Մարդու Իրավունքների Համընդհանուր Հռչակագիր
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴ ՀԱՆՈՒՐ ՀՌՁԱԿԱԳԻՐ
ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ
Հասարակական տեղեկատվության բաժին
Մարդու իրավունքները
հրապարակված Միավորված ազ·երի կազմակերպության Մարդուիրավունքների համընդհանուր հռչակա·րում
1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Միավորված ազ·երիկազմակերպության Ընդհանուր Ժողովն ընդունեց ու ազդարարեց Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակա·իրը, որիամբողջական տեքստն ամփոփված է ·րքույկի հաջորդ էջերում։Պատմական նշանակություն ունեցող այս որոշումն ընդունելուցհետո Ժողովը բոլոր անդամ պետություններին կոչ արեցհրապարակել Հռչակա·րի տեքստը — անել ամեն ինչ փաստաթղթի « տարածման, հրապարակման ու մեկնաբանման համար,·լխավորապես դպրոցներում — այլ ուսումնականհաստատություններում, առանց երկրների կամ տարածքներիքաղաքական կար·ավիճակի տարբերակման։
Խավիեր Պերես դե Կուելյար
ԳԼԽԱՎՈՐ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ
Բոլոր մարդիկ ծնվում են հավասար ու անօտարելի իրավունքներով— հիմնական ազատություններով։
Միավորված ազ·երը պարտավորություն է ստանձնել պահպանել, խրախուսել ու պաշտպանել յուրաքանչյուր անհատի մարդուիրավունքները։ Այս պարտավորությունը բխում է Միավորվածազ·երի կանոնադրությունից, որը վերահաստատում է աշխարհիժողովուրդների հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անձիարժանապատվության ու արժեքի նկատմամբ։
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակա·րում Միավորվածազ·երի կազմակերպությունը պարզ ու հասկանալի ձ—ովներկայացրել է այն իրավունքները, որոնք հավասարապեսպատկանում են յուրաքանչյուր մարդու։
Այս իրավունքները պատկանում են ձեզ։
Սրանք ձեր իրավունքներն են։
Ծանոթացեք դրանց։ Աջակցեք այդ իրավունքներին, պաշտպանեքդրանք հանուն ձեզ — ձեր եղբայրակիցների։ ՆԵՐԱԾԱԿԱՆ
Քանզի մարդկային ընտանիքի բոլոր անդամներին ներհատուկարժանապատվությունը — հավասար ու անօտարելի իրավունքներըաշխարհի ազատության, արդարության ու խաղաղության հիմքն են.
Քանզի մարդու իրավունքների նկատմամբ քամահրանքն ուարհամարհանքը հան·եցրել են մարդկության խիղճը խռովածբարբարոսական ·ործողությունների, — քանի որ այնպիսիաշխարհի ստեղծումը, ուր մարդիկ կվայելեն խոսքի ուհամոզմունքների ազատություն — զերծ կլինեն վախից ու կարիքիցհռչակվել է որպես մարդկանց բարձրա·ույն ձ·տում.
Քանզի անհրաժեշտ է, որպեսզի մարդը, որպես մի վերջին միջոցի, չդիմի ապստամբության ընդդեմ բռնության ու ճնշման, օրենքիիշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները.
Քանզի անհրաժեշտ է նպաստել ազ·երի միջ— բարեկամականհարաբերությունների զար·ացմանը.
Քանզի Միավորված ազ·երի ժողովուրդները կանոնադրության մեջվերահավաստել են իրենց հավատը մարդու հիմնականիրավունքների, անձի արժանապատվության ու արժեքի, տղամարդու ու կնոջ հավասար իրավունքների նկատմամբ — որոշելեն ավելի մեծ ազատության պայմաններում նպաստել սոցիալականառաջընթացին ու կյանքի պայմանների բարելավմանը.
Քանզի անդամ պետությունները պարտավորվել են Միավորվածազ·երի հետ համա·ործակցությամբ հասնել մարդուիրավունքների ու հիմնական ազատությունների նկատմամբհամընդհանուր հար·անքի ու դրանց պահպանման.
Քանզի այս իրավունքների ու ազատությունների համընդհանուրըմբռնումը կար—որա·ույն նշանակություն ունի այսպարտավորության լիարժեք իրա·ործման համար.
