Աղձնիք
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աղձնիք, նահանգ Մեծ Հայքում։ Ասորա–բաբելոնական արձանագրություններում հիշատակվում է Ալզի, ուրարտականում՝ Ալզինի ձևով։
Աղձնիքը գտնվում էր Արևմտյան Տիգրիսի և Հայկական Տավրոսի միջև, ուներ 11 գավառ։ Դաշտային մասում էին Անգեղ–տուն, Նփրկերտ, Աղձն, Քաղ, իսկ լեռնային գոտում՝ Կեթիկ, Տատիկ, Ազնվաձոր, Երխեթք, Գզեղխ, Սալնոձոր և Սանասունք գավառները։ Արտաշեսյանների և Արշակունիների ժամանակ Աղձնիքը Մեծ Հայքի չորս բդեշխություններից մեկն էր։ Աղձնիքի խոշոր կենտրոնը Տիգրանակերտն էր և ուներ ներքին ինքնավարություն։ Քաղաքը կառավարում էր թագավորի նշանակած քաղաքապետը։ Աղձնիքը հարուստ էր գետերով ու աղբյուրներով, հայտնի էր իր երկաթի ու կապարի հանքերով և նավթով։ Զարգացած էր խաղողի մշակությունը, գինեգործությունը և անասնապահությունը։ Մեծ Հայքի 387–ի բաժանումից հետո Աղձնիքը, բացառությամբ Աղձն գավառի, անջատվելով Հայաստանից, անցավ Արևելյան Հռոմեական կայսրությանը որպես առանձին վարչական միավոր՝ Մեծ Ծոփք անունով, իսկ Աղձնը մնաց իբրև բդեշխություն և ենթակվեց Սասանյան Իրանին։ Սասանյանների ավերած Տիգրանակերտի տեղում հռոմեացիները կառուցեցին Մարտիրոպոլիս բերդաքաղաքը։ Մեծ Հայքի 591–ի բաժանումից հետո Աղձնիքի ամբողջ տարածքն անցավ Բյուզանդական կայսրությանը և միացվեց Վերին Միջագետք պրովինցիային, սակայն 630–ից հետո վերականգնվեցին նախկին սահմանները։ Աղձնիքի վիճակն արմատապես փոխվեց արաբական նվաճումներից հետո (640-650), երբ դաշտային մասում հաստատվեց արաբական Դիար–ռաբիա ցեղը։ VIII դ. վերջին Աղձնիքում ստեղծվեց արաբական ամիրություն։ Հայությունը մնաց Աղձնիքի լեռնային մասում՝ շարունակելով իր ձեռքին պահել Հայկական Տավրոսից դեպի Միջնաշխարհը տանող լեռնանցքները։