Corcaigh

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Corcaigh
Crest
Learscáil
Íomhá:Town_in_Ireland.png
Íomhá:Ireland map County Cork Magnified.png
WGS-84 (Comhordanáidí GPS)
51.897° N 8.478° W
Comhórdanáidí Eangach
Náisiúnta na hÉireann
W677718
Daonra ( )

- Baile:

190,384
Cathair: 119,143
Bruachbhailte: 71,241 

Airde: 37 m
Contae: Contae Chorcaí
Cúige: An Mhumhain

Is í Corcaigh (nó Cathair Chorcaí) an dara cathair is mó i bPoblacht na hÉireann agus an triú ceann is mó ar oileán na hÉireann. Is í príomhchathair Chontae Chorcaí agus Chúige Mumhan í, leis. Tá an chathair suite cois Chuan Chorcaí agus abhainn na Laoi in iardheisceart na hÉireann, ag 51°54’ ó thuaidh agus 8°28’ thiar. Is í an Laoi príomhabhainn an cheantair, agus í ag rith trí Chathair Chorcaí. Tá lár na cathrach bunaithe ar oileán idir dhá chraobh na Laoi, sula sníonn sí isteach in inbhear Loch Machain agus ar aghaidh ansin go Cuan Chorcaí, - ceann de na cuanta nádúrtha is mó ar domhan. Is calafort tábhachtach í Corcaigh, agus go leor céanna agus dúganna suite in oirthear na cathrach. Tá 163,000 duine ina gcónaí i gCorcaigh (186,239 go léir sa mhórcheantar). Tá 324,767 duine ina gcónaí taobh amuigh den chathair i gContae Chorcaí (de réir dhaonáireamh na bliana 2002).

Tagann an t-ainm "Corcaigh" féin ón nGaeilge, nó is seantéarma Gaeilge é corcach a chiallaíonn portach, is é sin i nGaeilge an lae inniu thabharfá 'Portach' uirthi. Focal baininscneach é corcach, agus cosúil lena lán focal den chineál sin, nuair a baineadh úsáid an logainm as, cuireadh sa tuiseal tabharthach é. Is tagairt é seo don chineál tír atá le fáil ar bhruacha na Laoi. Tá clú ar chathair Chorcaí i dtaobh tuilte móra a dhéanann praiseach cheart de lár na cathrach, nuair a bhíonn taoide tuile agus báisteach throm ann. Tá cáil mhór an tírghrá ar Chontae agus Chathair Chorcaí ó thréimhse na Lochlannach anuas. Dá bharr seo, is minic a thugtar reibiliúnaigh (Rebels) ar mhuintir Chorcaí mar leasainm. Tá sé de nós ag muintir chathair Chorcaí "an fhíor-phríomhchathair" a thabhairt ar chathair a ndúchais freisin. Gné eile den mheon seo is ea iad na T-léinte agus an t-ainm úd "Daonphoblacht Chorcaí" litrithe orthu. Tá a leithéid de shuíomh gréasáin ann freisin agus People's Republic of Cork, agus é ina phobal idirlín ag muintir an chondae, idir iad siúd a fhanann ina gcónaí ansin agus lucht imirce.

Mana: Statio Bene Fide Carinis (Áit slán do longa). Achar: 37.3 km².

Clár ábhair

[athraigh] Stair

Ritheann an Laoi trí lár an bhaile atá lonnaithe ar oileán san abhainn
Ritheann an Laoi trí lár an bhaile atá lonnaithe ar oileán san abhainn

B'é Naomh Barra a bhunaigh an chathair agus a thóg mainistir ar bhruacha na Laoi. Sa bhliain 1185, bhronn Eoin, Rí Shasana, cairt na cathrach ar an áit. Is iomaí uair a hatógadh an chathair, agus an dóigh a mbíodh Gaill de chineálacha éagsúla á hionsaí agus á cur trí thine uair i ndiaidh a chéile. Tráth dá raibh, bhí ballaí cosanta ag timpeallú na cathrach, agus inniu féin, tá iarsmaí de na ballaí seo le feiceáil san áit, chomh maith le geataí ón tréimhse chéanna. Sa bhliain 1318 a ceapadh an chéad Mhéara ar Chorcaigh, agus is ón mbliain 1900 anuas a thugtar "Ard-Mhéara" ar an duine is airde i riarachán na cathrach.

