Gealacha Galileo
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Tá an dúrud de ghealacha ag timpeallú Iúpatair, nó sa bhliain 2006, bhí níos mó ná trí scór acu tugtha faoi deara. Is gnách gealacha Galileo a thabhairt ar an gceithre cinn is mó acu, nó b'é Galileo Galilei ba túisce a chuir sonrú iontu, mar atá, thiar sa bhliain 1610. Briseadh mór a bhí ann i stair na réalteolaíochta Iartharaí, nó go dtí sin, bhí an bharúil sách coitianta go mbeadh gach rinn neimhe eile ag timpeallú an Domhain, agus nach mbeidís aon réad eile a fhithisiú ar aon nós. Thaispeáin fionnachtain na ngealach seo nárbh amhlaidh in aon chor.
Tugtar Io, Europa, Ganymede agus Callisto ar ghealacha Galileo. Rothlú sioncrónach atá fúthu go léir, is é sin, tá siad á gcasadh ar a n-aiseanna de réir is mar atá siad ag dul timpeall Iúpatair, i gcruth is go bhfuil an aghaidh chéanna orthu an t-am ar fad, de réir mar a d'fheicfeadh an breathnóir ar dhromchla Iúpatair iad. Is féidr iad a fhéiceáil ón Domhan le teileascóp beag agus iad ag dul trasna aghaidh an phláinéid. Is beag a bhí ar eolas fúthu sula ndeachaigh taiscéalaithe Voyager á n-iniúchadh, mar tá Io, Europa agus Ganymede taobh istigh de réimse maighnéadach Iúpatair agus iad faoi shíorionsaí ag tréanradaíocht i bhfoirm prótón agus leictreon ardfhuinnimh.
Na hainmneacha atá ar na gealacha inniu, níorbh é Galileo féin a bhaist orthu iad, ach an réalteolaí Gearmánach Simon Marius, a mhaígh go raibh seisean tar éis fionnachtain na ngealach seo a dhéanamh go gairid roimh Galileo. Theastaigh ó Galileo na gealacha a ainmniú as a urraí, Cosimo de' Medici. Mar a mhol Cosimo féin dó, thug sé "Réaltaí Medici" (nó Medicea Sidera, as Laidin) orthu, agus a ghealach féin ag Cosimo agus ag gach duine den triúr deartháracha a bhí aige, mar atá, Lorenzo, Carlo, agus Francesco. Bhí smaoineamh eile ag Giovanni Baptista Hodierna, dalta de chuid Galileo: thabharfadh seisean Principharus, Victipharus, Cosmipharus agus Ferdinandipharus orthu.
Ainm | Pictiúr | Struchtúr Taobh Istigh |
Trastomhas (km) |
Mais (kg) |
Ais leathmhór (km) |
Tréimhse fhithiseach (laethanta) |
---|---|---|---|---|---|---|
Io | ![]() |
![]() |
3643 | 8.93×1022 | 421,800 | 1.77 |
Europa | ![]() |
![]() |
3122 | 4.8×1022 | 671,100 | 3.55 |
Ganymede | ![]() |
![]() |
5262 | 1.48×1023 | 1,070,400 | 7.16 |
Callisto | ![]() |
![]() |
4821 | 1.08×1023 | 1,882,700 | 16.69 |
athraigh Grianchóras |
---|
![]() |
Pláinéid: Mearcair - Véineas - an Domhan - Mars - Iúpatar - Satarn - Úránas - Neiptiún |
Abhacphláinéid: Ceres - Plútón - Eris |
Eile: An Ghrian - An Ghealach - Crios astaróideach - Cóiméad - Crios Kuiper - Scamall Oort |
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.