ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ/Kanatami Inuit Uqausingit

From Wikipedia

ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ ᐃᓗᐊᓂ ᑕᕐᕆᔭᖅᐳᖅ ᐊᒥᐊᓕᑲ./Kanatami Inuit Uqausingit iluani tarrijaqpuq amialika.
ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ ᐃᓗᐊᓂ ᑕᕐᕆᔭᖅᐳᖅ ᐊᒥᐊᓕᑲ./Kanatami Inuit Uqausingit iluani tarrijaqpuq amialika.

Contents

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ

ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ - ᐅᖃᐅᓯᓕᕆᓂᕐᒥ ᓇᓗᓇᐃᖅᑕᐅᓲᖑᕗᖅ ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ Eskimo-Aleut ᐅᖃᕐᕕᐅᑎᔪᑦ ᐃᓚᒌᑦ «language family» ᐃᓗᐊᓃᑐᓂ.


[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑕ ᐋᖅᑭᒃᓯᒪᓂᖓ

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐅᖃᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᐃᓂᖅ

ᐅᖃᓪᓚᖕᓂᖅ, ᐅᖃᓪᓚᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᐃᓂᕐᒧᑦ ᒪᓕᒃᑕᖏᑦ, ᑲᑎᖅᓱᐃᓲᖑᕗᖅ ᐅᖃᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᕐᓗᒋᑦ ᐊᒫᒃ:

  • ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ = ᐃᓪᓗ + ᒧᑦ
  • ᐃᓯᖅ + ᓚᐅᖅ + ᑐᖓ

ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐊᕕᒃᓯᒪᔭᕆᐊᓖᑦ, ᐅᕙᓂ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ, ᓇᓪᓕᐊᑐᐃᓐᓇᖅ ᓯᕗᓪᓕᐅᒐᓗᐊᕈᓂ ᓱᖁᑕᐅᙱᑦᑐᖅ: ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᑐᑭᖃᕈᓐᓇᕆᕗᖅ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ ᐋᖅᑭᒃᓯᒪᓂᖓᓂᒃ.

ᑖᓐᓇ (–ᒧᑦ) ᐅᖃᐅᑎᐅᑉ ᓯᓂᖓ ᐅᖃᐅᑎᒋᔭᐅᔪᒥᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᐅᙱᒻᒪᑦ ᐃᓚᓕᐅᑎᒐᑐᐃᓐᓇᐅᒐᒥ ᐸᑐᒃᓯᒪᔭᕆᐊᓕᒃ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᒥᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᓕᖕᒧᑦ, ᐆᑦᑑᑎᒋᔭᑦᑎᓐᓂ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᖅ ᓯᓂᖃᖅᐳᖅ (–ᑐᖓ)-ᒥᒃ ᐅᖃᐅᓯᖃᕐᒪᑦ ᐱᓕᕆᔪᒥᒃ.

ᐊᓯᖏᓐᓂᒃ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᓯᓂᖃᕈᓐᓇᖅᐳᑦ ᑐᑭᖏᑦ ᒪᓕᒡᓗᒋᑦ; ᐸᑐᒃᓯᒪᓂᖏᓪᓗ ᐊᒻᒪ ᐅᖃᖅᑕᐅᔪᑦ ᐃᑦᑕᖅᑯᑎᖏᑦ (ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐅᖃᓪᓚᐅᑕᐅᔪᑦ) ᒪᓕᒃᑕᐅᔭᕆᐊᖃᕆᕗᑦ. ᐅᖃᖅᑕᐅᔪᑦ ᑐᑭᖃᑦᑎᐊᖅᐳᑦ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᓯᓂᖏᑦ ᐃᓗᐃᑦᑐᕈᑦᑎᐊᖅᓯᒪᒃᐸᑕ ᐃᓚᓕᐅᑎᓂᖏᑦ.

ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᐊᑯᓐᓂᖓᓂ ᐱᓲᑦ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᐅᕗᑦ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᑉ ᑕᐅᑦᑐᖏᓐᓂᒃ, ᖃᖓ ᐱᖕᒪᖔᑕ, ᐊᒻᒪᓗ ᖃᓄᑎᒋ ᑕᐃᒪᐃᒻᒪᖓᑕ.

