Տայք

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Տայք, Մեծ Հայքի 14-րդ նահանգը։ Հյուսիսից սահմանակից էր Եգերք և Խաղտիք երկրներին, հյուսիս–արևելքից՝ Գուգարք, արևելքից և հարավից՝ Այրարատ, հարավ–արևմուտքից և արևմուտքից՝ Բարձր Հայք նահանգներին։ Տայքը վառչականորեն բաժանվում էր 8 գավառի՝ Կող, Բերդաց Փոր, Պարտիզաց Փոր, Ճակք, Բոխա, Ոքաղե, Ազորդաց Փոր և Ասեաց Փոր։ Մինչև IIIդ. Տայքը եղել է արքունական կալվածք և զորակայան։ 230–ական թթ. Հայոց արքա Խոսրով Ա Մեծը Տայքի մեծագույն մասը հատկացրել է Մամիկոնյանների նախարարությանը՝ որպես ժառանգական կալվածք։ V–VIդդ. Տայքը եղել է Սասանյան Պարսկաստանի դեմ մղված ազատագրական շարժումների կենտրոն։ Ամրանալով Տայքի անտառախիտ լեռներում՝ Մամիկոնյաններն ու նրանց համակիր ուժերը հաջողությամբ պայքարել են պարսկական նվաճողների դեմ։ 591–նի Հայաստանի նոր վերաբաժանմամբ Սայքը անցել է Բյուզանդական կայսրությանը։ VIIդ. կեսից Տայքը մտել է արաբական արշավանքների ժամանակ բյուզանդական զորքերից լքված և Թեոդորոս Ռշտունու գլխավորությամբ առժամանակ ինքնուրույնությունը վերականգնված Հայաստանի կազմուն։ VIIդ. վերջին և VIIIդ. սկզբին մի շարք հայ իշխանական տներ ապաստանել են Տայքի լեռնավայրերում՝ խուսափելով արաբական նվաճողների հալածանքներից։ Տայքը դարձել է հակաարաբական պայքարի կենտրոն՝ Մամիկոնյանների գլխավորությամբ։ Անհավասար կռիվներում թուլացած և Հայաստանի քաղաքական ասպարեզից հեռացած Մամիկոնյանների կալվածները, այդ թվում՝ Տայքը, VIIIդ. վերջին անցել են Բագրատունիներին։ Xդ. Տայքի Բագրատունյաց ճյուղն ընդունել է բյուզանդական գերիշխանությունն ու քաղկեդոնական դավանանքը, կառավարել կայսեր շնորհած բարձր տիտղոսներով։ 1000–ին Տայքը նվաճել Է Բյուզանդական կայսրությունը, որը վարել է տեղի հայ բնակճությանը քաղկեդոնություն պարտադրելու և նրանց ռազմական ուժերը ջլատելու քաղաքականություն։ 1071–նի Մանազկերտի ճակատամարտում սելջուկյան թուրքերից պարտված ԲյուզանդիաԲուզանդիան հայկական հողերի հետ Տայքը զիջել է նրանց։ XIIդ. վերջին և XIIIդ. սկզբին հայ–վրացական միացյալ ուժերը ազատագրել են Տայքը։ Թաթար–մոնղոլական նվաճումներից և վրաց Բագրատունյաց թագավորության քայքայումիվ հետո, Տայքը մնացել է Ճաղի աթաբեկության կազմում։ 1590–ի թուրք–պարսկական պայմանագրով Տայքը անցել է օսմանյան սուլթանությանը։ XVIIդ. Տայքի հայ բնակչությունը ենթարկվեց բռնի մահմեդականացման։ Դավանափոխությունից հրաժարվողները ոչնչացվեցին, եկեղեցիները ավերվեցին։ XVIII-XIXդդ. դավանափոխ հայերին պարտադրվեց նաև թուրքերենը։ 1877-78–ի ռուս–թուրքական պատերազմից հետո Տայքի մի մասը անցավ Ռուսաստանին։ Թուրքացած բնակիչները մեծամասամբ գաղթեցին Թուրքիա։ Տայքում բնակվեցին նաև Արևմտյան Հայաստանից եկած հայեր։ 1918-20–ին վերջիններս ենթարկվեցին թուրքական կոտորածներին ու բռնություններին, փրկվածները գաղթեցին Անդրկովկաս։