Sa bhliain 1921, dhóigh na Dúchrónaigh lár na cathrach go talamh le díoltas a agairt as na luíocháin a cuireadh rompu lasmuigh den chathair níos luaithe ar an lá céanna. B'é seo an polasaí a bhí ag lucht rialtas na Breataine Móire san am. Chuir na hÓglaigh agus na saighdiúirí Sasanacha an-troid ar a chéile i gContae Chorcaí i rith Chogadh na Saoirse. Le linn an Chogaidh Chathartha, bhí na fórsaí frith-Chonartha i seilbh na háite ar feadh tamaill, go dtí gur ionsaigh arm an tSaorstáit an contae ón bhfarraige.

[athraigh] Áiteanna Spéisiúla

Ardeaglais Naomh Barra
Ardeaglais Naomh Barra
Ardeaglais Naomh Muire – Cloig an tSean-Dúin
Ardeaglais Naomh Muire – Cloig an tSean-Dúin

Tá dhá ardeaglais sa chathair: Ardeaglais Naomh Muire, agus Ardeaglais Naomh Barra.

Tá Teach Ceoldráma Chorcaí ar an mbeagán tithe ceoldrámadóireachta in Éirinn. Go luath sa chéad seo, tugadh ollchóiriú don áit, nó cuireadh gloine in ionad na mbrící ar thaobh tosaigh an fhoirgnimh le cosúlacht níos nua-aimseartha a chur air.

I gcoitinne, níl foirgintí na cathrach puinn níos measa ná Baile Átha CliathBéal Feirste. Is í Sráid Phádraig príomhshráid Chorcaí. Sa bhliain 2004, tháinig deireadh ar oibreacha nuachóirithe na sráide, agus cosáin nua leathana curtha léi anois. Tá cruth na nathrach ar an tsráid a théann thar cheann de na haibhneacha a ritheann tríd an gcathair. Aibhinne tábhachtach eile i lár na cathrach is ea í Sráid an Chapaill Bhuí, sráid atá maisithe le línte crann, agus an-chuid oifigí agus institiúidí airgeadais suite ina cois, chomh maith le páirc dheas. Tá an sean-lárionad airgeadais suite ar an Mál Theas, agus cúpla foirgneamh baincéireachta ansin ón naoú céad déag ar fiú cuairt a thabhairt orthu ar chúiseanna ailtireachta, go háirithe Banc-Aontas Éireann, iar-fhoirgneamh stocmhalartáin. Tá cosúlacht an tSeoirseachais ar go leor de na foirgintí is feiceálaí sa chathair, ach is eisceacht shuntasach é Halla an Chontae, arb é an foirgneamh is airde in Éirinn. Díreach ar aghaidh an halla anonn, ar an taobh eile den abhainn, tá an foirgneamh is faide in Éirinn, Ospidéal na Meabhairghalar, agus é tógtha sa ré Victeoiriach.

Ceann de na foirgintí is cáiliúla i gCorcaigh is ea í Eaglais Mhuire sa Sean-Dún, a bhuí le túr na heaglaise a tharraingíonn súil na ndaoine air féin agus é le feiceáil ina shuí i dtuaisceart na cathrach. Tá dhá thaobh de déanta as gaineamhchloch dhearg, agus an dá taobh eile as an aolchloch a fhaightear go fairsing sa cheantar. Tá clog ag gach aghaidh den túr agus, tráth dá raibh, bhíodh am difriúil orthu. Mar sin, tugadh "Bréagadóir an Cheithre Aghaidh" mar leasainm ar an túr. Is féidir leis na cuairteoirí “'Four-faced Liar'” air. Is feidir le cuairteoirí na cloig a bhualadh agus dreapadh suas go barr an túir le sult a bhaint as an radharc iontach ar an gcathair.