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐅᖃᐅᓯᐅᑉ ᓂᐱᖏᑦ

ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑕ ᓂᐱᖏᑦ ᐃᓕᐅᖃᕋᒃᓴᐅᕗᑦ ᐱᒋᐊᕐᓂᖃᕐᓗᓂ ᑕᓕᖅᐱᖕᒥᑦ ᖃᓂᕐᒧᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑏᑦ (labial consonants); ᐅᑯᓐᓂᖓᓃᓗᒋᑦ ᐅᖃᐅᑉ ᓯᕗᓂᐊᓄᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑏᑦ (dental-alveolar consonants); ᐊᑯᓪᓕᖅᐹᒧᑦ ᐅᖃᐅᑉ ᓂᕆᓕᖅᑕᒧᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑎᖏᓐᓄᑦ; ᐃᒫᒃ:

ᖃᓂᒥᑦ ᐅᖃᐅᑉ ᓯᕗᓂᐊᓂᑦ ᓯᕗᐊᑉ ᐅᖓᑖᓂᑦ ᕿᓚᖕᒥᑦ ᓂᕆᓕᖅᑕᕐᒥᑦ  _
ᓂᓪᓕᕐᓂᖃᙱᑐᑦ ᑲᑦᑐᖅᑕᐅᑏᑦ p t  _ k q  _
ᓂᓪᓕᕐᓂᖃᙱᑐᑦ ᑲᔪᓯᔾᔪᑏᑦ  _ s/ł  _  _  _ [ł]taijausuuq [t]ilanginnu
ᓂᓪᓕᕐᓂᓖᑦ v l j g r ukua marrulilugit kattuqtautiit
ᓱᕐᓗᓂᑕᓂᔪᑦ m n  _ ng rng  _
  • ᐅᑯᐊ ᒪᓕᒃᓯᒪᔪᑦ ICI ᑎᑎᕋᕈᓯᖏᓐᓂᒃ

ᐅᑯᓂᖓ ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᓂᓪᓕᕈᑎᖃᖅᐳᖅ:

i     u    a;

ᐊᒻᒪᓗ ᑖᒃᑯᐊ ᒪᕐᕉᑎᓪᓗᒋᑦ ᑕᑭᓈᖅᑐᒥᒃ ᑕᐃᔭᒃᓴᐅᕗᑦ; ᓇᓪᓕᐊᑐᐃᓐᓇᖅ ᐊᐃᑉᐸᖃᕈᓐᓇᖅᐳᖅ ᐱᖓᓱᓕᙱᓱᖓᖅᐸᑕ ᓂᓪᓕᕈᑏᑦ (vowels) ᑕᐃᔭᒥ.


[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᓯᖏᑕ ᓯᐊᒻᒪᖅᓯᒪᓂᖓ

ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ ᑲᓇᑕᐅᑉ ᐅᑭᐅᖅᑕᖅᑐᖓᓂ ᓯᐊᒻᒪᖅᓯᒪᕗᖅ ᐅᐊᓐᓂᕐᒥᑦ ᐃᓄᕕᐊᓗᐃᑦ ᐱᒋᐊᕈᑎᒋᓗᒋᑦ; ᓄᓇᕗᑦ; ᓄᓇᕕᒃ; ᓄᓇᑦᓯᐊᕗᑦ ᑭᓪᓕᒋᓪᓗᒍ. ᐅᖃᐅᓯᖅ ᒪᓕᒃᐳᖅ ᐃᓄᐃᑦ ᐊᓐᓇᐅᒪᓇᓱᒡᕕᒋᔭᖏᓐᓂ ᑕᕆᐅᑉ ᓯᓈᓂ ᑕᒪᒃᑯᓇᓂᓗ ᕿᑭᖅᑕᓂᒃ.

ᑲᓇᑕᓕᒫᕐᒥ ᐃᓄᐃᑦ 50,000* ᑐᖔᓃᕋᕐᔪᒃᐳᑦ. ᐃᓄᖏᑕ ᐊᒥᓲᓂᖏᑦ ᒪᓕᒡᓗᒋᑦ: ᐊᕝᕙᓪᓗᐊᐸᓗᖏᑦ ᓄᓇᕗᒻᒥ ᓄᓇᖃᖅᐳᑦ, 20%-ᖓᓂᑦ ᓄᓇᕕᖕᒥ, ᐊᒻᒪᓗ ᐊᒥᓲᓂᖏᑦ ᐊᔾᔨᒌᐸᓗᕗᑦ ᐃᓄᕕᐊᓗᐃᑦ ᐊᒻᒪᓗ ᓄᓇᑦᓯᐊᕗᑦ 15%-ᖓᓃᑦᑑᒃ ᐃᓛᒃᑯᑦ.

