Արաքս
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
[խմբագրել] Ընդհանուր տեղեկություններ
Արաքսը (հնում` Երասխ) Հայկական լեռնաշխարհի ամենախոշոր գետերից է : Արաքսն ունի 933 կմ երկարություն, որից 200 կմ կազմում է Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանը : Հայաստանի գետերի մեծագույն մասը (որոնց ավազանները, միայն վերցված, կազմում են հանրապետություն տերիտորիայի 73,5 տոկոսը) պատկանում է Արաքսի ավազանին: Արաքսը սկիզբ է առնում Բյուրակն (Բինգյոլ) լեռներից բխող բազմաթիվ սառնորակ աղբյուրներից : Այստեղ նրա ջրերն ունեն ոչ ավելի 3-3,5 0 ջերմություն: Ա. իր ծայր վերին հոսանքի շրջանում հոսում է գահավիժումներով և աղմկալից : Նա շատ ավելի արագահոս է դառնում, երբ կտռում է Հայկական պար լեռնաշղթան ու մտնում Բասենի դաշտը : Այստեղ նրան է միանում Մուրց (Հասան-կալա) գետը, որից հետո նա անցնում է Կաղզվանի անձուկ ձորերով և, նոր վտակներ ընդունելով, աստիճանաբար հորդանում է ու դառնում է ջրառատ գետ, որը մեծ աղմուկով մտնու է Արարատյան դաշտ: Այստեղ Արաքսը հոսում է դանդաղ, սակայն Նախիջևանի մոտ անցնում է զառիվեր, տեղ-տեղ ոլորապտույտ ափերով: Այստեղ նրա ձախակողմյան ափը սկսում է նկատելիորեն բարձրանալ` աստիճանաբար դեպի նրա հունն իջնող լեռնաբլուրների շնորհիվ: Ջուլֆայի մոտ Արաքսը մտնում է խոր և նեղ կիրճ, այնուհետև կարճ տարախություն վրա կրկին դուրս է գալիս հարթավայր, բայց Օրդուբադից մի փոքր ներքև երկու կողմերից գետին են մոտենում առանձին լեռնաբազուկներ. գետի հունն աստիճանաբար նեղանում է, առաջանում են սահանքներ : Մեղրիի մոտ գետին են մոտենում Զանգեզուրի և Կարադաղի լեռները, որոնք տեղ-տեղ ուղղակի կախված են գետահունի վրա : Սեղմված այդ լեռներով, Արաքսը հոսում է Մեղրիի հայտնի երկար ու խոր կիրճերով : Այստեղ Արաքսի ջրերը խելահեղ արագությամբ զարնվում են ափամերձ ժայռերին, փրփրում և սրընթաց վազում առաջ` մինչև Բարգուշատ և Հագարի գետերի խառնուրդը : Արաքսի ստորին հոսանքն անցնում է Մերձկապյան դաշտավայրով, որտեղ նա միանում է Կուրին և թափվում Կասպից ծով : Գետը տարեկան դեպի Կասպից ծով է տանում 3 մլրդ խոր մ ջուր :