Փոխակերպված ապարներ
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Փոխակերպված ապարները փոփոխությունների ենթարկված ապարներն են: Նախկինում դրանք եղել են հրաբխային, նստվածքային կամ այլ տիպի փոխակերպված ապարներ: Փոխակերպումը տեղի է ունենում գրեթե բացառապես երիտասարդ լեռնաշղթաների խորքերում, երբ ապարները ծալծլվում և սեղմվում են այլ ապարների ճնշման տակ: Չնայած ապարն իրականում երբեք չի հալվում, սակայն նրա կազմվածքն ու բնույթը կարող են նորանալ, վերածվել տարբեր փոխակերպված բյուրեղների: Այդ գործընթացը տեղի է ունենում մասամբ ճնշման ազդեցությամբ, մասամբ էլ տաքացման պատճառով: Փոխակերպումը երկարատև գործընթաց է. ապարը նախ պետք է սուզվի մինչև այն խորությունը, որտեղ կարող է սկսվել փոխակերպումը, հետո տեղի է ունենում պինդ մարմնի վերաբյուրեղացում: Ի վերջո, փոխակերպված ապարները դուրս են գալիս Երկրի մակերևույթ, բայց միայն այն բանից հետո, երբ լեռնաշղթան վեր է բարձրանում ու հետո քայքայվում: Նստվածքի սուզվելուց մինչ փոխակերպված ապարի վերածվելը կարող է տևել 100 միլիոն տարի:
Բովանդակություն |
Փորձարարը
Շոտլանդացի բարոնետ սըր Ջեյմս Հոլը (1761-1832) վերցրեց փոշիացված կրաքար, լցրեց հրացանի փողի մեջ, զոդեց նրա ծայրերը, որպեսզի ճնշումը պահպանվի, և տաքացրեց իր ձուլարանում: Փողի մեջ առաջացավ բյուրեղային մարմար: Այդպիսով նա փոխակերպման ենթարկեց նստվածքային ապարը:
Շերտավոր մարմար՝ Չիպոլինո
Մաքուր կալցիումի կարբոնատից կազմված կրաքարը փոխակերպման ընթացքում վերաբյուրեղանում Է սպիտակ մարմարի: Շատ կրաքարեր պարունակում են կվարցային ավազ, որոշ չափով կավ կամ երկաթ: Սրանց փոխակերպման արդյունքում ստացվում է գունավոր մարմար՝ հաճախ ծալքավոր շերտերով: Բազմաթիվ փոխակերպված ապարներում երևում Են ծալքերի կամ ճեղքերի հետքեր, ինչը ցույց Է տալիս, որ լեռնակազմության ժամանակ դրանք իրենց դրսևորել են որպես պլաստիկ կամ հակառակը՝ փխրուն նյութեր:
Ճնշման մեծացումը
Փոխակերպման շնորհիվ անհրապույր կավաքարը կարող Է վերածվել շողշողուն բյուրեղային ապարի: Ծովի ծանծաղուտներում նստած տիղմը լեռնակազմության ընթացքում իջնում Է ավելի խորը մակարդակներ: Փոխակերպման առաջին նշանը փայլարի մանրագույն բյուրեղների աճն Է: ճնշման ազդեցությամբ սրանք կարող են շարվել մի գծի վրա՝ առաջացնելով տանիքաթերթաքար(1): Ֆիլիտի (2) վերաբյուրեղացումն ընթանում Է ավելի եռանդուն, այնպես որ նրանում փայլարի բյուրեղներն ավելի խոշոր են և կարող են թույլ առկայծել ապարի մակերևույթին: Լեռան մեջ ավելի խորը և տևականորեն թաղված լինելու դեպքում առաջանում Է թերթաքար, որը պարունակում Է փայլարի խոշոր բյուրեղներ և կիանիտ (3), որի բյուրեղացմանը նույնպես նպաստում Է ջերմությունը:
Թերթաքարի շերտատումը տանիքների համար
Տանիքաթերթաքարում փայլարի բյուրեղները դասավորված են միմյանց զուգահեռ շերտերով: մասնագետը գիտի այդ ուղղությունները և քարը շերտատում կամ ճեղքում Է այդ ուղղություններով: Դա կոչվում Է ճեղքման ուղղություն:
Շփում տաք գրանիտի հետ
Երբ հալված գրանիտը լցվում Է լեռնաշղթայի ապարների մեջ, գրանիտի շուրջ գտնվող ապարները փոխակերպվում են: Ձևափոխված ապարի պսակը կոչվում Է փոխակերպման շփման գոտի: Բարձր ջերմաստիճանների ազդեցությամբ աճում Են նոր հանքաքարեր, օրինակ՝ կրաքարը վերածվում է մարմարի:
Կավաքարը վերածվում է նռնաքարի
Կավաքարում աճող առաջին փոխակերպված հանքաքարերը փայլարի բյուրեղներն Են, որոնք դասավորվում Են ամենափոքր ճնշման ուղղությամբ: Նռնաքարն աճում Է ավելի ուշ՝ խոտորելով փայլարի բյուրեղները: