કશ્મીર
From વિકિપીડિયા
યે લેખ કશ્મીર કી વાદી કે બારે મેં હૈ ઇસ રાજ્ય કા લેખ દેખને કે લિયે યહાઁ જાયેં : જમ્મૂ ઔર કશ્મીર
right|thumb|400px| Edward Molyneux દ્વારા બનાયા શ્રીનગર કા દૃશ્ય કશ્મીર (en:Kashmir, કશ્મીરી : કોશૂર) ભારતીય ઉપમહાદ્વીપ કા એક હિસ્સા હૈ જિસકે અલગ-અલગ ભાગોં પર ભારત તથા પાકિસ્તાન કા અધિપત્ય હૈ ભારતીય કશ્મીર જમ્મૂ ઔર કશ્મીર પ્રાન્ત કા એક ખણ્ડ હૈ પાકિસ્તાન ઇસપર ભારત કા અધિકાર નહીં માનતા ઔર ઇસે અધિકૃત કરના ચાહતા હૈ કશ્મીર એક મુસ્લિમબહુલ પ્રદેશ હૈ આજ યે આતંકવાદ સે જૂઝ રહા હૈ ઇસકી મુખ્ય ભાષા કશ્મીરી હૈ
જમ્મૂ ઔર કશ્મીર કે બાકી દો ખણ્ડ હૈં જમ્મૂ ઔર લદ્દાખ઼ પાકિસ્તાન કે કબ્જ઼ે મેં રાજ્ય કે દો અન્ય ખણ્ડ હૈં : શુમાલી ઇલાકે ઔર તથાકથિત આજ઼ાદ કશ્મીર ચીન કે કબ્જ઼ે મેં લદ્દાખ઼ કા અક્સાઈ ચિન ઇલાકા આતા હૈ
Contents |
[ફેરફાર કરો] ભૂગોલ
left|thumb|1000px| કશ્મીર કી ઝેલમ ઘાટી કા નજ઼ારા
યે ખ઼ૂબસૂરત ભૂભાગ મુખ્યતઃ ઝેલમ નદી કી ઘાટી (વાદી) મેં બસા હૈ ભારતીય કશ્મીર ઘાટી મેં છઃ જ઼િલે હૈં : શ્રીનગર, બડ઼ગ઼ામ, અનન્તનાગ, પુલવામા, બારામુલા ઔર કુપવાડ઼ા કશ્મીર હિમાલય પર્વતી ક્ષેત્ર કા ભાગ હૈ જમ્મૂ ખણ્ડ સે ઔર પાકિસ્તાન સે ઇસે પીર-પાંજાલ પર્વત-શ્રેણી અલગ કરતી હૈ યહાઁ કઈ સુન્દર સરોવર હૈં, જૈસે ડલ, વુલર ઔર નગીન યહાઁ કા મૌસમ ગર્મિયોં મેં સુહાવના ઔર સર્દિયોં મેં બર્ફ઼ીલા હોતા હૈ ઇસ પ્રદેશ કો ધરતી કા સ્વર્ગ કહા ગયા હૈ એક નહીં કઈ કવિયોં ને બાર બાર કહા હૈ :
- ગર ફ઼િર્દૌસ બર રુએ જ઼મીન અસ્ત, હમીં અસ્ત, હમીં અસ્ત (ફ઼ારસી મેં મુગ઼લ બાદશાહ જહાઁગીર કે શબ્દ)
- અગર ઇસ ધરતી પર કહીં સ્વર્ગ હૈ, (તો વો) યહીં હૈ, યહીં હૈ (હિન્દી અનુવાદ)
[ફેરફાર કરો] શ્રીનગર
શ્રીનગર જમ્મૂ ઔર કશ્મીર રાજ્ય કી ગ્રીષ્મકાલીન રાજધાની હૈ યે શહર ઔર ઉસકે આસ-પાર કે ક્ષેત્ર એક જ઼માને મેં દુનિયા કે સબસે ખ઼ૂબસૂરત પર્યટન સ્થલ માને જાતે થે -- જૈસે ડલ ઝીલ, શાલિમાર ઔર નિશાત બાગ઼, ગુલમર્ગ, પહલગ઼ામ, ચશ્માશાહી, આદિ યહાઁ હિન્દી સિનેમા કી કઈ ફ઼િલ્મોં કી શૂટિંગ હુઆ કરતી થી શ્રીનગર કી હજ઼રત બલ મસ્જિદ મેં માના જાતા હૈ કિ વહાઁ હજરત મુહમ્મદ કી દાઢ઼ી કા એક બાલ રખા હૈ શ્રીનગર મેં હી શંકરાચાર્ય પર્વત હૈ જહાઁ વિખ્યાત હિન્દૂ ધર્મસુધારક ઔર અદ્વૈત વેદાન્ત કે પ્રતિપાદક આદિ શંકરાચાર્ય સર્વજ્ઞાનપીઠ કે આસન પર વિરાજમાન હુએ થે ડલ ઝીલ ઔર ઝેલમ નદી (સંસ્કૃત : વિતસ્તા, કશ્મીરી : વ્યથ) મેં આને જાને, ઘૂમને ઔર બાજ઼ાર ઔર ખ઼રીદદારી કા જ઼રિયા ખ઼ાસ તૌર પર શિકારા નામ કી નાવેં હૈં કમલ કે ફૂલોં સે સજી રહને વાલી ડલ ઝીલ પર કઈ ખ઼ૂબસૂરત નાવોં પર તૈરતે ઘર ભી હૈં જિનકો હાઉસબોટ કહા જાતા હૈ ઇતિહાસકાર માનતે હૈં કિ શ્રીનગર મૌર્ય સમ્રાટ અશોક દ્વારા બસાયા ગયા થા
right|thumb|400px| ડલ ઝીલ મેં એક શિકારા શ્રીનગર સે કુછ દૂર એક બહુત પુરાના માર્તણ્ડ (સૂર્ય) મન્દિર હૈ કુછ ઔર દૂર અનન્તનાગ જ઼િલે મેં શિવ કો સમર્પિત અમરનાથ કી ગુફ઼ા હૈ જહાઁ હજ઼ારોં તીર્થયાત્રી જાતે હૈં શ્રીનગર સે તીસ કિલોમીટર દૂર મુસ્લિમ સૂફ઼ી સંત શેખ઼ નૂરુદ્દિન વલી કી દરગાહ ચરાર-એ-શરીફ઼ હૈ, જિસે કુછ વર્ષ પહલે ઇસ્લામી આતંકવાદિયોં ને હી જલા દિયા થા , પર બાદ મેં ઇસકી વાપિસ મરમ્મત હુઈ
[ફેરફાર કરો] કુછ ફ઼િલ્મેં જિનકી શૂટિંગ કશ્મીર મેં હુઈ થી
- આરજ઼ૂ
- કશ્મીર કી કલી
- મિશન કશ્મીર
- જંગલી
- બૉબી
- જબ જબ ફૂલ ખિલે
[ફેરફાર કરો] ઇતિહાસ
પ્રાચીનકાલ મેં કશ્મીર હિન્દૂ ઔર બૌદ્ધ સંસ્કૃતિયોં કા પાલના રહા હૈ માના જાતા હૈ કિ યહાઁ પર ભગવાન શિવ કી પત્ની દેવી સતી રહા કરતી થીં, ઔર ઉસ સમય યે વાદી પૂરી પાની સે ઢકી હુઈ થી યહાઁ એક રાક્ષસ નાગ ભી રહતા થા, જિસે વૈદિક ઋષિ કશ્યપ ઔર દેવી સતી ને મિલકર હરા દિયા ઔર જ઼્યાદાતર પાની વિતસ્તા (ઝેલમ) નદી કે રાસ્તે બહા દિયા ઇસ તરહ ઇસ જગહ કા નામ સતીસર સે કશ્મીર પડ઼ા ઇસસે અધિક તર્કસંગત પ્રસંગ યહ હૈ કિ ઇસકા વાસ્તવિક નામ કશ્યપમર (અથવા કછુઓં કી ઝીલ) થા ઇસી સે કશ્મીર નામ નિકલા
કશ્મીર કા અચ્છા-ખ઼ાસા ઇતિહાસ કલ્હણ (ઔર બાદ કે અન્ય લેખકોં) કે ગ્રંથ રાજતરંગિણી સે મિલતા હૈ પ્રાચીન કાલ મેં યહાઁ હિન્દૂ આર્ય રાજાઓં કા રાજ થા