Is foirgneamh iontach eile é Halla na Cathrach, agus é tógtha as aolchloch chomh maith. An halla atá ann inniu, níor tógadh é ach i ndiaidh Chogadh na Saoirse, nó dhóigh na Sasanaigh an halla cathrach a bhí ann roimhe sin le linn an chogaidh. D'íoc rialtas na Breataine Móire as na hoibreacha tógála sna tríochaidí mar chomhartha réitigh.

Is fiú cuairt a thabhairt ar Pháirc Mhic Ghearailt atá suite taobh thiar den chathair, chomh maith le Coláiste na hOllscoile, Corcaigh i gcóngar dó, agus iad araon suite ar bhruach na Laoi.

Is feidir le duine dul isteach go Margadh na Sasanach ó Shráid an Chapaill Bhuí, Shráid Phádraig, Shráid Oilbhéir Phluincéid nó Shráid an Phrionsa. Is halla margaidh é agus iasc, torthaí, feoil, spíosraí agus bia galánta le díol ansin. Cuireadh an chéad bhun leis an margadh sa bhliain 1610, ach níor tógadh an foirgneamh atá ann inniu roimh an mbliain 1786. Sna hochtóidí, d'fhág dóiteán mór an foirgneamh an-scriosta, ach cuireadh caoi air arís ina dhiaidh sin.

[athraigh] Cultúr

Teach cúirte Chorcaí – foirgneamh suntasach aolchloiche eile agus é nuachóirithe ag tús an 21ú chéad
Teach cúirte Chorcaí – foirgneamh suntasach aolchloiche eile agus é nuachóirithe ag tús an 21ú chéad

Cé nach bhfuil daonra Chorcaí rómhór, bíonn saol bríomhar cultúrtha acu. Tá páirt mhór ag an gceol, an amharclannaíocht, an rince, agus an scannánaíocht i saol na cathrach. Tugann Ceolscoil Chorcaí agus Coláiste Ealaíne agus Dearthóireachta Crawford oiliúint d'ealaíontóirí nua na cathrach, agus aisteoirí úra ag teacht ó Choláiste na hOllscoile, Corcaigh. Tá Amharclann Corcadorca suite i gCorcaigh chomh maith, an áit ar thosaigh Cillian Murphy, an t-aisteoir a rinne páirt an chladhaire ar an scannán Batman Begins sa bhliain 2005), a caithréim. Tugann Féile Scannán Chorcaí tacaíocht don scannánaíocht, an ghearrscannánaíocht thar aon chineál eile. Tá Institiúid na Córagrafaíochta agus an Damhsa lonnaithe i gCorcaigh chomh maith, gan trácht a dhéanamh ar Ionad Ealaíon Triskel. Ceiliúrtar Féile Snagcheoil Chorcaí sa chathair i Mí Dheireadh Fómhair, gach bliain.

Tá borradh ag teacht ar chúrsaí ealaíne sa chathair le déanaí, ó rinneadh fairsingiú ar an teach ceoldrámaíochta agus ar dhánlann bhardasach Crawford. Bunaíodh dánlann nua, agus í ainmnithe as Lewis Gluckman, i bhFómhar na bliana 2004. Tá an dánlann seo suite ar thailte Choláiste na hOllscoile i gCorcaigh, agus bhí an foirgneamh féin ar an ngearrliosta do Dhuais Stirling, duais thábhachtach foirgníochta sa Ríocht Aontaithe. Sa bhliain 2005, tosaíodh ag tógáil ceolscoile nua, chomh maith.

Sa bhliain 2005, bhí Corcaigh ina Príomhchathair Chultúrtha ar an Eoraip. Ar na himeachtaí ba tábhachtaí bhí an Cork Caucus, a thug fóram d'ealaíontóirí de gach saghas cúrsaí cultúir, polaitíochta agus ealaíne i gCorcaigh a phlé in éineacht ar fud an tsamhraidh. Gan amhras ní raibh focal Gaeilge le cloisteáil ná le feiceáil, in ainneoin iarrachtaí an dornán díograiseoirí a bhí ag snámh in aghaidh eas Niagara.

