Փայտակարան

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Փայտակարան, Մեծ Հայքի տասնմեկերորդ նահանգը։ Հյուսիս–արևմուտքից սահմանակից էր՝ Սյունիք, Արցախ և Ուտիք, արևմուտքից՝ Վասպուրական նահանգներին։ Փայտակարանի գավառներն են՝ Հրաքոտ–պերոժը, Վարդանակերտը, Յոթնփորակյան բագինքը, Քոեկյանը, Ռոտ–ի–Բաղան, Առոսը, Պիճանը, Հանին, Աթշի–Բագավանը, Սպանդարան պերոժը, Որմիզդպերոժը, Ալևանը։ Փայտակարանի տարածքում մարդը հաստատվել է հնագույն ժամանակներից։ Որպես Մեծ Հայքի թագավորության ծանր արևելյան նահանգ, Փայտակարանը ռազմաքաղաքական մեծ կարևորություն է է ստացել հյուսիսային կովկասյան լեռնականների դեմ մղվող պայքարում։ Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու ժամանակաշրջանում Անգեղտան իշխանը Փայտակարանի բանտն է նետվել 438 քուրմ, որոնք չեն հրաժարվել հեթանոսությունից։ Փայտակարան քաղաքը մեծ կարևորություն է ձեռք բերել Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագավորի գահակալման տարիներին։ Աղվանքի թագավորությունում քրիստոնեությունը տարածելու նպատակով հայկական հյուսիս–արևելյան երկրամասերն է ուղարկվել Գրիգոր Լուսավորչի թոռ Գրիգորիս եպիսկոպոսը, իսկ Փայտակարանի վերակագու է նշանակվել Սանատրուկ Արշակունին, որին հանձնարարվել է օժանդակել Գրիգորիսի առաքելությունը։ Վերջինս, Տրդատ Գ–ի մահից հետո, Մազքթաց Սանեսան թագավորի հրամանով սպանել են Վատնյան դաշտում, իսկ Սանատրուկն իրեն թագավոր է հռչակել և, տիրելով Փայտակարան քաղաքը, փորձել է օտարների օգնությամբ տիրել Հայոց թագավորությանը։ Երբ հայ–հռոմեական զորքերը պաշարել են Փայտակարանը, Սանատրուկը փախել է Պարսկաստան՝ ապավինելով Շապուհ II–ի օգնությանը։ IVդ. 30-ական թթ. սկզբին Մեծ Հայքի մյուս երկրամասերի հետ մեկտեղ Փայտակարանը ևս տուժել է Մազքթաց Սանեսան թագավորի արշավանքից, որի զորաբանակը ջախջախվել է Օշականի մոտ։ Մեծ Հայքի 387-ի բաժանումից հետո Փայտակարան քաղաքը մնացել է Արևելյան Հայաստանի կազմում մինչև Արշակունյաց թագավորության անկումը։ 428–ին Փայտակարանը միացվել է Ատրպատականի մարզպանությանը։ 450-451–ին, Վարդանանց պատերազմի ժամանակ, Փայտակարան քաղաքը վերածվել է պարսկական զորքերի հենակետի։ 620–ական թթ. Փայտակարանը ասպատակել են բյուզանդական զորքերը։ VI-VIIդդ. Կասպից ծովի խիստ իջեցման հետևանքով ջուրը հեռացել է Փայտակարան քաղաքից, որի պատճառով քաղաքը անշքացել է, ապա շատ չանցած՝ անհետացել։ VIIդ. վերջին արաբները Փայտակարանը գրավել և մտցրել են Ատրպատականի մեջ։ IXդ. 1–ին կեսին Փայտակարանը ներառվել է Բաբեկյան շարժման ոլորտը, IXդ. վերջին մտել Սաջյանների, Xդ. 40–ական թթ–ից՝ Սալարյանների, Xդ. վերջից՝ Ռավվադյանների պետության մեջ։ XIդ. 2–րդ կեսին Փայտակարանը գրավել են սելջուկյան թուրքերը։ XIIդ. 30–ական թթ–ից եղել է Ելտկուզյանների պետության կազմում։ XIIIդ. 1–ին կեսին Փայտակարանը գրավել են մոնղոլները։ XIII-XIVդդ. Այն ենթարկվել է Ոսկե հորդայի խաների, XIVդ. վերջին՝ Լենկթեմուրի աշխարհավեր արշավանքներին։ XVIIIդ. կեսերին Փայտակարանի տարածքում ձևավորվել են Թալիշի և Ղարադաղի խանությունները, որոնցից առաջինը 1809–ին վերջնականապես միացվել է Ռուսաստանին։ 1813–ին Գյուլիստանի պայմանագիրԳյուլիստանի պայմանագրով վավերացվել է Փայտակարանի արևելյան մասի անցումը Ռուսաստանին, իսկ արևմտյան հատվածը մնավել է Պարսկաստանի կազմում։ 1826–ին վերացվել է Թալիշի խանությունը, որի տարածքը XIX դ. 2–րդ կեսին և XXդ. սկզբին մտել է Բաքվի նահանգի մեջ

Այլ լեզուներով