મૌર્ય સમ્રાટ અશોક ઔર કુષાણ સમ્રાટ કનિષ્ક કે સમય કશ્મીર બૌદ્ધ ધર્મ ઔર સંસ્કૃતિ કા મુખ્ય કેન્દ્ર બન ગયા પૂર્વ-મધ્યયુગ મેં યહાઁ કે ચક્રવર્તી સમ્રાટ લલિતાદિત્ય ને એક વિશાલ સામ્રાજ્ય ક઼ાયમ કર લિયા થા કશ્મીર સંસ્કૃત વિદ્યા કા વિખ્યાત કેન્દ્ર રહા[૧]
કશ્મીર શૈવદર્શન ભી યહીં પૈદા હુઆ ઔર પનપા યહાં કે મહાન મનીષીયોં મેં પતઞ્જલિ, દૃઢબલ, વસુગુપ્ત, આનન્દવર્ધન, અભિનવગુપ્ત, કલ્હણ, ક્ષેમરાજ આદિ હૈં યહ ધારણા હૈ કિ વિષ્ણુધર્મોત્તર પુરાણ એવં યોગ વાસિષ્ઠ યહીં લિખે ગયે
મધ્યયુગ મેં મુસ્લિમ આક્રાન્તા કશ્મીર પર ક઼ાબિજ઼ હો ગયે કુછ મુસલ્માન શાહ ઔર રાજ્યપાલ (જૈસે શાહ જ઼ૈન-ઉલ-અબિદીન) હિન્દુઓં સે અચ્છા વયવહાર કરતે થે પર કઈ (જૈસે સુલ્તાન સિકન્દર બુતશિકન) ને યહાઁ કે મૂલ કશ્મીરી હિન્દુઓં કો મુસલ્માન બનને પર, યા રાજ્ય છોડ઼ને પર યા મરને પર મજબૂર કર દિયા કુછ હી સદિયોં મેં કશ્મીર ઘાટી મેં મુસ્લિમ બહુમત હો ગયા મુસલ્માન શાહોં મેં યે બારી બારી સે અફ઼ગ઼ાન, કશ્મીરી મુસલ્માન, મુગ઼લ આદિ વંશોં કે પાસ ગયા મુગ઼લ સલ્તનત ગિરને કે બાદ સે સિખ મહારાજા રણજીત સિંહ કે રાજ્ય મેં શામિલ હો ગયા કુછ સમય બાદ જમ્મૂ કે હિન્દૂ ડોગરા રાજા ગુલાબ સિંહ ડોગરા ને બ્રિટિશ લોગોં કે સાથ સન્ધિ કરકે જમ્મૂ કે સાથ સાથ કશ્મીર પર ભી અધિકાર કર લિયા (જિસે કુછ લોગ કહતે હૈં કિ કશ્મીર કો ખ઼રીદ લિયા ) ડોગરા વંશ ભારત કી આજ઼ાદી તક કાયમ રહા
[ફેરફાર કરો] કશ્મીરી લોગ
ભારત કી આજ઼ાદી કે સમય કશ્મીર કી વાદી મેં લગભગ 15 % હિન્દૂ થે ઔર બાકી મુસલ્માન આતંકવાદ શુરુ હોને કે બાદ આજ કશ્મીર મેં સિર્ફ઼ 4 % હિન્દૂ બાકી રહ ગયે હૈં, યાનિ કિ વાદી મેં 96 % મુસ્લિમ બહુમત હૈ જ઼્યાદાતર મુસલ્માનોં ઔર હિન્દુઓં કા આપસી બર્તાવ ભાઈચારે વાલા હી હોતા હૈ કશ્મીરી લોગ ખ઼ુદ કાફ઼ી ખ઼ૂબસૂરત માને જાતે હૈં : લમ્બા કદ, ગોરી ત્વચા ઔર નીલી આઁખેં કશ્મીરી લોગ અપની મેહમાનનવાજ઼ી કે લિયે ભી મશહૂર હૈં
[ફેરફાર કરો] સંસ્કૃતિ
યહાઁ કી સૂફ઼ી-પરમ્પરા બહુત વિખ્યાત હૈ, જો કશ્મીરી ઇસ્લામ કો પરમ્પરાગત શિયા ઔર સુન્ની ઇસ્લામ સે થોડ઼ા અલગ ઔર હિન્દુઓં કે પ્રતિ સહિષ્ણુ બના દેતી હૈ કશ્મીરી હિન્દુઓં કો કશ્મીરી પંડિત કહા જાતા હૈ ઔર વો સભી બ્રાહ્મણ માને જાતે હૈં સભી કશ્મીરિયોં કો કશ્મીર કી સંસ્કૃતિ, યાનિ કિ કશ્મીરિયત પર બહુત નાજ઼ હૈ વાદી-એ-કશ્મીર અપને ચિનાર કે પેડ઼ોં, કશ્મીરી સેબ, કેસર (જ઼ાફ઼રાન, જિસે સંસ્કૃત મેં કાશ્મીરમ્ ભી કહા જાતા હૈ), પશ્મીના ઊન ઔર શૉલોં પર કી ગયી કઢ઼ાઈ, ગલીચોં ઔર દેસી ચાય (કહવા) કે લિયે દુનિયા ભર મેં મશહૂર હૈ યહાઁ કા સન્તૂર ભી બહુત પ્રસિદ્ધ હૈ આતંકવાદ સે બશક ઇન સભી કો ઔર કશ્મીરિયોં કી ખુશહાલી કો બહદ ધક્કા લગા હૈ કશ્મીરી વ્યંજન ભારત ભર મેં બહુત હી લજ઼ીજ઼ માને જાતે હૈં નોટ કરેં કિ જ઼્યાદાતર કશ્મીરી પંડિત માંસ ખાતે હૈં કશ્મીરી પંડિતોં કે માંસાહારી વ્યંજન હૈં : નેની (બકરે કે ગ઼ોશ્ત કા) ક઼લિયા, નેની રોગ઼ન જોશ, નેની યખ઼િયન (યખ઼ની), મચ્છ (મછલી), ઇત્યાદિ કશ્મીરી પંડિતોં કે શાકાહારી વ્યંજન હૈં : ચમની ક઼લિયા, વેથ ચમન, દમ ઓલુવ (આલૂ દમ), રાજ઼્મા ગોઆગ્જી, ચોએક વંગન (બૈંગન), ઇત્યાદિ કશ્મીરી મુસલ્માનોં કે (માંસાહારી) વ્યંજન હૈં : કઈ તરહ કે કબાબ ઔર કોફ઼્તે, રિશ્તાબા, ગોશ્તાબા, ઇત્યાદિ પરમ્પરાગત કશ્મીરી દાવત કો વાજ઼વાન કહા જાતા હૈ કહતે હૈં કિ હર કશ્મીરી કી યે ખ઼્વાહિશ હોતી હૈ કિ જ઼િન્દગી મેં એક બાર, કમ સે કમ, અપને દોસ્તોં કે લિયે વો વાજ઼વાન પરોસે કુલ મિલાકર કહા જયે તો કશ્મીર હિન્દૂ ઔર મુસ્લિમ સંસ્કૃતિયોં કા અનૂઠા મિશ્રણ હૈ
[ફેરફાર કરો] વિવાદ
ભારત કી સ્વતન્ત્રતા કે સમય હિન્દૂ રાજા હરિ સિંહ યહાઁ કે શાસક થે શેખ઼ અબ્દુલ્લા કે નેતૃત્વ મેં મુસ્લિમ કૉન્ફ઼્રેંસ (બાદ મેં નેશ્નલ કૉન્ફ્રેંસ) ઉસ સમય કશ્મીર કી મુખ્ય રાજનૈતિક પાર્ટી થી કશ્મીરી પંડિત, શેખ઼ અબ્દુલ્લા ઔર રાજ્ય કે જ઼્યાદાતર મુસલ્માન કશ્મીર કા ભારત મેં હી વિલય ચાહતે થે પર પાકિસ્તાન કો યે બર્દાશ્ત હી નહીં થા કિ કોઈ મુસ્લિમ-બહુમત પ્રાન્ત ભારત મેં રહે (ઇસસે ઉસકે દો-રાષ્ટ્ર સિદ્ધાન્ત કો ઠેસ લગતી થી) સો 1947-48 મેં