Ապարների հետազոտումը
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հանքաբանության առաջին համակարգված գիրքը գրել է Ագրիկոլան 16-րդ դարում։ Գիրքը գրված է լատիներեն և կոչվում է De Natura Fossilium («Բրածոների բնությունը»)։ «Բրածո» բառն այն ժամանակ նշանակում Էր «փորված-հանված իր» և ընդգրկում Էր գլխավորապես հանքաքարերն ու ապարները։ Իր գրվածքներում Ագրիկոլան ավելի շատ հիմնվում Էր սեփական դիտարկումների, քան մտահայեցական կամ ցանկալի դատողությունների վրա, ինչը բնորոշ Էր հին հույների, իսկ հետագայում նաև՝ ալքիմիկոսների երկերին։ 18-րդ դարում Լուսավորության դարաշրջանը շատ մտածողների մղեց խորհելու Երկրի և ապարների ծագման մասին։ Վեճ ծագեց Աբրահամ Վեռների գլխավորած նեպտունականների և Ջեյմս Հաթոնի գլխավորած պլուտոնականների միջև, որոնք ապարների մի մասին անվերապահորեն հրաբխային ծագում Էին վերագրում։ Եվրոպայի գիտնականները բաժանվել Էին երկու ճամբարի։ 18-րդ դարի վերջերից ճանապարհորդելը հեշտացավ, և գիտնականները հնարավորություն ստացան անմիջականորեն հետազոտել ապարների տարբեր տեսակներ՝ տարբեր վայրերում։ 1830 թ. Չառլզ Լայելը հրապարակեց իր «Երկրաբանության հիմունքները» հիմնարար աշխատությունը։ Այդ գրքի ազդեցությամբ մյուս երկրաբաններն արձագանքեցին Երկրի զարգացման դանդաղ, աստիճանական բնույթի վերաբերյալ Լայելի հայացքներին։
Բովանդակություն |
Երկրաբանները դաշտում
Երկրաբանները բաժանվում են բազմաթիվ կատեգորիաների՝ հնէաբաններ, ապարագետներ ե երկրաքիմիկոսներ, սակայն բոլորն էլ ուսումնասիրում են Երկիրը, և բոլորի համար էլ ելակետը ապարներն են։ Դաշտերում երկրաբաններն իրենց տեսածը գրանցում են նոթատետրերում, լուսանկարում են և նմուշներ հավաքում։ Նմուշները պիտակավորվում ե փաթեթավորվում են՝ լաբորատորիա ուղարկելու համար։
Սմիթի քարտեզը (1819)
Առաջին երկրաբանական քարտեզները հրատարակվել են 19-րդ դարի սկզբներին։ Երկրաբանական քարտեզները ցույց են տալիս ռելիեֆի առանձնահատկությունները, օրինակ՝ լեռները կամ ճանապարհները, ինչպես նաև մակերևույթին երևացող տարբեր ապարները, որոնց տարիքների տարբերությունները նշելու համար օգտագործվում են տարբեր գույներ։ Բրիտանիայի առաջին երկրաբանական քարտեզը հրատարակել է Ուիլյամ Սմիթը 1815թ.։
Աշխատանքի գործիքներ
Կարծր ապարներից թարմ նմուշներ պոկելու համար երկրաբանն օգտագործում է մուրճ։ Դա երաշխավորում է, որ հավաքված նմուշներն իրոք քարտեզագրված վայրի կարծր ապարներից են բերված։ Փոքր մուրճն օգտագործվում է ապարանմուշների սուր ծայրերը հեռացնելու համար։ Հատիչով ճեղքում են ապարները, ձեռքի խոշորացույցով զննում են ապարների կազմվածքը, ինչպես նաև պարզում գրանցում բրածոների մնացորդների առկայությունը։
Ապարներ ջրից
Գերմանացի երկրաբան Աբրահամ Վեռները (1750 – 1817) առաջ է քաշել նեպտունականության գաղափարները։ Նեպտունականները հակադրվում էին պլուտոնականներին։ Ըստ նեպտունականների՝ քիմիական նյութերը, որոնցից կազմավորվել են ապարները, լուծված են եղել օվկիանոսի ջրում, և բոլոր ապարները, ներառյալ նաև բազալտը, առաջացել են այդ լուծույթից։ Վեռների համբավը տարածվում էր նրա պերճալեզու դասախոսությունների և ուսանողների նվիրված աշխատանքի շնորհիվ։