[athraigh] Na Meáin Chumarsáide

Tá sraith mhaith de staisiúin raidió le cloisteáil i gCorcaigh ar an mbanda minicíochta FM, mar atá: RTÉ Radio 1, 2FM, Lyric FM, agus Raidió na Gaeltachta. Is le RTÉ na cinn seo ar fad. Thairis sin, tá Today FM ann, chomh maith le go leor staisiúin áitiúla, ar nós Cork 96FM, CUH FM, agus Red FM. Mar thoradh air sin tá clár raidió Gael-Taca ar siúl gach Déardaoin ag a ceathair a chlog 98.3 FM (Campus Radio). Tá an Irish Examiner lonnaithe i gCathair Chorcaí freisin, ar Shráid an Acadaimh i lár na cathrach. Ceann de na nuachtáin is mó le rá in Éirinn atá ann. Is leis an teach foilsitheoireachta céanna an Evening Echo chomh maith. Nuachtán tráthnóna atá ann agus an-ráchairt air. Tá nuachtáin áitiúla nó réigiúnda eile á bhfoilsiú sa chathair fosta.

Tá dhá stáisiún teilifíse ag obair i gCorcaigh. Tá RTÉ Corcaigh ag craoladh ó Shráid an Athara Maitiú i lár na cathrach. Tá a leithéid ann agus South Coast TV ann, leis, agus é ag freastal ar mhuintir dheisceart na hÉireann.

[athraigh] Siopaí

Tá éagsúlacht mhór siopaí i gCorcaigh idir ionaid siopadóireachta nua-aimseartha agus ceardsiopaí beaga atá á reachtáil ag muintir an tsiopadóra agus ag díol earraí lámhdhéanta dá ndéantús féin. Tá an faisean is déanaí ó Milano agus ó Pháras le fáil i bhformhór na siopaí ilranna sa chathair, agus ollionaid siopadóireachta suite sna bruachbhailte, ar nós An Linn Dhubh, Dúghlas, Wilton, agus Machain. Is í Sráid Phádraig an phríomhsráid siopadóireachta sa chathair. Tá sí ar an dara sráid is airde cíos in Éirinn, agus í ag teacht sna sálaí ag Sráid Grafton i mBaile Átha Cliath.

[athraigh] Tionscal

Is é Corcaigh mórshuíomh na tionsclaíochta i ndeisceart na hÉireann agus is iad táirgí cógaisíochta an tionscal is tábhachtaí – is iad Pfizer Inc. ó Mheiriceá (an comhlacht cógaisíochta ar thabhaigh an íocshláinte cháiliúil úd Viagra a cháil dó) agus Novartis ón Eilvéis na fostóirí is mó sa cheantar. Tá ceanncheathrú Eorpach an chomhlachta úd Apple lonnaithe sa chathair chomh maith. Déantúsóir ríomhairí deisce é Apple, ar ndóigh, agus tá a lárionad glaonna ag obair anseo chomh maith. Tá dhá ghrúdlann mhóra, Murphy's agus Beamish and Crawford, i gCorcaigh chomh maith. Le fada an lá, bhí an gnólacht úd Ford Motor Company lonnaithe cois Laoi freisin, ach thréig sé Corcaigh sna hochtóidí. Roghnaíodh Corcaigh mar áit do cheanncheathrú an chomhlachta ar dtús ar an gcúis gur sa chontae seo a saolaíodh seanathair Henry Ford. Inniu, tá cuid mhór den tseantionsclaíocht imithe, ach bíonn na daoine ag fáil fostaíocht i gcomhlachtaí teicneolaíochta eolais. Tríd is tríd, ní ag dul ar gcúl atá Corcaigh i gcúrsaí eacnamaíochta, nó tá cuan breá nádúrtha ann a chuireann ar chumas na long is mó féin teacht i ngar don chathair. Mar sin, is féidir amhábhar a thabhairt isteach agus táirgí a chur amach gan mórán stró. San am céanna, cuireann Aerfort Idirnáisiúnta Chorcaí an áit i dteagmháil mhaith leis an Eoraip. Ina theannta sin, tá coláistí tríú leibhéil sa chathair a sholáthraíonn lucht oibre oilte do na heastáit tionsclaíochta máguaird.

[athraigh] Nascbailte

Halla na cathrach san oíche cois Laoi
Halla na cathrach san oíche cois Laoi

Cheangail Comhairle Cathrach Chorcaí an chéad nasc le Coventry thiar sa bhliain 1969. Idir an dá linn, chuir Corcaigh tús le caidreamh den chineál chéanna lena lán cathracha eile i gcúrsaí cultúir, oideachais, turasóireachta, eolaíochta agus eacnamaíochta:

[athraigh] Cóir Iompair

[athraigh] Aeriompar

Ceann de na haerfoirt is mó in Éirinn is ea é Aerfort Idirnáisiúnta Chorcaí, agus dearctar air mar gheata do dheisceart na hÉireann. Tá an t-aerfort suite taobh theas den chathair i mBaile Garbháin. Bhain dhá mhilliún dhá chéad caoga is ceithre mhíle paisinéir úsáid as an aerfort i rith na bliana 2004. Faoi láthair, tá críochfort nua á thógáil ag Aerfort Chorcaí a bheidh in ann déileáil le cúig mhilliún paisinéir in aghaidh na bliana. Tá ról faoi leith ag an aerfort i bhforbairt na cathrach, an chontae agus an cheantair máguaird. Le déanaí (sa bhliain 2005) thosaigh eitleáin ag eitilt díreach ó Chorcaigh go Nua-Eabhrac.

[athraigh] Busiompar

Cuireann Bus Éireann, an comhlact náisiúnta, seirbhís cathrach ar fáil agus nascann sé an cathair leis an contae agus an náisiún; tá an busáras i gCorcaigh suite i bPlás Parnell. Tá nasc speisialta idir an aerfort agus an busáras, agus is feidir taisteal gach lá leis an seirbhís Eurolines díreach go dtí an Bhreatain agus mór-thír na hEorpa.

[athraigh] Báid Fharantóireachta

Droichead Naomh Pádraig i lár na cathrach
Droichead Naomh Pádraig i lár na cathrach

Tá Port Farantóireachta Chorcaí suite i Rinn an Scidigh, 16 chiliméadar taobh theas den chathair cois Chuan Chorcaí. Seolann báid go dtí Roscoff (sa bhFrainc) le Brittany Ferries agus Swansea (sa Bhreatain Bheag) le Swansea Cork Ferries. Téann bus idir an cathair agus an port. Chomh maith le sin, nascann bád farantóireachta an dá thaobh den chuan idir Rushbrooke agus An Pasáiste Thiar.

[athraigh] Iarnród

Is é Stáisiún Ceannt an t-aon stáisiún traein sa chathair, agus an conair idir Corcaigh agus Baile Átha Cliath an ceann is tábhachtaí in Éirinn. Téann an Iarnród Fo-uirbigh Chathair Chorcaí ón stáisiún le seirbhisí soir don Oileán Beag, Oileán Fóite agus An Cóbh, iad go léir suite i gCuan Chorcaí. Tá páirc fiadhúlra lonnaithe ar Oileán Fóite, agus arboretum agus cumann gailf ina theannta. Taobh thuaidh den chathair, téann an iarnród go Magh Eala agus plean ann chun stáisiúin nua a chruthú ar an slí don Bhlárna agus don Mhóin Ard.

[athraigh] Oidhreacht Iarnróid

Tá Cathair Chorcaí ar cheann desna cathracha in Éirinn a bhfuil baint mhór acu le cúrsaí iarnróid: ag gabháil siar san aimsir atá imithe, tá an cathair in ann maíomh as ocht stáisiúin. Is í an chonair is tábhachtaí (mar a bhí riamh) í an ceann le Baile Átha Cliath. Ar dtús, bhí an stáisiún cinn aistir suite ar imeall na cathrach sa Linn Dubh, ach inniú ceanglaíonn Tollán Ghleann Mhaighir an Linn Dubh le Stáisiún Ceannt i lár na cathrach. Ó Stáisiún Ceannt, tá conair eile chuig An Cóbh, suite ar an Oileán Mór, taobh thoir den chathair i gCuan Chorcaí. Go deireadh na seachtóidí, bhí Corcaigh ceangailte le Eochaill, cois farraige in Oirthear Co. Chorcaí – fé láthair (2006), tá an rialtas ag smaoineamh ar ath-oscailt a dhéanamh ar an gconair seo go Mainistir na Corann.

Níos luaithe san 20ú aois, bhí a lán conair eile go, nó tríd, Cathair Chorcaí, ina measc Iarnród Chorcaí, An Charraig Dúbh agus An Pasáiste, iarnróid eile go Maigh Chromtha agus An Bhlarna, agus an iarnróid cáiliúil – Iarnróid Iarthar Chorcaí – le ceangal go Beanntraí, an Sciobairín, Cloch na Coillte agus bailte eile. Bhí cinn aistir aige ar Cé Albert ar an taobh thall den Laoi ó Stáisiún Cheannt.

Bhí trambhealach ag Corcaigh go dtí na triochaidaí ón lár go dtí na bruachbailte. Tá rian de le feiceáilt go fóill in ainmneacha áitiúla, mar shampla, Ardán an Trambhealach sa Dúghlas.

[athraigh] Siúl

Tosnaíonn bealach siúil na h-Eorpa E8 i gCorcaigh; tá deireadh leis in Istanbul, 4700 ciliméadar i bhfad.

[athraigh] Oideachas

Is ionad tábhachtach é Corcaigh don oideachas in Éirinn. Is é Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, ceann amháin dos na seacht ollscoileanna Éireannach, lonnaithe sa chathair le cúrsaí san Ealaín, Innealtóireacht, Dlí, Míochaine, agus Eolaíocht. Bronnadh an duais "Irish University of the Year" ar an choláiste ag an nuachtán The Sunday Times i 2003–2004 agus 2005-2006. Cuireann Institiúid Teicneolaíochta Chorcaí cúrsaí difriúil, tríú-leibhéal ar fáil sa Matamaitic, Ríomhairí, Teicneolaíocht an Eolais, Gnó agus Innealtóireacht (Meicniúla, Leictreonach agus Leictreach); tá cúrsaí mara le fáil san institiúid chomh maith. Tá Ceol Scoil Chorcaí agus Coláiste Ealaíne agus Dearthóireachta Crawford ina gcomhaltaí den institiúid mar comhcholáistí. Is é Coláiste Tráchtála Chorcaí an Coláiste iar–Ardteist is mó in Éirinn agus a chuireann an chuid is mó dos na cúrsaí gairmoiliúint ar fáil sa tír.

[athraigh] Daoine cailiúla ó Chathair Chorcaí

Commons
Tá a thuilleadh meán ag Cómhaoin Wikimedia a bhaineann leis an ábhar seo:
  • Criostóir Uí Rinn (Christy Ring), imreoir iománaíochta
  • Hugh O'Donel Alexander, imreoir fichille
  • Rory Gallagher, ceoltóir Blues, cé gur rugadh i nDún na nGall é.
  • Gerry Healy, polaiteoir trotscaíoch
  • Roy Keane, peileadóir sacair
  • Frank O'Connor, scríbhneoir gearrscéalta
  • John Spillane, ceoltóir traidisiúnta


Contaetha na hÉireann
Connachta: | Gaillimh | Liatroim | Maigh Eo | Ros Comáin | Sligeach
Laighin: Baile Átha Cliath (An chathair/Fine Ghall/Contae Dhún Laoghaire-Ráth an Dúin/Áth Cliath Theas) | Ceatharlach | Cill Chainnigh | Cill Dara | Cill Mhantáin | An Iarmhí | Laois | Loch Garman | An Longfort | | An Mhí | Uíbh Fhailí
An Mhumhain : Ciarraí | An Clár | Corcaigh | Luimneach | Port Láirge | Tiobraid Árann (Tiobraid Árann Thuaidh/Tiobraid Árann Theas)
Ulaidh: Aontroim | Ard Mhacha | An Cabhán | Doire | Dún na nGall | An Dún | Fear Manach | Muineacháin | Tír Eoghain
An deighilt polaitiúil: Poblacht na hÉireann agus Tuaisceart Éireann