Karlsruhe

Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.


Dëse Geographiesartikel zu Däitschland ass eréischt just eng Skizz. Wann der méi iwwer dëst Thema wësst, sidd der häerzlech invitéiert aus dëse puer Sätz e richtegen Artikel ze schreiwen. Wann dir Hëllef braucht beim Schreiwen, da luusst bis an d'FAQ eran.
Karlsruhe
Land Däitschland
Bundesland: Baden-Württemberg
Landkrees: Kreesfräi Stad
Koordinaten: 49°00'54"N,08°24'18"O (Schlasstuerm)
Fläch: 173,49km²
Awunner: 285.812 (30. Sep. 2006)
Bevëlkerungsdicht: 1648 / km²
Héicht: 115 m i. NN
Buergermeeschter: Heinz Fenrich (CDU)
Den, vum Friedrich Weinbrenner gebaute Maartplaz mat der Pyramid
Den, vum Friedrich Weinbrenner gebaute Maartplaz mat der Pyramid

Karlsruhe ass eng kreesfräi Stad a Baden-Württemberg. Historesch ass Karlsruhe Haapt- a Residenzstad vum fréiere Land Baden. D'Stad gëtt am Norden, Osten a Süde vum Landkrees Karlsruhe an am Weste vum Rhäin begrenzt, deen hei d'Grenz mat Rheinland-Pfalz mécht. Karlsruhe ass no Stuttgart (ca. 80 km ëstlich) a Mannheim (ca. 60 km nërdlech) déi drëttgréisste Stad vum Land Baden-Württemberg an huet eng Fläch von ca. 173 km². Zënter 1950 ass Karlsruhe Sëtz vum Bundesgeriichtshaff a säit 1951 vum Bundesverfassungsgeriicht, dowéinst huet d'Stad de Bäinumm Residenz des Rechts.

[Änneren] Stadbild a Kuckeswäertes

Zentrum vum „Fächer“ ass d'Schlass.
Zentrum vum „Fächer“ ass d'Schlass.

Als relativ jonk Stad feelen a Karlsruhe déi mëttelalterlech Gaassen, wéi a villen aneren däitsche Grousstied. D'Bannestad gouf bei der Stadgrënnung 1715 geplangt. Am Zentrum steet den Tuerm vum Karlsruher Schlass am Schlassgaart. Dësen huet d'Form vun engem Krees an eng Strooss, den „Zirkel“ geet ronderëm. Historesch hu Gebaier eréischt vun do un opgeriicht ginn. Fir ze baue goufe streng Richtline virginn, besonnesch, wat d' Bauhéicht ugeet, fir de Gesamtandrock vun der Stad méi eenheetlech ze maachen. D' Gebaier méi no beim Schlass sinn net sou al a gehéieren op der ëstlecher Säit zu der Universität Karlsruhe, op der westlecher Säit zum Bundesverfassungsgeriicht.

Baussent dem Zirkel lafen 32 Stroossen riicht vum Schlasstuerm ewech. Des Zuel entsprécht exakt der Kompassrous vun der deemoleger Zäit. Deemols war d'Kompassrous net an 360 Grad agedeelt, mee an 32 Strécher. Schonn d'Éischtbebauung huet sech op d'Südsäit vum Schlass konzentréiert, sou datt d'Bannestad manner der Sonn gläicht, wéi engem Fächer, deen no Süden op ass. Am Schlass ass haut d' Badisches Landesmuseum ënnerbruecht.

[Änneren] Geschicht

Et ass eng jonk Stad, dei de 17. Juni 1715 vum Markgrof Karl Wilhelm vu Baden-Durlach gegrënnt gouf.

Dëst as den Datum vun der Grondsteeleeung vu sengem neie Residenzschlass. D’Schlass war no Süden ausgeriicht ginn, grad esou wéi déi 9 Alleen, déi dem Karlsruher Stadplang säi charakteristescht Bild a säi Bäinumm “Fächerstadt” abruecht hun.