  • ᐅᑯᐊ ᓈᓴᐅᑎᒧᑦ ᓇᓗᓇᐃᖅᓯᒪᔪᑦ ᐊᒥᓲᓂᓚᑦᑖᖏᓂᒃ ᐅᖃᐅᑎᖃᙱᓚᑦ, ᐊᖏᓂᖏᓐᓂᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᑐᐃᓐᓇᐅᕗᑦ.

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Kanatami Inuit Uqausingit

Kanatami Inuit Uqausingit - uqausilirinirmi nalunaiqtausuunguvuq Kanatami Inuit Uqausingit Eskimo-Aleut uqarviutijut ilagiit «Language Family» iluaniituni.


[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Inuit Uqausingita Aaqqiksimaninga

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Uqautinik Iliuqqainiq

Uqallangniq, uqallautinik iliuqqainirmut maliktangit, katiqsuisuunguvuq uqautinik iliuqqarlugit amaak:

  • illumut isilauqtunga = illu + mut
  • isiq + lauq + tunga

tamakkua aviksimajarialiit, uvani illumut isilauqtunga, nalliatuinnaq sivulliugaluaruni suqutaunngittuq: isilauqtunga illumut tukiqarunnarivuq illumut isilauqtunga aaqqiksimaninganik.

Taanna (–mut) uqautiup sininga uqautigijaujumik nalunaikkutaunngimmat ilaliutigatuinnaugami patuksimajarialik uqautaujumik nalunaikkutalingmut, uuttuutigijattinni uqautaujuq siniqaqpuq (–tunga)-mik uqausiqarmat pilirijumik.

Asinginnik uqautiit siniqarunnaqput tukingit maliglugit; patuksimaningillu amma uqaqtaujut ittaqqutingit (tamakkua uqallautaujut) maliktaujariaqarivut. Uqaqtaujut tukiqattiaqput uqautiit siningit iluitturuttiaqsimakpata ilaliutiningit.

Tamakkua uqautiit akunningani pisuut nalunaikkutauvut uqautaujup tauttunginnik, qanga pingmangaata, ammalu qanutigi taimaimmangata.

[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Uqausiup Nipingit

Inuit Uqausingita nipingit iliuqaraksauvut pigiarniqarluni taliqpingmit qanirmut naaniliurutiit (labial consonants); ukunninganiilugit uqaup sivunianut naaniliurutiit (dental-alveolar consonants); akulliqpaamut uqaup niriliqtamut naaniliurutinginnut; imaak:

qanimit uqaup sivunianit sivuap ungataanit qilangmit niriliqtarmit  _
nillirniqanngitut kattuqtautiit p t  _ k q  _
nillirniqanngitut kajusijjutiit  _ s/ł  _  _  _ [ł]taijausuuq [t]ilanginnu
nillirniliit v l j g r ukua marrulilugit kattuqtautiit
surlunitanijut m n  _ ng rng  _
  • ukua maliksimajut ICI titirarusinginnik


Ukuninga Inuktitut nillirutiqaqpuq:

i     u    a;

ammalu taakkua marruutillugit takinaaqtumik taijaksauvut; nalliatuinnaq aippaqarunnaqpuq pingasulinngisungaqpata nillirutiit (vowels) taijami.


[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Kanatami Inuit Uqasingita Siammaqsimaninga

Kanatami Inuit Uqausingit Kanataup ukiuqtaqtungani siammaqsimavuq uannirmit Inuvialuit pigiarutigilugit; Nunavut; Nunavik; Nunatsiavut killigillugu. Uqausiq malikpuq Inuit annaumanasugvigijanginni tariup sinaani tamakkunanilu qikiqtanik.

Kanatalimaarmi Inuit 50,000* tungaaniirarjukput. Inungita amisuuningit maliglugit: avvalluapalungit Nunavummi nunaqaqput, 20%-nganit Nunavingmi, ammalu amisuuningit ajjigiipaluvut Inuvialuit ammalu Nunatsiavut 15%-nganiittuuk ilaakkut.

  • ukua naasautimut nalunaiqsimajut amisuunilattaanginik uqautiqanngilat, angininginnik nalunaikkutatuinnauvut.