалі каля 30 тыс. ч. з неакрэсленай колькасцю гармат.[3][4] Лёгкую конніцу ўзначальваў Юры Мікалаевіч Радзівіл[5], польскіх наймітаў — Януш Свярчоўскі[6], надворнае каралеўскае войска і атрады паноў — Войцех Сампаліньскі.
[правіць] Масква
Агульная колькасць маскоўскага коннага войска пад камандаваннем ваяводы баярына Івана Андрэевіча Чалядніна складала 80 тыс. ч. Баярын князь Міхаіл Іванавіч Булгакаў-Голіца, фармальна падпарадкаваны яму, самастойна камандаваў сваімі палкамі. Войска цалкам складалася з конніцы феадальнага апалчэння.[4] Мелася артылерыя нявызначанага складу і колькасці[7].
[правіць] Перад бітвай
Маскоўскія ваеначальнікі ведалі пра набліжэнне войска Астрожскага і першымі днямі верасня адвялі войска на левы бераг Дняпра і занялі добрае для бітвы месца паміж Оршай і Дуброўнай на ўзгорках каля вёсак Пугайлава і Рукліна, злева ад лесу на Дняпры каля в. Рукліна. Такім чынам, для рухаў свайго непрыяцеля маскоўскія ваяводы пакідалі прастору ў лукавіне Дняпра каля Оршы, і спадзяваліся ў вальнай бітве разбіць лічэбна слабейшае войска ВКЛ і скончыць вайну.
Войска ВКЛ падыйшло да Дняпра 7 верасня каля Оршы, і Астрожскі, не зважаючы на сілы бакоў, таксама пастанавіў даць вальную бітву. Каб не перапраўляцца пад абстрэлам, Астрожскі правёў дэманстрацыйны манеўр з пераправай уброд на вачах маскоўскага войска некалькіх тысяч конніцы. Тымчасам, асноўная частка войска ўвечары была перасунутая віцебскай дарогай на поўнач, а ўночы на 8 верасня употай пераправілася на левы бераг двума пантоннымі мастамі і бродам аршанскай крэпасці. Пасля гэтага войска сканцэнтравалася каля в. Пашына.
Чаляднін даведаўся пра пераправу са спазненнем, і не згадзіўся з прапановай сваіх ваяводаў атакаваць ужо перапраўленую частку войска ВКЛ. Лічыцца, што Чаляднін спадзяваўся на вялікую колькасную перавагу і жадаў бітвы адразу з усім войскам Астрожскага.
[правіць] Бітва
Непасрэдна бітва адбывалася на прасторы даўжынёй 3 км уздоўж Дняпра, за 200—400 м ад берага ў першай фазе і за 3,5 км у другой фазе бітвы. У глыбіню поле бою ў кожнай з фазаў займала каля 3 км.
Войска Маскоўскай дзяржавы было пастаўлена ў тры лініі. Наперадзе стаў полк перадавой стражы, у цэнтры — вялікі полк (на фронце шырынёй 5 км), на правым флангу — полк правай рукі, на левым, каля в. Рукліна — полк левай рукі. На пагорку ў цэнтры за вялікім палком стаяў полк тылавой стражы (рэзерв). Баявыя парадкі маскоўскага войска былі расцягнутымі, у спадзяванні на ахоп і акружэнне больш малалікага войска ВКЛ.
Камандаванне фармальна належала да Івана Чалядніна, але насамрэч кожны з ваяводаў камандаваў сваім палком самастойна, і адзінага кіраўніцтва не было.
Войска ВКЛ заняло пазіцыі абапал яра, які ішоў ад вёскі Пугайлава да пераправы цераз Дняпро. Наперадзе стаялі два конныя гуфцы (палкі), ВКЛ і польскі, пад камандамі Астрожскага і Сампаліньскага. Паміж імі стаяла пяхота са стрэльбамі і пішчалямі. У другой лініі сталяі два конныя палкі, ВКЛ і польскі, пад камандамі Радзівіла і Свярчоўскага. На правым і левым крылах другой лініі стаялі па тры дапаможныя палкі лёгкай конніцы. На працягу правага крыла другой лініі, пад пакровам лесу, патаемна размясцілі ўсе гарматы і частку пяхоты з агнястрэльнай зброяй.
...
- ↑ Напрыклад, пд. меркавання М. М. Карамзіна.
- ↑ Відаць, феадальнага апалчэння ВКЛ.
- ↑ Пд. звестак М. Д. Любаўскага са спасылкамі на архіўныя дакументы, у іх ліку было не больш за 4 тыс. польскай пяхоты і конніцы, значную частку якіх пакінулі ў Берасці. Яшчэ 4 тыс. войска пакінулі ў Барысаве.
- ↑ 4,0 4,1 З гэтымі лічбамі згаджаюцца М. Стрыйкоўскі, А. Гваньіні, рускія летапісы, С. М.Салаўёў, вайсковыя гісторыкі 20 ст.
- ↑ Падчашы літоўскі і ваявода гарадзенскі.
- ↑ Кашталян бецкі.
- ↑ Пд. сведчання М. М. Карамзіна.
[правіць] Крыніцы
- Анатоль Грыцкевіч...