[Änneren] Karlsruhe am 18. Jorhonnert

D’Stad war relativ séier gewues an zielt am Joer 1719 schon 2.000 Awunner. Grond dofir ware grousszügeg Opnahmbedéngunge fir nei Bierger, déi ënner aanerem Reliounsfräiheet, biirgerlech Geriichtsbarkeet, eng Bauplaz a Baumaterial garantéiert kruten. Festgehal gouf dëst an engem sougenannte “Privilegienbrief”, deen och ausserhalb vum Räich publizéiert gi war. Dat huet mat sech bruecht, datt  d’Halschent vun de Neibierger aus Géigende komm waren, déi iwwer 100 Kilometer vu Karlsruhe eweg louchen. Vu 1746 bis 1811 huet dunn de Markgrof Karl Friedrich - e grousse, fortschrëttleche Vertrieder vum opgekläerten Absolutismus a Nofolger vum Karl Wilhelm – iwwer d’Stad regéiert. D’Unterrichtswiese gouf ënnerstëtzt, grad esou d’Emanzipatioun vun de Judden. Folter a Leifeegeschaft goufen ofgeschaft. Landstroossen a Kanäl goufe gebaut fir d' Verbesserung vun der wirtschaftlecher Leeschtungsfähegkeet. De Fürstenhaff, dee sech an engem Klima vu geeschtescher Fräiheet e Ruff als “Musenhof” eraarbecht hat, konnt Leit wéi de Voltaire, den Herder, de Goethe, de Gluck oder de Klopstock zu sénge Gäscht zielen.


[Änneren] Karlsruhe am 19. Jorhonnert

1803 gouf aus der Markgrafschaft e Kurfürstentum an 1806 e Groussherzogtum, dobäi huet Karlsruhe als Résidenzstad vu beträchtleche Gebiddserweideronge profitéiert. Baden huet als Verbündete vum Napoléon säin Territoire vervéierfacht. Dee Gewënn war um Wiener Kongress vun 1815 bestätegt ginn, nodeems Baden zum richtegen Zäitpunkt op d’Säit vun de Géigner vum Napoléon gewiesselt war. Dee Moment hat Karlsruhe 15.000 Awunner. Den Opstieg vum Land huet sech natierlech och an der Stad manifestéiert a schon ab 1801 huet de “Karlsruher Zimmermannssohn” Friedrich Weinbrenner Karlsruhe méi zu deem gemaach, wéi mir et haut kennen. Hie war de Schöpfer vun der zentraler Achs, déi vum Schlass iwwert d’Maartplaz an iwwert d’Rondellplaz bis bei d’Ettlinger Tor geet. Zu de Gebeilechkeeten, déi vun him geschaf gi sin, gehéieren d’Rathaus an d’evangelësch Stadkierch bei der Maartplaz, grad esou wéi d’Pyramid, déi hien iwwert der Gruft vum Karl Wilhelm erriicht huet an déi zum Wouerzeeche vun der Stad ginn ass. D’Groussherzogtum Baden war aus villen ënnerscheedlechen territorialen Eenheeten zesummegesat ginn, déi ganz verschidden herrschaftlech, ökonomesch, kulturell a konfessionell Traditiounen a Strukturen haten. Grad dowéinst war Karlsruhe wéi selbstverständlech als Landesmetropol akzeptéiert ginn, méi selbstverständlech wéi d’Résidenzen a Bayern oder Württemberg. Sou war d’19. Jorhonnert duerch de weideren Ausbau vun de staatlechen Institutiounen a repräsentative Gebeier zu Karlsruhe geprägt. 1818 gouf - zwar net di éischt, mee – di fortschrëttlechst Verfaassung fir Baden vum Karl Friedrich Nebenius ausgeschafft an 1822 war d’Parlament an den éischten eegestännege Parlamentsbau an Däitschland, d’Ständehaus, agezunn. Karlsruhe war heimadder zum Ursprong vun der däitscher Demokratie ginn a politesch Matsproch, Pressefräiheet, d’Trennung vu Justiz a Verwaltung sin hei méi leidenschaftlech diskutéiert a méi véhément vertruede gi wi soss enzwousch an Däitschland. Kee Wonner, datt speziell hei d’Revolutioun vun 1848/49 ee fruuchtbare Buedem fonnt huet. Zu Karlsruhe hat dunn 1849 och di éischt däitsch Republik bestan, déi allerdéngs séier vu preiseschen Truppen néiergeschlo gouf.

An den 1860er Joeren a bis 1871 ass hei d’Gesetz fir Geriichtsverfaassung geschaf ginn, e Meilesteen an der Geschicht vum Droit well et dem Bierger erméiglecht huet, géint rechtlech Verstéiss vum Staat viru Geriicht ze goën.

Panorama virun dem Karlsruher Schlass
Panorama virun dem Karlsruher Schlass

[Änneren] D’Industrialiséierung

1825 as déi éischt technesch Héichschoul op däitschem Buedem zu Karlsruhe entstan. De Johann Gottfried Tulla, deen d’Rheinbegradigung geplangt hat, war ee vun de Grënnungsmemberen an zu de Geléierten, déi hei am 19. Jorhonnert enseignéiert hun, gehéieren ënnert aanerem de Redtenbacher, den Engler, de Bunte, de Grashof oder de Weltzien. Och den Heinrich Hertz, Entdecker vun den elektromagnéitesche Wellen, huet hei gefuerscht. De Ruff als virbildlech Ausbildungsplaz gesäit d’Héichschoul doduerch bestätegt, datt zu hieren Absolventen de Robert Gerwig, de Carl Benz a bedeitend Karlsruher Industrieller gehéieren. D’Konschtakadémie (1854), d’Pädagogesch Héichschoul (1875), d’Héichschoul fir Technik (1878) an d’Musekhéichschoul (1884) kompletéieren d’Gesamtbild vun engem bildungspolitesch duerchduechtem Encadrement. An de 60er Joere vum 19. Jorhonnert huet d’Industrie sech ëmmer méi zu Karlsruhe ugesiedelt a mat der Héichindustrialiséierong no der Reichsgründung 1871 war d’badesch Résidenzstad vun enger staarker gesellschaftlecher a wirtschaftlecher Dynamik matgerappt ginn. Den 21. Januar 1877 ass den éischten Tram an der Fächerstad gefuer. No engem explosiounsaartegen Wuesstum war Karlsruhe am Joer 1901 mat 100.000 Awunner Groussstad ginn.

[Änneren] 1. Weltkrich, Weimarer Republik, Drëtt Räich

Karlsruhe hat sech zu enger Industriestad mat de Schwéierpunkte Metallveraarbechtung a Maschinnebau entwéckelt. Doduerch koume schwéier Zäiten op d’Stad duer, well nom Éischte Weltkrich an de Versailler Vertreeg festgehal gouf, datt Karlsruhe an der entmilitariséierter Zon giff leien. A vun enger net onbedeitender Krichsindustrie op eng Friddensindustrie emzeklammen, ass der Stad net liicht gefall. D’Elsass huet missen z’réck gi ginn u Frankräich an an de Joeren nom Krich hat Karlsruhe domadder net nëmmen e wichtege Marché verluer, mee war och nach haart getraff ginn doduerch, datt et an der Grenzrégioun zu Frankräich fir Investoren net méi immens attraktiv war. D’Stad ass trotz alledem weider gewuess an 1933 zielt si 155.000 Awunner. Dëst ass och dorop zeréckzeféieren, datt verschidde Nopeschdierfer - vu Mühlburg 1886 bis Bulach 1929 - a Karlsruhe agegliddert goufen. Politesch gesinn huet d’Weimarer Koalitioun den Toun zu Karlsruhe uginn, bis zum Ausbroch vun der Weltwirtschaftskris. Karlsruhe ass séier brong ginn. Schon 1930 war d’NSDAP di stäerkst politesch Kraaft an aus der Landeshauptstadt ass d’Gauhauptstadt ginn.