ԳԼԽԱՎՈՐ ԱՍ!ԱՄԲԼԵԱՆ
ազդարարում է այս
ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՌՁԱԿԱԳԻՐԸ
որպես առաջադրանք բոլոր ժողովուրդներին ու ազ·երին, որպեսզիյուրաքանչյուր անհատ — հասարակության յուրաքանչյուր մարմին, մտքում մշտապես ունենալով այս Հռչակա·իրը, ձ·տի ուսուցման ուկրթության միջոցով նպաստել այս իրավունքների ուազատությունների նկատմամբ հար·ալից վերաբերմունքին —ազ·ային ու միջազ·ային առաջադիմական միջոցառումներովապահովել դրանց համընդհանուր արդյունավետ ճանաչումն ուպահպանումը թե անդամ պետությունների ժողովուրդների — թեդրանց իրավասու տարածքների ժողովուրդների կողմից։ Հոդված 1
Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար իրենցարժանապատվությամբ ու իրավունքներով։ Նրանք ունենբանականություն ու խիղճ — միմյանց պետք է եղբայրաբարվերաբերվեն։ Հոդված 2
Ամեն ոք ունի այս Հռչակա·րում բերված բոլոր իրավունքներն ու ազատությունները առանց որ—է խտրության՝ հիմնված ցեղային, մաշկի ·ույնի, սեռի, լեզվի, կրոնի, քաղաքական կամ այլհամոզմունքների, ազ·ային կամ սոցիալական ծա·ման, ունեցվածքի, դասային պատկանելության կամ որ—է այլկար·ավիճակի վրա։
Ավելին, ոչ մի խտրականություն չպետք է լինի հիմնված երկրի կամտարածքի, քաղաքական, իրավական, կամ միջազ·այինկար·ավիճակի վրա, լինի դա անկախ, խնամարկյալ, ոչ-ինքնակառավարվող կամ ինքնիշխանության որ—է այլսահմանափակումով պետական կազմավորում, որին պատկանում էմարդը։ Հոդված 3
Յուրաքանչյուր ոք ունի ապրելու, ազատության ու անձիանձեռնմխելիության իրավունք։ Հոդված 4
Ոչ ոք չպետք է լինի ստրկության կամ անազատ վիճակում. պետք էար·ելվեն ստրկատիրության ու ստրուկների առուծախի բոլորձ—երը։ Հոդված 5
Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի կտտանքների, դաժան, անմարդկայինկամ ստորացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի։ Հոդված 6
Ամեն ոք, ուր էլ որ լինի, իրավունք ունի ճանաչվել որպեսիրավասուբյեկտ։ Հոդված 7
Բոլորը հավասար են օրենքի առջ— —, առանց որ—էխտրականության, ունեն օրենքով հավասար պաշտպանվելուիրավունք։ Բոլորը ունեն հավասար պաշտպանության իրավունք՝ընդդեմ ցանկացած խտրականության, որով խախտվում է այսՀռչակա·իրը, — ընդդեմ նման խտրականության մղող ցանկացածսադրանքի։ Հոդված 8
Ամեն ոք ունի ազ·ային լիազոր դատարանների միջոցով իրիրավունքների արդյունավետ վերական·նման իրավունք, եթեխախտվում են սահմանադրությամբ կամ օրենքով սահմանված նրահիմնական իրավունքները։ Հոդված 9
Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական կալանքի, բանտարկության կամ արտաքսման։ Հոդված 10
Ամեն ոք իր իրավունքների ու պարտականությունների սահմանմանհամար — իր դեմ ցանկացած քրեական մեղադրանքի դեպքում, լիակատար հավասարության հիման վրա, իրավունք ունի, որ իր·ործը արդարացի ու հրապարակայնորեն լսվի անկախ ուանկողմնապահ դատարանի կողմից։ Հոդված 11
1. Հանցա·ործության համար մեղադրվող յուրաքանչյուրմարդ իրավունք ունի անմեղ համարվել քանի դեռ նրա մեղքը չիապացուցված օրենքով նախատեսված հրապարակայինդատաքննությամբ, որի ժամանակ ապահովվեն նրապաշտպանության համար բոլոր անհրաժեշտ երաշխիքները։
2. Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել որպես հանցա·ործոր—իցէ արարքի կամ բացթողման համար, որը կատարվել էայնպիսի ժամանակ, երբ այն ազ·ային կամ միջազ·ային օրենքովհանցա·ործություն չի համարվել։ Ձի կարող սահմանվել նա—ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը կիրառվում էրհանցա·ործության կատարման ժամանակ։ Հոդված 12
Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական միջամտության իրանձնական ու ընտանեկան կյանքի նկատմամբ, իր տան, թղթակցության — կամ իր պատվի ու համբավի դեմ կամայականոտնձ·ության։ Ամեն ոք ունի օրենքով պաշտպանվելու իրավունքընդդեմ նման միջամտության կամ ոտնձ·ության։ Հոդված 13
