Rontal

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Lontar ngalih ing kaca puniki. Kanggé panggunan bentèn tembung puniki, mangga mriksani kaca Lontar (disambiguasi).
Conto gambar rontal saka Bali. Ukuran asliné kurang luwih 3,5 x 30 cm.
Conto gambar rontal saka Bali. Ukuran asliné kurang luwih 3,5 x 30 cm.
Conto rontal Tamil isiné donga Kristen saka India Kidul.
Conto rontal Tamil isiné donga Kristen saka India Kidul.

Rontal (tegesé: ron tal, "godhong wit tal") iku godhong wit siwalan (Latin palmyra utawa borassus flabellifer) sing digaringaké lan dienggo bahan naskah lan kerajinan. Artikel iki utamané medhar rontal sing dienggo bahan naskah manuskrip, utawa buku tulisan tangan.

Bab lan Paragraf

[sunting] Rontal sing dienggo bahan naskah tulisan tangan

Conto gambar rontal saka Nepal.
Conto gambar rontal saka Nepal.
Conto gambar rontal sing dihias gambar saka Bali lan diarani prasi.
Conto gambar rontal sing dihias gambar saka Bali lan diarani prasi.

Rontal sing dienggo bahan naskah tulisan tangan dienggo ing saubenging Asia Kidul lan Asia Kidul-Wétan. Ing Nusantara akèh ditemokaké naskah rontal saka Tatar Sundha (Jawa Kulon), Tanah Jawa, Bali, Madura, Lombok, lan Sulawesi Kidul.

[sunting] Proses nggawé rontal

Ing pulo Bali, godhong-godhong siwalan utawa rontal sing dienggo bahan tulisan isih dienggo nganti sepréné. Pisan-pisanané godhong-godhong wit siwalan dipethik saka wit. Olèhé methik biyasané dilakoni ing sasi Maret/April utawa September/Oktober amarga godhong-godhong ing mangsa iki wis tuwa. Banjur godhong-godhong dikethoki lan olèhé ngethok kasar. Banjur dipépé nganggo panasing srengéngé. Prosès iki nggawé werna godhong sing sadurungé ijo dadi rada kuning-kuning.

Sawisé iku godhong-godhong dikum ing banyu mili, suwéné pirang dina lan sawisé digosok nganti resik karo serbèt utawa sawut krambil.

Banjuré iku godhong-godhong dipépé malih, nanging saiki kadhang-kala godhong-godhong wis dikethoki lan ditalèni. Banjur bitingé dikethok lan diguwang.

Sawisé garing, godhong-godhong banjur digodhog ing sawijining kwali gedhé lan diawori pirang bumbu-bumbu kusus. Tujuané iku kanggo ngresiki godhong-godhong iki saka turahan reregedan lan ngawètaké struktur godhong supaya tetep apik.

Bubar digodhog wolung jam suwéné, godhong-godhong wau diangkat lan dipépé manèh nèng dhuwur lemah. Ing wayah soré banjur godhong-godhong dijupuk saka lemah lan ngisoré lemah ditelesi banyu. Banjur godhong-godhong didokok manèh supaya lembab lan dadi lurus. Banjur ésuké didokok manèh lan diresiki nganggo lap.

Terus godhong-godhong iku ditumpuk lan diprès karo sawijining piranti sing ing Bali diarani pamlagbagan. Piranti iki sawijining jepitan kayu sing ukurané gedhé banget. Godhong-godhong iki diprès kurang luwih nem sasi suwéné. Nanging saben rong minggu diangkat lan diresiki. Sawisé iku godhong-godhong dikethok manèh miturut ukuran sing dijaluk lan diwènèhi telung bolongan ing kiwa, tengah, lan ujung tengen. Jarak saka bolongan ing tengah nganti bolongan ing kiwa kudu luwih cendhak tinimbang jarak menyang ujung tengen. Bab iki karepé supaya bisa dienggo tandha mengko yèn nulis.

Pinggiran rontal uga dicèt, biyasané nganggo cèt werna abang. Rontal saiki wis bisa ditulisi lan diarani nganggo istilah pepesan ing basa Bali lan salembar rontal diarani lempir.

[sunting] Prosès panulisan rontal

Lembaran rontal sing isih kosong.
Lembaran rontal sing isih kosong.

