Basa Bali
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Bahasa Bali (Basa Bali) | |
---|---|
Negara/Negari: | Bali, Lombok, Jawa (Indonesia) |
Tlatah: | Bali |
Cacah Panutur: | 4,5 juta |
Urutan kaping: | ? |
Rumpun Basa: | Austronesia Melayu-Polinesia |
Status Resmi | |
Basa Resmi: | Bali (nganti 1942) |
Akadhémi Basa: | - |
Kodhe Basa | |
ISO 639-1 | ? |
ISO 639-2 | ban |
SIL | BZC |
Basa Bali iku sawijining basa Austronesia saka cabang Sundik, utawa luwih spesifik saka anak cabang Bali-Sasak. Basa iki utamané dipituturaké ing pulo Bali, pulo Lombok sisih kulon lan uga ing pulo Jawa. Ing Lombok basa Bali dipituturaké akèhé cedhaké Mataram, ing Jawa utamané ing kabupaten Banyuwangi. Saliyané iku, basa Osing, dhialek basa Jawa khas Banyuwangi, uga nyerep akèh tetembungan saka basa Bali. Conthoné tembung osing sing tegesé “ora”, dijupuk saka basa Bali tusing. Basa Bali dipituturaké déning kurang luwih 4 yuta jiwa.
Bab lan Paragraf |
[sunting] Fonologi
Bahasa Bali nduwé 6 fonem vokal lan 18 fonem konsonan. Fonem vokal utawa swara iku /a/, /i/, /u/, /ĕ/, /é/ dan /o/. Banjur fonem konsonan iku /k/, /g/, /ng/, /c/, /j/, /ñ/, /t/, /d/, /n/, /p/, /b/, /m/, /r/, /y/, /w/, /l/, /s/ lan /h/.
Sawijining ciri khas lan sing wis dadi basa Bali astamiwa iku fonem eksplosif tanpa nyuwara /t/ dipocapaké [t] ing pèrangan mburi, nanging ing wiwitan lan tengah diucapaké kanthi [ʈ] (t retrofleks).
Aksara swara (huruf vokal} /a/ ing pèrangan mburi tinarbuka diucapaké kanthi [ĕ]. Upamané tembung Kuta, sawijining panté kondhang ing Bali, diucapaké [k'uʈĕ].
Kaya déné basa Austronesia liyané, basa Bali iku luwih migunakaké tembung-tembung dwi silabik lan wujudé KVKVK. Nanging ing ng-reduplikasi sawijining gatra (sukukata) monosilabik wujudé KVK, mula ing basa Bali iki lumrahee dadi KVKKVK, béda karo basa Melayu lan Jawa:
:Melayu – Bali – Jawa
- kukus – kuskus – dang (bentuk berbeda)
- ngengat – ngetnget – ngĕngĕt
[sunting] Kekerabatan dan kosakata
Bahasa Bali dalam keluarga bahasa Austronesia sering ditengarai paling dekat berkerabat dengan bahasa Jawa. Namun hal ini tidaklah begitu. Bahasa Bali paling dekat dengan bahasa Sasak dan beberapa bahasa di pulau Sumbawa bagian barat. Kemiripannya dengan bahasa Jawa hanya karena pengaruh kosakata atas bahasa Jawa karena aktivitas kolonisasi Jawa pada masa lampau, terutama pada abad ke-14 Masehi. Bali ditaklukkan oleh Gajah Mada pada tahun 1343 Masehi. Bahkan dalam keluarga Austronesia, secara fonologis bahasa Bali lebih mirip bahasa Melayu daripada bahasa Jawa. Namun fonem /r/ pada posisi akhir dalam bahasa Melayu, seringkali menjadi /h/ pada bahasa Bali. Hal ini bisa terbukti dengan senarai perbandingan kosakata dasar bahasa Melayu, Bali, Jawa Kuna dan Jawa Baru:
- Melayu – Bali – Jawa Kuna – Jawa Baru
- dua – dua – rwa – ro, loro
- jalan – jalan – dalan – dalan
- dengar – dingeh – rĕngö – rungu
- jarum – jom – dom – dom
- jauh – joh – doh – doh
- ada – ada – hana – ana
- beli – beli – wĕli, tuku – tuku
- jari, jeriji – jriji – (?) – driji
- betis, kaki – batis – jöng, suku – sikil
- hidup – idup – hurip – urip
- air, ayer – (a)yeh – wway – we, banyu
- buah – buah – wwah – woh
- di – di – ri, ring – i, ing
- telur – teluh – antiga – tigan, ĕndhog
- jemur – jemuh – (?) – pepe
- bunga – bunga – kambang, sĕkar – kĕmbang, sĕkar
- nasi – nasi – sĕga, sĕkul – sĕga, sĕkul
- hujan – ujan – hudan – udan
[sunting] Pengaruh bahasa Jawa
Bahasa Bali banyak terpengaruh bahasa Jawa, terutama bahasa Jawa Kuna dan lewat bahasa Jawa ini, juga bahasa Sansekerta. Kemiripan dengan bahasa Jawa terutama terlihat dari tingkat-tingkat bahasa yang terdapat dalam bahasa Bali yang mirip dengan bahasa Jawa. Maka tak mengherankanlah jika bahasa Bali halus yang disebut basa Bali Alus Mider mirip dengan bahasa Jawa Krama. Banyak kata-kata Bali yang halus diambil dari bahasa Jawa:
- Melayu – Bali – Jawa
- sudah – sampun – sampun
- meninggal – seda – seda
- datang – rauh – rawuh
- dari – saking – saking
- arti – teges – tĕgĕs
[sunting] Kosakata khas Bali
Di atas sudah diapaparkan kosakata yang mirip dengan bahasa Melayu dan bahasa Jawa. Sekarang kosakata khas Bali dipaparkan:
- Melayu – Bali – Jawa
- kau (kasar) – cai – kowe
- sungai – tukad – sungay (Jawa Kuna), kali, lepen
- yang – sane – ingkang, sing
- dukun, tabib – balian - dhukun
[sunting] Konsep Geografis
Berbeda dengan banyak suku bangsa di dunia, namun masih mirip dengan suku bangsa penutur bahasa Austronesia lainnya, orang Bali dalam menentukan arah berorientasi bukan pada arah mata angin yang pasti namun pada letak kawasan geografis, pada kasus Bali ini pada letak gunung dan laut. Oleh karena itu arah mata angin bisa berubah-ubah sesuai tempatnya:
- Bali – Melayu:
- kaja – utara namun di Buleleng berarti selatan
- kelod – selatan namun di Buleleng berarti utara
- kauh – barat
- kangin – timur
[sunting] Jenis Bahasa Bali
- Bahasa Bali Baku
- Bahasa Bali Aga
- Bahasa Bali Jawa
[sunting] Uga Pirsani
Artikel punika taksih tulisan rintisan (stub).
Sinten kémawon ingkang kagungan karsa mbenakaken, sumangga kémawon.