Հանքաքարերն ապարներում
Խոշորահատիկ գրանիտում երևում են այն կազմող հանքաքարերի հատիկները: Դաշտային սպաթը զանազանվում է նույնիսկ անզեն աչքով: Դաշտային սպաթը սովորաբար առաջացնում է սուր բյուրեղներ, քանի որ սառչող մագմայում առաջինն է բյուրեղանում: Մոխրագույն ապակենման կվարցը լցվում է դրանց արանքները, որովհետև ավելի ուշ է բյուրեղանում: Փայլարը շերտավոր հանքաքար է, որը լույսն անդրադարձնելու իր բարձր ունակության շնորհիվ վառ կայծկլտումներ է առաջացնում:
Հպումային անկյունաչափ
Յուրաքանչյուր հանքաքարի բյուրեղներում ատոմները դասավորված են առանձնահատուկ ձևով: Դասավորությունն իր արտացոլումն է գտնում բյուրեղի արտաքին մակերևույթների կազմած անկյունների մեծության մեջ: Այդ անկյունները կարող են չափվել հպումային անկյունաչափով: Շատ բյուրեղներ այնքան փոքր են, որ չեն կարող հետազոտվել այս ոչ դյուրաթեք չափիչ գործիքով, այդ պատճառով բյուրեղների տարբերակման համար օգտագործվում են նաև այլ մեթոդներ, օրինակ՝ ռենտգենյան ճառագայթները:
Բյուրեղների նիստերը նույնպես ունեն պարզորոշ տարբերակիչ նշաններ: Դրանք կարող են լինել նուրբ գծեր, ակոսներ կամ եռանկյունաձև նշաններ:
Բարակ կտրվածք
Գաբրո ապարի այս նմուշը ապարագետի մանրադիտակով զննելու համար առաջին հերթին դրանից պետք է կտրել շատ բարակ թիթեղ: Նախ՝ ալմաստե սկավառակային սղոցով ապարից կտրվում է հնարավորին չափ բարակ շերտ: Այդ շերտը սոսնձվում է ապակու փոքր կտորի վրա և պտտվող հղկասկավառակով լրացուցիչ հղկվում: Երբ շերտը հասնում է պահանջված բարակության և դառնում թափանցիկ, այն ծածկվում է ծածկապակիով և պիտակավորվում:
Ապարագետի մանրադիտակ
Այս մանրադիտակով ապարները հետազոտվում են բևեռացած լույսի օգնությամբ: Բևեռացուցիչներից մեկն ապարի շերտիկի ներքևում է, մյուսը՝ վերևում: Յուրաքանչյուր տեսակի հանքաքարի բյուրեղները յուրովի են ազդում լույսի վրա, հետևաբար օպտիկական հատկանիշները ևս կարելի է օգտագործել որպես հանքաքարը տարբերակելու միջոց:
Բևեռացուցիչների օգտագործումը
Ապարների բարակ շերտերի տարբերակման համար ապարագետն օգտագործում է բևեռացած լույս և ուսումնասիրում հանքաքարերի գույները, կազմվածքն ու ներքին փոխադարձ կապերը: Խաչվող բևեռացուցիչն ավելացնելով՝ երևում են ինտերֆերենցիոն գույներ, որոնք հեշտացնում են տարբերակումը:
Բյուրեղների հետազոտումը ռենտգենյան ճառագայթներով
Բյուրեղների մասնիկները հետազոտելու համար օգտագործում են ռենտգենյան ճառագայթներ, որոնք բյուրեղը կազմող ատոմների շերտերի միջակայքը բեկում են տարբեր անկյուններով: ճառագայթների ցրված փնջերը որոշ ուղղություններում լինում են միևնույն փուլում և միմյանց ուժեղացնելով՝ լուսազգայուն թիթեղի վրա առաջացնում են սև բիծ: Արդյունքում յուրաքանչյուր հանքաքարի համար ստացվում է բյուրեղի ներքին կառուցվածքին բնորոշ եզակի դիֆրակցիոն պատկեր: