Խորխորունի

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

ԽՈՐԽՈՌՈՒՆԻ, նախարարական տոհմ հին Հայաստանում։ Տոհմական «հայրենիքը» եղել է Տուրուբերան նահանգի Խորխոռունիք գավառը։ Մովսես Խորենացու մոտ պահպանված ավանդական պատմությունը Խորխոռունիների նահապետն ու անվանադիրը համարում է Հայկ Նահապետի Խոռ որդուն։ Ըստ նույն պատմության, Վաղարշակ թագավորը Խորխոռունիներին հանձնարարեց Հայոց Արշակունիների թիկնազորության կամ մաղխազության գործակալությունը, որը նրանք վարեցին մինչև Արշակունի արքայատան անկումը (428)։ Հետագայում Խորխոռունիների իշխանները ավանդական իրավունքով շարունակել են կրել «Հայոց մաղխազ» պատվավոր տիտղոսը։ Հայոց զորաբանակին Խորխոռունիները մասնակցել են 1000 հեծյալով։ Ըստ «Ներսեսի վարք»–ում պահպանված Գահնամակի, Խորխոռունիները ունեցել են չորս տոհմաճյուղ։ Մովսես Խորենացին Խորխոռունիներից հիշատակում է Սուրեն իշխանին, որը 380–ականի վերջին Վահան Առավեղյանի ու Աշխադար Դիմաքսյանի համագործակցությամբ հափշտակեց բյուզանդական մասի Հայոց թագավոր Արշակ Գ–ի գանձերը և անցավ պարսկական մասի Հայաստանում թագավորող Խոսրով Դ–ի տիրապետության ներքո։ Ղազար Փարպեցին վկայում է, որ Արտաշատի 449-ի ժողովում Պարսից Հազկերտ արքայի՝ հայերի դավանափոխության մասին հրովարտակի մերժողական պատասխանին Խորխոռունիներից մասնակցում էր Վրիվ մաղխազը։ Նույն պատմիչը տեղեկացնում է, որ Վարդանանց պատերազմում Գադիշո Խորխոռունին կռվել է Վասակ Սյունու, Խորեն Խորխոռունին՝ Վարդան Մամիկոնյանի կողմում։ Պարսից դեմ Խաղխաղի ճակատամարտում (450) Խորեն Խորխոռունին գլխավորել է հայկական բանակի ձախ, իսկ Ավարայրի ճակատամարտում (451)՝ աջ թևը։ Վերջին ճակատամարտում հերոսաբար նահատակված Խորեն Խորխոռունուն հայ եկեղեցին դասել է սրբերի շարքը։ Սեբեոսը VI դ. վերջին Խորխոռունիներից հիշատակվում Ատատ և Թեոդոս, իսկ VII դ. 1-ին կեսին՝ Վահան իշխաններին։ X դ. հիշվում են Խորխոռունի իշխաններ Սարգիսը և Արտավազդը։