Руская мова ў Беларусі

From Вікіпедыя

Гэты артыкул з'яўляецца часткай серыі артыкулаў аб народзе
Рускія

Культура
Літаратура · Музыка · Тэатр · Танец
Выяўленчае мастацтва · Кінематограф
Дэкаратыўна-прыкладое мастацтва
Архітэктура · Кухня · Спорт

Руская дыяспара
Украіна · Прыбалтыка · ЗША
Казахстан · Балгарыя · Францыя
Германія · Кітай · Аўстралія

Руская гісторыя
Кіеўская Русь · Мангола-татарскае нашэсце
Маскоўская Русь · Расійская імперыя
СССР · Расійская Федэрацыя

Этнаграфічныя групы
Казакі · Паморы · Бухтармінцы · Малакане
Камчадалы · Ліпаване · Калымчане · Тудаўляне
Гаруны · Затундраныя сяляне

Рэлігія
Праваслаўе: РПЦ · РПЦЗ · Стараабрадства
· Рыма-каталіцызм
Пратэстантызм · Рускія мусульмане

Руская мова
Алфавіт · Фанетыка · Дыялекты ·
Старажытнаруская мова
на Украіне · у Беларусі · у Латвіі · у Эстоніі

Іншае
Навука · Святы · Філасофія · Сімволіка
Рускае імя · Руская баня

РУСКАЯ МОВА Ў БЕЛАРУСІ з'яўляецца адной з дзвюх дзяржаўных моў у краіне. Гэты статус руская мова атрымала паводле вынікаў рэспубліканскага рэферэндуму 1995 года, калі за наданне рускай мове статуса дзяржаўнай прагаласавалі 83,3% грамадзян, якія прынялі ўдзел у рэферэндуме.

Змест

[правіць] Распаўсюджанасць

Паводле перапісу насельніцтва 1999 года, руская мова лічыцца роднай для 24,1% грамадзян Беларусі. Пры гэтым яе лічуць роднай:

Перапіс даў магчымасць раздзяліць паняцці «родная мова» і «мова, на якой чалавек размаўляе дома». Паводле яго дадзеных, на рускай мове дома размаўляюць 62,8 % насельніцтва. Пры гэтым дома на рускай мове размаўляюць:

  • 95,7 % рускіх,
  • 95,7 % яўрэяў,
  • 83,6 % украінцаў,
  • 58,6 % беларусаў,
  • 37,7 % палякаў.

У гарадах, паводле вынікаў перапісу, на рускай мове размаўляюць 79,8 % насельніцтва, у сельскай мясцовасці — 24,5 %. Некаторыя аанлітыкі лічуць, што рэальная карціна распаўсюджанасці рускай мовы іншая, бо многія карыстальнікі трасянкі назвалі яе пры перапісе беларускай мовай. Таксама адзначаецца, што вялікая колькасць людзей, якія рэальна карыстаюцца рускай мовай, пры перапісе назвалі беларускую праз пачуцце нацыянальнага самалюбства[1].

[правіць] Беларускі акцэнт

Пад паняццем «беларускі акцэнт» аб'яднаны асноўныя інтэрферэнтныя з'явы, характэрныя для рускай гаворкі беларусаў (у меншай ступені рускага насельніцтва Беларусі). Да іх адносяцца: * фанетычныя: фрыкатыўнае [γ] (γара), замена гуку [г] гукам [х] у канцы слоў (пирох, смох); меншая рэдукцыя ненаціскных галосных (памагать замест пъмŒгаць, jапонец замест jипонец (яканне)); цвёрдыя [ч] [чытать], ужыванне [шч] замест [щ] (шчука); дзеканне (дзядзька); няправільны націск (четырнáдцать). У меншай ступені сустракаюцца падвойныя мяккія зычныя (варенне, голосованне); цвёрды [р] замест мяккага (рысовать); губнагубны [ў] замест [у] і [л] (быў, траўка); цвёрдыя губныя на канцы слоў (сем, степ)[2], [3], [4].

  • марфалагічныя: да іх паводле даследавання Г.Ф. Вешторта адносяцца няправільны выбар роду назоўнікаў (собака съел; кровавый мозоль); няправільнае ўжыванне ліку назоўнікаў (мы собирали малины; слова выделены красным чернилом); памылковыя флексіі пры скланенні (без погонов; мы с папом; по окне; на зелёным); формы без -т# або з -ть# у 3-й асобе дзеясловаў цяперашняга часу (дыхае, рисуе; береть, глядять); выкарыстанне скарочанага варыянту суфікса няздзейсненага тыпу (подкрадваться, выкрайвать)[5].
  • лексічныя: ужыванне беларускіх слоў: завея (руск. метель), бульба (руск. картофель), цыбуля (руск. лук), шильда (вывеска)[6].

[правіць] Адукацыя і навука

У 2006—2007 навучальным годзе ў рускамоўных школах і класах навучалася каля 80 % вучняў школ[7]. У 2006 годзе ў рускамоўных школах на рускую мову былі пераведзены прадметы «Гісторыя Беларусі» і «Геаграфія Беларусі», якія раней выкладаліся ў іх на беларускай мове[8].

Выкладанне ва ўсіх ВНУ і ССНУ вядзецца таксама ў асноўным на рускай мове (за выключэннем спецыялізаваных кафедраў, прытым і выкладчыкам, і студэнтам няпрофільных кафедраў надаецца права выбару рускай мовы як мовы лекцый і адказаў). Адным з прадметаў, па якіх праводзіцца тэсціраванне для паступлення ў ВНУ на нефілалагічныя спецыяльнасці, з'яўляецца на выбар руская або беларуская мова.

Падрыхтоўка спецыялістаў па спецыяльнасці «Руская філалогія» вядзецца ў 8 ВНУ Беларусі: па дзве ВНУ ў Гомельскай і Мінскай абласцях і па адной ВНУ ў астатніх.

У беларускай навуцы пераважае руская мова. Так, у канцы 1990-ых гадоў сярод працаўнікоў навукі беларускай мовай карысталіся пры зносінах 13 %, абедзвюма мовамі — 33 %, астатнія 54 % карысталіся толькі рускай мовай[9].

[правіць] Культура

З 18 тэатраў Беларусі рускамоўнымі з'яўляюцца 14. Руская мова таксама пераважае ў беларускіх СМІ (асабліва на тэлебачанні), кнігавыдаўніцтве, справаводстве, працы органаў дзяржаўнай улады, набажэнскай практыцы праваслаўнай царквы і пратэстантскіх устаноў. Каталіцкая жа царква выкарыстае ў асноўным польскую і беларускую мовы.

[правіць] У Сеціве

[правіць] Спасылкі

  1. Защитит ли народ белорусский язык
  2. [Мельникова Л.А. Фонетическая интерференция // Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси. Мн., 1999]
  3. [Мечковская Н.Б. Языковая ситуация в Беларуси: Этические коллизии двуязычия // Russian Linguistics. 1994. Vol. 18]
  4. Коряков Ю. Б. Типология языковых ситуаций и языковая ситуация в Белоруссии: Диссертация на соискание учёной степени канд. филол. наук
  5. Вешторт Г.Ф. Смешанные формы речи // Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси. Мн., 1999. С. 65-73
  6. http://linguarium.iling-ran.ru/ling_geo/belarus/LSB-3.shtml
  7. Беларуския школы щ новым навучальным годзе
  8. ТБМ предлагает премьер-министру отменить перевод преподавания истории и географии Беларуси на русский язык
  9. http://linguarium.iling-ran.ru/ling_geo/belarus/LSB-3.shtml
На іншых мовах