[Änneren] D’Zäit nom Krich

Wéi fir ganz Däitschland hat den Zweete Weltkrich och fir Karlsruhe katastrophal Folgen, d’Stad war nom Krich zu engem groussen Deel zerstéiert ginn an hat séng Haaptstadfonktioun verluer. Si konnt awer séier rem opgebaut ginn a no der Währungsreform war et zu engem laang unhaalende Bauboom komm, woubäi historesch Gebeier, wéi d’Weinbrennerbauten, erhaale konnte ginn an den Opbau vun der Stad no an no zu engem Ausbau ginn ass. D’Grenz vun de Besatzungszonen ass matzen duerch Baden verlaf, domat louch Karlsruhe zwar souzesoën an engem “doudeche Wénkel”, mee virun der Bedeitunglosegkeet konnt d’Stad sech doduercher retten, datt hei nach emmer wichteg Institutiounen a Verwaltungsdengschtleeschtunge fir d’Land a fir de Bund erhaale bloufen. Mam Bundesgerichtshof an dem Bundesverfassungsgericht war Karlsruhe d’ “Residenz des Rechts” ginn.A mam Kernforschungszentrum war d’Fuerschungspotenzial vun der technescher Héichschoul gewuess. No der Stagnatioun an Zäite vun der Weimarer Republik war et ab 1946/47 erem zu engem industriellen Opschwong komm, deen an der Usiedlung vun zwou Uelechraffinerien nördlech vu Maxau säin Héichpunkt fonnt hat. No der europäescher Vereenegung ass de fréieren Nodeel vun der Proximitéit zur franséischer Grenz zu engem Virdeel ginn, well Karlsruhe am Zentrum vu wichtegen europäesche Verkéiersweeër loung. Um Enn vun den 1960er Joeren ass amplaz vum Ausbau vun der Stad éischter op den Embau vun der Bannestad gesat ginn. Gréngfläche si geschaf ginn an deen een oder aanere Quartier gouf ganz erneiert. D’Ziel heivunner war, d’Liewensqualitéit an der Stad z’erhéichen an ze verhënneren, datt d’Bierger mat engem héichen Akommes an d’Emland ofwanderen.

[Änneren] Strukturwandel a nei Technologien

Hauptentrée vun der Uni
Hauptentrée vun der Uni

De wirtschaftleche Strukturwandel an den 80er Joeren huet och fir Karlsruhe mat sech bruecht, datt Aarbechtsplazen am primairen a secondaire Sektor verluer gaang sin an den Déngschtleechtungssektor méi wichteg ginn ass. D’Stad huet op d’Chance vun de neien Technologie gesat a mat der Technologiefabrik en Existenzgrënnungszentrum ageriicht. Ausserdeem ass mat ëmleiende Stiet d’Technologierégioun Karlsruhe geschaf ginn, déi och iwwerrégional en exzellente Ruff genéisst. D’Karlsruher Uni huet am Joer 1984 di éischt eMail empfaang, déi an Däitschland geschéckt ginn ass. Vun 1984 bis 1998 sin och all däitsch Domainnimm zu Karlsruhe verwalt ginn. Ronn 2.500 Internet- an Telekommunikatiounsfirmen sinn ronderem d’Uni entstan, och dowéinst war Karlsruhe 2003 zur “Internethaaptstad vun Däitschland” gewielt ginn. Ween eng CD brennt, mëcht dat villäicht mam Programm “Nero”, deen an engem Karlsruher Viruert entwéckelt gëtt. Ween eng eMail schéckt, mëcht dat villäicht mat enger web.de-Adress, als ee vun iwwer 15 Millioune User beim iwwer 40fachen Testsieger. Wann een eng däitsch Homepage huet, léisst een déi villäicht zu Karlsruhe am gréisste Rechenzentrum vun Europa verwalten, wou iwwer 40% vun allen däitsche Websäite gespäichert sin. A ween an Zukunft an der nächster Generatioun vum Internet – dem “Semantic Web” - surft, profitéiert villäicht onbewosst vun intelligenten Agenten an Ontologien, déi op der Karlsruher Uni matentwéckelt goufen.

[Änneren] Um Spaweck