1. Ամեն ոք ունի տեղաշարժվելու — բնակության վայրընտրելւու ազատության իրավունք յուրաքանչյուր պետությանսահմաններում։
2. Ամեն ոք ունի ցանկացած երկրից, այդ թվում իր երկրիցհեռանալու — իր երկիր վերադառնալու իրավունք։ Հոդված 14
1. Ամեն ոք իրավունք ունի այլ երկրներում հետապնդումիցապաստան որոնել — ապաստանից օ·տվել։
2. Այս իրավունքը չի կարող ·ործադրվել այնպիսի ոչ-քաղաքական հանցա·ործությունների կամ արարքների համարհարուցված հետապնդությունների դեպքում, որոնք հակասում ենՄիավորված ազ·երի նպատակներին ու սկզբունքներին։ Հոդված 15
1. Ամեն ոք ունի քաղաքացիության իրավունք։
2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իրքաղաքացիությունից կամ քաղաքացիությունը փոխելուիրավունքից։ Հոդված 16
1. Ձափահաս տղամարդիկ ու կանայք, առանց որ—է ցեղային, ազ·ային կամ կրոնական սահմանափակման, իրավունք ունենամուսնանալ — ընտանիք հիմնել։ Նրանք հավասար իրավունքներունեն ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում —ամուսնալուծության ժամանակ։
2. Ամուսնությունը կարող է կայանալ միայն ամուսնացող կողմերիլիարժեք ու ազատ համաձայնության դեպքում։
3. Ընտանիքը հասարակության բնական ու հիմնական բջիջն է —պաշտպանվելու իրավունք ունի հասարակության ու պետությանկողմից։ Հոդված 17
1. Ամեն ոք ունի սեփականություն ունենալու իրավունք՝ ինչպեսմենակ, այնպես էլ ուրիշների հետ միասին։
2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իրսեփականությունից։ Հոդված 18
Յուրաքանչյուր ոք ունի մտքի, խղճի ու դավանանքի ազատությանիրավունք. այս իրավունքը ներառնում է իր դավանանքը կամհամոզմունքները փոխելու ազատություն — իր դավանանքին կամհամոզմունքներին հետ—ելու ազատություն, մենակ կամ ուրիշներիհետ համատեղ, հրապարակայնորեն կամ ·աղտնի՝ քարոզի, ժամեր·ության, կրոնական ու ծիսական արարողությունների ձ—ով։ Հոդված 19
Ամեն ոք ունի համոզմունքներ ունենալու — արտահայտվելուիրավունք. այս իրավունքը ներառնում է համոզմունքներինանար·ել հավատարիմ մնալու — տեղեկություններ ու·աղափարներ որոնելու, ստանալու ու տարածելու ազատություն, լրատվության ցանկացած միջոցներով, անկախ պետականսահմաններից։ Հոդված 20
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ հավաքների ու միություններկազմելու իրավունք։
2. Ոչ ոք չի կարող հարկադրաբար անդամակցվել որ—է միության։ Հոդված 21
1. Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի մասնակցել իր երկրիկառավարմանը՝ անմիջաբար կամ ազատ ընտրվածներկայացուցիչների միջոցով։
2. Յուրաքանչյուր ոք իր երկրում ունի պետական ծառայությունկատարելու հավասար իրավունք։
3. Ժողովրդի կամքը պետք է լինի կառավարությանիրավազորության հիմքը. այս կամքի արտահայտությունը պետք էլինեն պարբերական ու անեղծ ընտրությունները, որոնք պետք էիրա·ործվեն համընդհանուր ու հավասար ընտրական իրավունքիհիման վրա, ·աղտնի քվեարկության կամ համարժեք ազատընտրական ընթացակար·երի միջոցով։ Հոդված 22
Յուրաքանչյուր ոք, որպես հասարակության անդամ, սոցիալականապահովության իրավունք ունի, օ·տվում է իրարժանապատվության — իր անձի ազատ զար·ացման համարանհրաժեշտ տնտեսական, սոցիալական ու մշակութայինիրավունքներից ազ·ային ջանքերի ու միջազ·այինհամա·ործակցության միջոցով, յուրաքանչյուր պետությանկառուցվածքին ու ռեսուրսներին համապատասխան։ Հոդված 23
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի, աշխատանքի ազատընտրության, արդարացի ու նպաստավոր աշատանքայինպայմանների — ·ործազրկությունից պաշտպանվելու իրավունք։
2. Յուրաքանչյուր ոք, առանց որ—իցէ խտրականության, ունիհավասար աշխատանքի դիմաց հավասար վարձատրությանիրավունք։