Saben lempir rontal sing arep ditulisi, biyasané diwèhi garis dhisik supaya menggo yèn nulis ora méncang-mèncong. Bab iki dilakoni nganggo sawijining piranti sing diarani panyipatan. Tali-tali cilik dibenggangaké ing rong paku pring. Terus nèng ngisoré didokoki lempir-lempir rontal. Tali-tali iki banjur diwèhi mangsi lan digèrèt. Benggangan tali sing digèrèt wau banjur mencelat lan nyiprati mangsi ing lempiran rontal dadi garis-garis dienggo nulis bisa kabentuk.

Lading kanggo nulisi rontal.
Lading kanggo nulisi rontal.

Banjur rontal sing wis cemepak ditulisi, ditulisi nganggo lading tulis sing ing Bali diarani pengropak utawa pengutik. Ing Jawa Kulon ing basa Sundha lading iki diarani péso pangot. Sang juru tulis sajatiné ngukir aksara ing lempir-lempir rontal wau iki. Sawisé bubar ditulisi, sawijining lempir, biyasané ing rong sisi, banjur lempir wau kudu diirengi. Carané ngirengi lempir dilakoni nganggo kemiri sing diobong nganti ngetokaké lenga. Banjur kemiri-kemiri wau iki diusapaké ing lempir-lempir wau lan ukiran aksara-aksara mau dadi katon cetha amarga angusing kemiri wau. Lenga kemiri sekaligus uga ngilangi mangsi garisan. Banjur saben lempir diresiki nganggo lap lan kadhangkala diusapi nganggo lenga seré supaya resik lan ora dipangan kéwan-kéwan cilik.

Banjur tumpukan lempir-lempir iki didadèkaké siji nganggo sawijining tali ngliwati bolongan tengah lan diapit nganggo pangapit sapasang sing ing Bali diarani takepan. Nanging kadhangkala lempir-lempir wau disinggahaké ing sajroning pethi cilik sing diarani kropak ing Bali (ing Jawa kropak tegesé naskah rontal).

[sunting] Rontala Sulawesi

Rontala Sulawesi
Rontala Sulawesi

Ing Sulawesi Kidul rontal uga ditepangi lan diarani rontala. Bentuk rontala rada séjé karo rontal saka Jawa lan Bali. Amarga ing Sulawesi Kidul, rontal disambung-sambung nganti dawa lan digulung dadi bentuké mèmper kaya kaset (video utawa musik).

Jaré rontala saka Sulawesi iki wis langka banget, saubenging donya mung kari ana telung naskah rontala Sulawesi.

[sunting] Papan panyinggahan kolèksi rontal

Pirang kapustakan lan instansi umum liyané sadonya nyimpen kolèksi rontal lan nyedyakaké kanggo para penliti kanggo diwaca. Ing ngisor iki ana daftar instansi-instansi wau.

[sunting] Indonesia

  • Perpustakaan Nasional Republik Indonesia, Jakarta
  • Kapustakaan Fakultas Ilmu Budaya (mbiyèn Fakultas Sastra) Universitas Indonesia ing Kutha Depok
  • Museum Sri Baduga, Bandung
  • Museum Sonobudoyo Yogyakarta
  • Museum Mpu Tantular, Surabaya
  • Gedong Kirtya, Singaraja
  • Pusat Dokumentasi Budaya Bali, Denpasar
  • Museum Negeri NTB, Mataram

[sunting] Walanda

  • Kapustakaan Universitas Leiden
  • Kapustakaan KITLV, Leiden

[sunting] Inggris

[sunting] Jèrman

  • Staatsbibliothek zu Berlin (sing ndarbèni yayasan Stiftung Preußischer Kulturbesitz), Berlin
  • Kapustakan Universitas Heidelberg, Heidelberg

[sunting] Prancis

  • Bibliothèque Nationale, Paris

[sunting] Réferènsi

  • (En) I Ketut Ginarsa, 1975, 'The rontal (palmyra) palm.' di Review of Indonesian and Malaysian Affairs. 9:90-103
  • (En) H.I.R. Hinzler, 1993, 'Balinese palm-leaf manuscripts' di BKI 149:438-474.
  • (En) Raechelle Rubinstein, 1996, 'Rontal Production' di Illumination. The Writing Traditions of Indonesia (halaman 136-137). Jakarta: The Rontal Foundation.

[sunting] Uga delengen

  • Rontala
  • Nipah (naskah)
Sumber artikel iki saka kaca situs web: "http://jv.wikipedia.org../../../r/o/n/Rontal.html"