Առանշահիկ
Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Առանշահիկներ, Եռանշահիկներ, հայ իշխանական տոհմ Մեծ Հայքի Ուտիք և Արցախ նահանգներում։ Առանշահիկները եղել են Կուր և Երասխ գետերի միջև տարածվող Աղվանք երկրամասի ժառանգական կառավարիչները։ Հայկական ավանդական պատմության համաձայն, Առանը Սյունյաց նախահայր Սիսակի սերնդից էր, հայկազուն, որին Վաղարշակ թագավորը հանձնարարեց «արևելյան հյուսիսային կողմի մեծ–անվանի բազմաբույր կուսակալությունը, Կուր կոչված մեծ գետի ընթացքով...» (Մովսես Խորենացի)։ Հայ Արշակունիների թագավորության վերացումից (428) հետո Առանշահիկները իրենց տոհմը հռչակեցին թագավորական։ Մատենագրական աղբյուրներում արդեն VIդ. Առանշահիկները հիշվում են «յազգէ թագաւորաց» կամ «արքայից զարմից»։ Առանշահիկներից Վաչե Բ–ն մասնակցել է Վարդանանց պատերազմին։ Աղվանից երկրամասը տնտեսական, քաղաքական և մշակութային վերելք ապրեց Վաչե Բ–ի եղբորորդի Վաչագան Բարեպաշտի գահակալման տարիներին (մոտ 487–510)։ Վերջինիս իշխանությունը տարածվում էր նաև Աղվանք կամ Ալբանիա երկրի վրա։ VIIդ. սկզբին իրանական Միհրական տոհմը կամ Միհրանյանները դավադրաբար կոտորեցին Ունիքի Գարդման գավառի տեր Առանշահիկներից շատերին և տիրեցին նրանց կալվածներին։ Թեպետ Միհրանյանները շուտով քրիստոնեություն ընդունեցին և ձուլվեցին հայերին, սակայն չկարողացան խուսափել Առանշահիկների հետապնդումներից։ Նրանց ներկայացուցիչ, Աղվանից իշխան և սպարապետ Ջվանշիրն անգամ, որն իր հովանավորող քաղաքականությամբ հարգված էր հայերից, 683–ին զոհ գնաց Առանշահիկների վրեժխնդրությանը։ IXդ. Արաբական նվաճումների դեմ ազատագրական պայքար էին մղում Առանշահիկների երկու ճյուղերը. մեկը՝ Դիզակ գավառում, մյուսը՝ Խաչեն գավառում։ Առաջին ճյուղը, որի իշխանանիստն էր Գորոզ ամրոցը, Xդ. ստողծեց Դիզակի թագավորությունը։ Երկրորդ ճյուղը, որի նստավայրերն էին Խոխանաբերդը՝ Ծարում, հիմք դարձավ Խաչենի իշխանական տան և Փառիասաի ու Հերեթ–Կամբեճանի թագավորությունների համար։ Առանշահիկների սերունդներից հետագայում գոյացան Խաչենի մելիքությունները։