પાકિસ્તાન ને કબાઇલી ઔર અપની છદ્મ સેના સે કશ્મીર મેં આક્રમણ કરવાયા ઔર ક઼ાફ઼ી હિસ્સા હથિયા લિયા ઉસ સમય પ્રધાનમન્ત્રી જવાહરલાલ નેહરુ ને મોહમ્મદ અલી જિન્ના સે વિવાદ જનમત-સંગ્રહ સે સુલઝાને કી પેશક઼શ કી, જિસે જિન્ના ને ઉસ સમય ઠુકરા દિયા ક્યોંકિ ઉનકો અપની સૈનિક કાર્રવાઈ પર પૂરા ભરોસા થા મહારાજા ને શેખ઼ અબ્દુલ્લા કી સહમતિ સે ભારત મેં કુછ શર્તોં કે તહત વિલય કર દિયા જબ ભારતીય સેના ને રાજ્ય કા કાફ઼ી હિસ્સા બચા લિયા ઔર યે વિવાદ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મેં લે જાયા ગયા તો સંયુક્તરાષ્ટ્ર મહાસભા ને દો ક઼રારદાદ (સંકલ્પ) પારિત કિયે :
- પાકિસ્તાન તુરન્ત અપની સેના ક઼ાબિજ઼ હિસ્સે સે ખાલી કરે
- શાન્તિ હોને કે બાદ દોનો દેશ કશ્મીર કે ભવિષ્ય કા નિર્ધારણ વહાઁ કી જનતા કી ચાહત કે હિસાબ સે કરેંગે (બાદ મેં કહા ગયા જનમત સંગ્રહ સે)
દોનો મેં સે કોઈ ભી સંકલ્પ અભી તક લાગૂ નહી હો પાયા હૈ
[ફેરફાર કરો] ભારતીય પક્ષ
- જમ્મૂ ઔર કશ્મીર કી લોકતાન્ત્રિક ઔર નિર્વાચિત સંવિધાન-સભા ને 1957 મેં એકમત સે મહારાજા કે વિલય કે કાગ઼જ઼ાત કો હામી દે દી ઔર રાજ્ય કા ઐસા સંવિધાન સ્વીકાર કિયા જિસમેં કશ્મીર કે ભારત મેં સ્થાયી વિલય કો માન્યતા દી ગયી થી
- કઈ ચુનાવોં મેં કશ્મીરી જનતા ને વોટ ડાલકર ભારત કા સાથ દિયા હૈ ભારતીય ફ઼ૌજ કી નયે સિપાહિયોં કે ભર્તી અભિયાન મેં હજ઼ારોં કશ્મીરી નવયુવક આતે હૈં
- ભારત પાકિસ્તાન કે દો-રાષ્ટ્ર સિદ્ધાન્ત કો નહીં માનતા ભારત સ્વયં ધર્મનિર્પેક્ષ હૈ
- કશ્મીર કા ભારત મેં વિલય બ્રિટિશ "ભારતીય સ્વાતન્ત્ર્ય અધિનિયમ" કે તહત ક઼ાનૂની તૌર પર સહી થા
- પાકિસ્તાન અપની ભૂમિ પર અતંકવાદી શિવિર ચલા રહા હૈ (ખ઼ાસ તૌર પર 1989 સે) ઔર કશ્મીરી યુવકોં કો ભારત કે ખ઼િલાફ઼ ભડ઼કા રહા હૈ જ઼્યાદાતર આતંકવાદી સ્વયં પાકિસ્તાની નાગરિક (યા તાલિબાની અફ઼ગ઼ાન) હી હૈં યે ઔર કુછ કશ્મીરી મિલકર ઇસ્લામ કે નામ પર ભારત કે ખ઼િલાફ઼ જિહાદ છેડ઼ રખે હૈં લગભગ સભી કશ્મીરી પંડિતોં કો આતંકવાદિયોં ને વાદી કે બાહર નિકાલ દિયા હૈ, ઔર વો શરણાર્થી શિવિરોં મેં રહ રહે હૈં
