Մատենադարանի մաթեմատիկական ձեռագրերը
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
[խմբագրել] Մաթեմատիկա
Ճշգրիտ գիտությունների ասպարեզում աչքի է ընկնում 7-րդ դարի խոշոր գիտնական Անանի Շիրակացի “Գիրք Համարողության ” գործը, որը պարունակում է թվաբանական չորս գործողությունների աղյուսակները, և ըստ էության աշխարհում պահպանված թվաբանական ամենաամբողջական աշխատությունն է: Պահպանվել են նաև Շիրակացու “Տիեզերագիտությունը”, “Կենդանատեսակների (համաստեությունների) մասին”, “Ամպերի և մթնոլորտային նշանների մասին”, “Արեգակի ընթացքի (շարժման) մասին”, “Երկնքի շրջագայությունների (օդերևութաբանական երևույթների) մասին”, “Ծիր կաթինի մասին” և այլ աշխատություններ: Շիրակացին իր աշխատություններում բերում է եգիպտացիների, հրեաների, ասորիների, հույների, հռոմեացիների և հաբեշների մոտ ընդունված թվագրության սկզբունքները, խոսում է մոլորակների շարժման, Արևի և Լուսնի խավարումների և նրանց պարբերականության մասին և այլն: Ընդունելով երկրի գնդաձևությունը Շիրակացին գտնում է, որ արևը կարող է լուսավորել երկրի երկու կողմերը օրվա տարբեր ժամերին և երբ երկրի մի կողմում ցերեկ է մյուսում գիշեր : Ծիր Կաթինը համեմատոuմ է “խիտ և աղոտ աստղերի կուտակմում”: Պաշտպանում է այն գիտնականների կարծիքը, որոնք գտնում են որ \լուսինը սեփական լույս չունի և լույս ստանում է Արևի միջոցով: Արևի խավարումը բացատրում է Լուսնի` Արևի և Երկրի միջև գտնվելով: Շիրակացին ուշագրավ բացատրություններ է տալիս անձրևի, ձյան, կարկուտի, ամպրոպի, հողմերի, երկրաշարժի և բնության զանազան այլ երևույթների մասին:
[խմբագրել] Տոմարագիտություն
Շիրակացու գրչին են պատկանում նաև մի շարք տոմարագիտական, չափաբերական, աշխարհագրական, պատմական աշխատություններ: “Կշիռների և չափերի մասին” աշխատության մեջ հայկական չափ ու կշռի հետ միասին տալիս է նաև հունական, հրեական, ասորական և պարսկական չափ ու կշռի համակարգերը, որով և հնարավորություն է ընձեռում պարզելու Էրատոսթենեսի ստադիոնի` գիտության մեջ վեճերի տեղիք տված չափը: 11-րդ դարի հեղինակ Հովհաննես Սարկավագի մաթեմատիկական աշխատությունների առավել մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում “Բազմանկյուն թվերի մասին” աղյուսկաը, որի հնագույն ընդօրինակությունը պահվում է Մատենադարանում (ձեռագիր թիվ 4150): Այս գործից երևում է, որ Հայաստանի դպրոցներում ավանդել են թվերի տեսություն: Հովհաննես Սարկավագը զբաղվել է նաև Հայոց տոմարի բարեփոխությամբ:
[խմբագրել] Տիեզերագիտություն
Տիեզերագիտական, տոմարական հարցերին անդրադարձել են անև 12-րդ դարի հեղինակ Ներսես Շնորհալին (“Երկնքի և նրա զարդերի մասին”), 13-չդ դարի ականավոր գիտնական Հովհաննես Երզնկացի Պլուզը (“Երկնային շարժման մասին”), !4-րդ դարի տոմարագետ Հակոբ Ղրիմեցին, նույն դարի մատենագիր, Հովհան Որոտնեցի աշակերտ Մխիթարը (“Խրախճանականներ”), 15-րդ դարի գիտնական Սարգիս Փիլիսոփան և ուրիշներ :
Հայ մաթեմատիկոսները թարգմանել են համաշխարհային մաթեմատիկական գիտության լավագույն նմուշներ: Թիվ 4166 ձեռագրում ընդօրինակված 12-րդ դարում, պահպանվել է հռչակավոր հույն մափեմատիկոս Եվկլիդեսի (3-րդ դար մ.թ.ա.) “Երկրաչափության տարրեր”-ի մի քանի գլուխներ 7-րդ դարի հայերեն թարգմանությունը: Մատենադարանում կան նաև օտար մաթեմատիկողների երկերի բնագրեր: Արաբատառ ձեռագրերի ֆոնդում, օրինակ պահպանվում են հռչակավոր Ավիցենայի (Աբու –Ալի Իբն-Սինա) “Քիթաբ ալ-Նաջաթ” (“Փրկության գիրք”) կոչվող աշխատությունը և մաթեմատիկական այլ աշխատություններ: