Գևորգ Ջահուկյան

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Գևորգ Բեգլարի Ջահուկյան (1920 - հուլիսի 6, 2005) – հայ ականավոր ակադեմիկոս, բանասեր, լեզվաբան։

[խմբագրել] Կենսագրություն

Գևորգ Բեգլարի Ջահուկյանը ծնվել է 1920 թ. ապրիլի 1-ին ՀՀ Լոռու շրջանի Մեծավան (Շահնազար) գյուղում։ 1937 թ. տեղի տասնամյա դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվում է Երևանի պետական համալասարանի բանասիրական ֆակուլտետը, 1941 թ․ այն ավարտում է գերազանց գնահատականներով: Հաջորդ տարի Ջահուկյանը դառնում է Գրիգոր Ղափանցյանի ասպիրանտը։ 1942 թ. զորակոչվում է սովետական բանակ։ 1944 թ. վերադառնալով բանակից շարունակում է ասպիրանտական ուսումնառությունը այս անգամ Հր.Աճառյանի ղեկավարությամբ։ 1947 թ. Ջահուկյանը պաշտպանել է թեկնածուական դիսերտացիա «Հայ քերականությունը 11-15-րդ դարերը» թեմայով և ստացել գիտությունների թեկնածուի աստիճան։ Մինչև 1980 թ. գիտնականը արդեն մասնագետների սեղանին էր դրել ավելի քան 100 գիտական աշխատություն։

1955 թ. Ջահուկյանը հաջողությամբ պաշտպանում է «Հայ լեզվաբանական միտքը 18-ից - 20-րդ դարերը» թեմայով դոկտորական դիսերտացիա, իսկ երեք տարի հետո արժանացել է պրոֆեսորի կոչմանը։ 1965 թ. նրան շնորհվել է գիտության վաստակավորի պատվավոր կոչում։ 1968թ. Ջահուկյանը ընտրվել է ՀԽՍՀ Ա թղթակից անդամ, իսկ 1977 թ. Ա ակադեմիկոս։

1962 թ.–ից սկսած նա վարում է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հր. Աճառյանի անվան լեզվաբանության ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնը։

Ջահուկյանը արժանիորեն գնահատվել է Սովետական կառավարության կողմից՝ շնորհելով նրան գիտության վաստակավորի գործչի կոչում, ընտրել ՀԽՍՀ Ա ակադեմիկոս, պարգևատրել պատվո շքանշանով ու մեդալներով, իսկ մեծ գիտնականի 80ևամյակի և գիտական գործունեության 55ևամյակի առթիվ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը նրա կուրծքը զարդարել է Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանով։

[խմբագրել] Աշխատությունները

Սկսած 1945 թ. մինչև 2000 թվականը, մինչև մեծ գիտնականի 80ևամյակը՝ դուրս է եկել ավելի քան 150 գիտական երկասիրություններ, որոնցից մոտավորապես 30-ը մենագրական ծավալուն հետազոտություններ։ Այս իմաստով կարելի է առանձնացնել նրա «Քերականական և ուղղագրական աշխատությունները հին և միջնադարյան Հայաստանում, 5-ից 15-րդ դդ.», որով լրացվեց քննության ենթակա շրջանի ուսումնասիրության պակասը։ Այնուհետև նա հրատարակեց «Հայերենի պատմահամեմատական քերականություն» աշխատությունը, որով Ջահուկյանը հանդես եկավ որպես պատմահամեմատական քերականության ականավոր ներկայացուցիչներից մեկը եվրոպական չափանիշներով՝ Ա Մեյեի «Հայերենի համեմատական քերականության ուրվագծեր» աշխատությունից հետո (1936), այդ առարկան բարձրացնելով մի նոր աստիճանի։ Այնուհետև նրա բեղուն գրչի տակից դուրս եկան «Ակնարկներ հայոց լեզվի նախագրային շրջանի պատմություն» (1987) , «Հին հայերենի հոլովման համակարգը և նրա ծագումը» (1959), «Հայերենը և հին հնդեվրոպական լեզուները» (1970), «Հայոց լեզվի համեմատական քերականություն», «Հայ բարառագիտության ներածություն» , «Հայոց լեզվի զարացումն ու կառուցվածքը». «Ժամանակակից հայերենի տեսության հիմունքները», «Լեզվաբանության պատմություն» (երկու հատորով», «Ընդհանուր և հայ լեզվաբանություն» և այլն։

Ջասհուկյանը 1959 թ. հրատարակեց «Հին հայերենի հոլովման սիստեմը և նրա ծագումը» մեծարժեք երկասիրությունը, որտեղ բացահայտվել է լեզվաբան գիտնականի ներքին ստեղծագործական ուժը բացահայտելու հին հայերենի մի շարք կնճռոտ , հաճախ չլուսաբանված , քննության առարկա չդարձած հարցեր։ Անգնահատելի է մեծ գիտնականի նպաստը հնդեվրոպական լեզուների համեմատական ուսումնասիրության բնագավառում։ Նա պարզել է հնդեվրոպական լեզուների հոլովման համա-կարգից գրաբարի հոովման համակարգին անցնելու ուղին, հիմք ունենալով այն ընդհանուր օրինաչափությունները, որ առկա են գրաբարի ցեղակից լեզուների համապատասխան ոլորտում։

1961 թ. «Archiv Orientation»-ի 3-րդ հատորում լույս է տեսել . Ջահուկյանի «Hayas: Language and its Relation to the Indo-European Languages» աշխատությունը, որտեղ անձնանունների և տեղանունների մանրակրկիտ հաշվառումը հեղինակին բերել է այն եզրակացության , որ Հայասայի լեզուն պատկանում է հնդեվրոպական լեզուների հին անատոլիական լեզվախմբին։ Հետագայում գիտնականը նոր ուսումնասիրություններով հիմնավորեց հայասերենի` հայերենի նախնական վիճակը լինելու տեսակետը։ Այս առումով մեծ գիտնականը հերքեց նաև եվրոպացի այն հնդեվրոպաբանների սխալ թեզը, թե հայերը գաղթել են Եվրոպայից՝ վերջինս համարելով հնդեվրոպացիների նախահայրենիքը, որ նույնպես հերքված է բազմաթիվ հեղինակների կողմից։

Մեծ է Ջասհուկյանի բերած նպաստը հնդեվրոպական լեզուների հեռավոր ցեղակցության հարցերին նվիրված աշխատությունների ցանկը, ահա դրանցից մի քանիսը։

1. Ուրարտական և հնդեվրոպական լեզուներ (ռուս. 1963 թ.)։

2. Հնդեվրոպական, խուռիաևուրարտական և կովկասյան լեզուների փոխկապակցությունները (ռուս. 1964 թ.)։

Այս մենագրական աշխատությունների մեջ Ջահուկյանը ծագումնաբանական ընդհանրությունների բացահայտման և հաստատման նպատակ է հետապնդել։ Նկատի ունենալով ուրարտերենի և հնդեվրոպական լեզուների ցեղակցական կապը, նա ուրարտերենը համարում է ոչ թե հնդեվրոպական հիմք լեզվի անմիջական ժառանգորդ, այլ նրա հետ կապը դեռևս ժառանգական կառուցվածքի գոյության շրջանում կորցրած եզրային լեզու։

1967 թ. լույս տեսավ Ջահուկյանի «Ակնարկներ հայոց լեզվի նախագրային շրջանի պատմություն (ռուս.)երկասիրությունը։ Գրքում մանրամասնորեն բերված է հայոց լեզվի նախագրային շրջանի գրեթե չուսումնասիրված ամբողջական շարադրանքը։ Աշխատության մեջ հստակեցված են հնդեվրոպական հիմնալեզվի նախնական վիճակի, տեղի, հնդեվրոպական բարբառների փոխհարաբերությունների հարցերը։ Նախագրային հայերենի հնչյունափոխական կարևոր օրինաչափությունը, որ հիմնված է «առաջին և երկրորդ քմայնացումների տարբերության վրա, հստակ ձևակերպում է գտել նշված աշխատության մեջ։ Այդ ներդրումը հայգիտության մեջ ստացել է «Ջահուկյանի օրենք» անվանումը»։

1960 և 1962 թթ. լույս տեսավ համաշխարահային լեզվաբանական պատմության մեջ եզակի մի երկասիրություն՝ «Լեզվաբանության պատմություն» երկու հատորով , որ հանրագիտարանային բնույթի աշխատություն է, որի ժամանակաշրջանը սկսում է հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը: Կարևորն այստեղ այն է, որ լեզվաբանական ուսմունքի պատմության մեջ մեծ գիտնականի գնահատականները չորս տասնամյակ հետո էլ պահպանում են իրենց ուժը։ Առանձնահատուկ տեղ է գրավում գիտնականի 1972 թ. լույս տեսած «Հայ բարբառագիտության ներածություն» եզակի աշխատությունը, որի մեջ նա հստակորեն առաջարկել և գործադրել է հայերեն բարբառների բազմահատկանիշ դասակարգման սկզբունքը, հիմնադրել բարբառների և խոսվածքների բնութագրման ու տարբերակման վիճագրական մեթոդը, խորազննին և ստույգ մանրամասնություններով քննել է բարբառների առաջացման, տեղաբաշխման և փոխհարաբերությունների հարցերը։

Ջահուկյանը բացի վերը բերված բազմաթիվ լեզվաբանական երկասիրություններից, կատարել է մեծ քանակությամբ ստուգաբանություններ, գրել է հայերենագիտության այլևայլ հիմնահարցերին նվիրված հոդվածներ՝ տառադարձության, ուղղագրության, տերմինաշինոթյան մասին, որոնք հրատարակվել են «Պատմաբանասիրական հանդես» և «Լրաբեր հասարակական գիտությունների» ակադեմիայի պարբերականներում։ Նրա անմիջական ջանքերով են կազմվել լեզվին նվիրված որոշման լեզվի օրենքի նախագծերը, նրա ջանքերով մշակվել են հայ տերմինաբանության տեսության գիտական հիմունքները։

[խմբագրել] Արտաքին հղումներ

Այցելություն լեզվաբան Գևորգ Ջահուկյանին