- રાજ્ય કો સંવિધાન કે અનુચ્છેદ 370 કે તહત સ્વાયત્તા પ્રાપ્ત હૈ કોઈ ગ઼ૈર-કશ્મીરી યહાઁ જ઼મીન નહીં ખ઼રીદ સકતા
[ફેરફાર કરો] પાકિસ્તાની પક્ષ
- દો-રાષ્ટ્ર સિદ્ધાંત કે તહત કશ્મીર મુસ્લિમ બહુલ હોને કે નાતે પાકિસ્તાન મેં જાના ચાહિયે થા વિકલ્પ હોને પર હર કશ્મીરી પાકિસ્તાન હી ચુનેગા, ક્યોંકિ વો ભારત સે નફ઼રત કરતા હૈ
- ભારત ને સંયુક્ત રાજ્ય કી નાફ઼રમાની કી હૈ ઔર ડરતા હૈ કિ અગર જનમત-સંગ્રહ હુઆ તો કશ્મીરી જનતા પાકિસ્તાન કો હી ચુનેગી
- કાનૂની તૌર પર કશ્મીર કે મહારાજા દ્વારા ભારત મેં વિલય ગ઼લત થા ક્યોંકિ મહારાજા ને યે વિલય પરેશાની કી સ્થિતિ મેં કિયા થા
- પાકિસ્તાન કી મુખ્ય નદિયાઁ કશ્મીર સે આતી હૈં, જિનકો ભારત કભી ભી રોક સકતા હૈ
[ફેરફાર કરો] આતંકવાદ
જો ભી હો, કશ્મીરી જનતા આજ ભી પાકિસ્તાન દ્વારા ચલાયે જા રહે ભયાનક આતંકવાદ સે જૂઝ રહી હૈ ભારતીય ફ઼ૌજ દ્વારા ચલાયે જા રહે આતંકવાદ-વિરોધી અભિયાન ને ભી કશ્મીરિયોં કો તોહફ઼ે મેં કઈ માનવાધિકાર હનન હી દિયે હૈં (ભારતીય ફ઼ૌજ ઇસપર અપની મજબૂરી જ઼ાહિર કરતે હુએ કહતી હૈ કિ આતંકવાદ વિરોધી કાર્રવાઈ મેં શહરી જનતા કભી કભી પિસ હી જાતી હૈ ) સન 2002 મેં વાદી મેં લોકતાંત્રિક ઢંગ સે ચુનાવ હુએ થે નયી સરકારેં ક્યા ક્ય કર પાતી હૈં, યે તો વક઼્ત હી બતાયેગા
[ફેરફાર કરો] યહ ભી દેખિયે
- કશ્મીરી સાહિત્ય
- કશ્મીરી રાજા સૂચી
- કશ્મીરી રાજનયિક
[ફેરફાર કરો] સંદર્ભ
- ↑ સુભાષ કાક, The Wonder That Was Kashmir. In "Kashmir and its People: Studies in the Evolution of Kashmiri Society." M.K. Kaw (ed.), A.P.H., New Delhi, 2004. ISBN 81-7648-537-3. http://www.ece.lsu.edu/kak/wonder.pdf
[ફેરફાર કરો] સ્ત્રોત
- વિકિપીડિયા પર અંગ્રેજ઼ી મેં કશ્મીર પર લેખ
- વિકિપીડિયા પર અંગ્રેજ઼ી મેં કશ્મીર કે ઇતિહાસ પર લેખ
- કશ્મીરી પંડિતોં કી વેબસાઈટ
[ફેરફાર કરો] બાહરી કડ઼િયાઁ
Template:Spoken Wikipedia
શ્રેણી:કશ્મીર શ્રેણી:જમ્મૂ ઔર કશ્મીર શ્રેણી:ભારત શ્રેણી:રાજનીતિgu:કાશ્મીર