3. Յուրաքանչյուր ոք ունի արդարացի ու համապատասխանվարձատրության իրավունք, որով ապահովվի մարդկայինարժանապատվությանը վայել իր ու իր ընտանիքը ·ոյությունը, իսկանհրաժեշտության դեպքում լրացվի սոցիալական ապավությանայլ միջոցներով։
4. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր շահերը պաշտպանելու համարարհեստակցական միություններ ստեղծելու — դրանցանդամակցելու իրավունք։ Հոդված 24
Յուրաքանչյուր ոք ունի հան·ստի ու ժամանցի, այդ թվում՝աշխատանքային ժամերի չափավոր սահմանափակման —պարբերական վճարովի արձակուրդների իրավունք։ Հոդված 25
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կենսամակարդակի իրավունք, որը իր —իր ընտանիքի համար ապահովի առողջություն ու բարեկեցություն, այդ թվում՝ սնունդ, հա·ուստ, բնակարան ու բժշկականսպասարկում, անհրաժեշտ սոցիալական ծառայություններ —ապահովա·րության իրավունք ·ործազրկության, հիվանդության, հաշմանդամության, այրիության, ծերության — այն դեպքերում, երբ·ոյության միջոցների ձեռքբերումը չի պայմանավորված իրենիցկախված հան·ամանքներով։
2. Մայրերն ու մանուկներն ունեն հատուկ հո·ածության ուօժանդակության իրավունք։ Բոլոր երեխաները՝ ծնվածամուսնությունից կամ արտաամուսնական կապերից, օ·տվում եննույն սոցիալական պաշտպանությունից։ Հոդված 26
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ունի կրթության իրավունք։ Կրթությունը, առնվազան տարրական ու հանրակրթական փուլերում, պետք էլինի անվճար։ Տարրական կրթությունը պետք է լինի պարտադիր։ Տեխնիկական ու մասնա·իտական կրթությունը լինելու էընդհանուրի համար մատչելի, իսկ բարձրա·ույն կրթությունը՝բոլորի համար հավասարապես մատչելի, հիմնվածընդունակությունների վրա։
2. Կրթությունը պետք է նպատակաուղղված լինի անձի լիարժեքզար·ացմանը — մարդու իրավունքների ու հիմնականազատությունների նկատմամբ հար·անքի ամրապնդմանը։ Այնպետք է նպաստի բոլոր ազ·երի, ցեղային կամ կրոնական խմբերիմիջ— փոխըմբռնմանը, հանդուրժողականությանն ուբարեկամությանը — էլ ավելի նպաստի Միավորված ազ·երիխաղաղապահպան ·ործունեությանը։
3. Ծնողներն ունեն իրենց երեխաներին տրվող կրթության տեսակիընտրության առաջնային իրավունք։ Հոդված 27
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր համայնքի մշակութային կյանքինազատորեն մասնակցելու, արվեստը դրվատելու, ·իտականառաջընթացին մասնակցելու — դրա բարիքներից օ·տվելուիրավունք։
2. Յուրաքանչյուր ոք պաշտպանության իրավունք ունի իրբարոյական ու նյութական շահերի համար, որոնք արդյունք են իրիսկ հեղինակած ·իտական, ·րական կամ ·եղարվեստականցանկացած աշխատանքի։ Հոդված 28
Յուրաքանչյուր ոք ունի սոցիալական ու միջազ·այինկար·ուկանոնի իրավունք, որի դեպքում լիովին իրա·ործելի են այսՀռչակա·րում շարադրված իրավունքներն ու ազատությունները։ Հոդված 29
1. Յուրաքանչյուր ոք պարտականություններ ունի համանյքինկատմամբ, ուր — միայն հնարավոր է իր անձի ազատ ու լիարժեքզար·ացումը։
2. Իր իրավունքներն ու ազատություններն իրականացնելիս, յուրաքանչուր ոք պետք է ենթակա լինի միմիայն այնպիսիսահմանափակումների, որոնք օրենքով սահմանված են ուրիշներիիրավունքների ու ազատությունների համար պատշաճ ճանաչում ուհար·անք ապահովելու — բարոյականության, հասարակականկար·ուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացիպահանջները ժողովրդավարական հասարակար·ումբավարարելու համար։
3. Այս իրավունքների ու ազատությունների իրականացումը ոչ միդեպքում չպետք է հակասի Միացյալ ազ·երի նպատակներին ուսկզբունքներին։ Հոդված 30
Այս Հռչակա·րում ոչ մի բան չի կարող մեկնաբանվել որպես որ—էիրավունքի տրամադրում որ—իցէ պետության, մարդկանց խմբիկամ առանձին անձանց զբաղվելու մի որ—է ·ործունեությամբ կամարարքով, որոնք ուղղված լինեն Հռչկա·րում շարադրվածազատությունների ու իրավունքների ոչնչացմանը։