Прилеп

Од Википедија, слободна енциклопедија

Прилеп
"Грбот на Прилеп"
(Грбот на Прилеп)
Панорама на градот Прилеп, поглед од Марковите Кули
Панорама на градот Прилеп, поглед од Марковите Кули
Општина: Прилеп
Површина: 1675 km2
Надморска височина: 620 – 650 m
Население: 66.246 жители попис 2002
Поштенски код: 7500
Повикувачки број: 048
Општински код: ПП
Латитуда: 41° 20' N
Лонгитуда: 21° 33' E
Градоначалник: Марјан Ристески
Саат кулата во Прилеп (ноќе)
Саат кулата во Прилеп (ноќе)
Могила на непобедените
Могила на непобедените
Поглед на крстот поставен на Маркови Кули
Поглед на крстот поставен на Маркови Кули

Прилеп (други форми: Parleap, Pirlepe и Perlepe) е град од 73 925 жители, покрива 1 675 квадратни километри во северниот дел на Пелагонија во јужниот дел на Република Македонија. Прилеп е дел од Општина Прилеп и до него се стасува преку М5/Е65. Се наоѓа на само 128 km (воздушна линија) од главниот град Скопје и на 32 km од Крушево. Прилеп е познат како “градот под Марковите Кули“ поради неговата близина до Кулите на легендарниот херој Крали Марко (во Прилеп нарекуван како Крале Марко).

Споменикот на Александар Македонски во Прилеп
Споменикот на Александар Македонски во Прилеп

Содржина

[уреди] Население

Во Прилеп живеат 66.246 жители (попис 2002 година), а етничкиот состав е следниов:

етничка припадност број на жители процентуално учество во вкупниот број на население
Македонци 61.320 92,56%
Роми 4.372 6,60%
Срби 151 0,22%
Турци 123 0,18%
Албанци 21 0,03%
Власи 16 0,02%
Бошњаци 17 0,02%
останати 226 0,34%
вкупно 66.246

Градот Прилеп има поволна демографска слика, бидејќи бројот на неговото население бележи константен прираст од околу 1000 жители на секој попис.

[уреди] Потекло на името Прилеп

Според Марко Цепенков до престолнината на Кралe Марко Варош почнале да доселуваат луѓе и да градат куќи кои биле прилепени до ѕидините на Варош. Новиот град изгледал како ПРИЛЕПен на Варош па оттаму го добил името Прилеп.

[уреди] Историја

Градот Прилеп и воопшто населби на подрачјето на поширокиот прилепски регион, датираат уште од антиката, како што е археолошкиот локалитет Стибера, кај селото Чепигово. Денешната местоположба на градот Прилеп потекнува од раниот среден век, кога Прилеп бил многу важен трговски и воено-стратегиски град. Токму во градот Прилеп, по катастрофалниот пораз на самуиловата војска во Беласичката битка, 1014 година, кога ги видел своите ослепени војници, царот Самиул починал од срцев удар. По смртта на Самуил 4 века подоцна, во 1371 година, Прилеп станал престолнина на средновековниот македонски феудален владетел Крале Марко (познат по своите надприродни сили и моќи, во народните преданија и приказни), кој и по доаѓањето на Турците се до неговата смрт во 1395 година владеел со Прилеп и поширокиот регион на западна и југо-западна Македонија. Со доаѓањето на Турците, Прилеп од високоразвиен трговски град, се преориентира кон селското производство особено на тутун. Во Прилеп во 1564/65 година ќе се случи и првиот поголем бунт на македонскиот народ кон неподносливата турска власт, кога незадоволните Мариовци, ќе направат голем протест, проследен со нереди пред судот во Прилеп. Во XIX век, во Прилеп учителствувал големиот македонски преродбеник и собирач на народно творештво Димитар Миладинов, заедно со својот помошник Рајко Жинзифов и токму во овој период во контакт со Миладинов, Марко Цепенков (роден прилепчанец) ќе ја прифати идејата на преродбеникот за собирање на македонското народно творештво. Илинденското востание ќе има силен одглас во прилепско, а со борбите раководеле познатите прилепски војводи Петар Ацев и Крсто Гермов-Шаќир војвода. По Балканските војни и поделбата на Македонија, Прилеп крајно разурнат и разорен ќе влезе во рамките на кралството Југославија. Во Втората светска војна, токму во Прилеп на 11.10.1941 година со нападот на бугарската полициска станица ќе започне антифашистичкото народно востание против окупаторската власт. Поради големиот број на борци и жртви, кои Прилеп ги дал во Втората светска војна, градот по војната го добил епитетот „град херој“.

[уреди] Стопанство

Прилеп е центар на производство на високо квалитетен тутун и цигари, метало преработувачка, електронска, дрвна, текстилна, прехрамбена и мермерна индустрија (рудникот “Сивец“).

Тутунот е еден од Прилепските традиционални култури што успева во Македонската клима. Многу од големите светски производители на цигари го користат Прилепскиот тутун откако ќе се обработи во нивните локални фабрики. Кога во Прилеп бил основан Институтот за Тутун за креирање на нови видови тутун, тоа било прв пример за примена на генетиката во земјоделството на Балканот. Повеќето жители на Прилеп опстојуваат со производство на тутун, кој потоа се откупува од Тутунскиот Комбинат во Прилеп.

Покрај тутуно-производството во Прилеп, од големите индустриски претпријатија работат и Прилепската пиварница, мермерниот комбинат, индустријата за висока технологија „Микросам“ кој е позната во светот по големиот број произведени роботи и разни технолошки изуми, повеќе фабрики за мебел, градежни материјали и воена опрема.

[уреди] Образование

[уреди] Високо образование

[уреди] Средни училишта во Прилеп


[уреди] Основни училишта во Прилеп и Прилепско


[уреди] Културата во Прилеп

  • Институт за Старословенска Култура - ИСК генерално се занимава со етногенезета на старите Словени, преку истражувањата на археолозите, историчарите на уметност, етнолозите, лингвистичарите и други помошни историски науки. Формиран е како Центар за истражување на Старословенската Култура при Музејот на град Прилеп, а во 1980 година се осамостојува како Институција од научен карактер. Негов основач е тогашниот директор на Музејот на град Прилеп - Проф. д-р. Бошко Бабиќ, а подоцна и негов директор од 1980 година.
  • Центар за Современа Ликовна Уметност (ЦСЛУ) - Уметничка Колонија, којашто секоја година (во летниот период во месеците Јули и Август) се одржува во центарот на градот Прилеп, за време на Прилепското Културно Лето. Основана е во 1957 година, од страна на историчарот на уметност и археолог - Проф. д-р. Бошко Бабиќ (директор на ЦСЛУ до 1981 година, а потоа и нејзин доживотен почесен претседател), по негова иницијатива и исто така по иницијатива на неговиот пријател и долгогодишен соработник на ЦСЛУ - академскиот сликар Ристо Лозановски. Уметничката Колонија е една од најстарите во Југоисточна Европа, а е најстара на Балканот. Секоја година, се одржуваат, редовни четири работилници: Интернационалната Сликарска Колонија (започната 1957 год.), Интернационален Скулпторски Симпозиум "Мермер" (1963 год.), Интернационално Студио за Пластика во Дрво (1971) и Интернационално Ателје за Скулптура во Метал (1984). Периодично се одржуваат и други работилници, како: Уметничка Фотографија, Керамика, Витраж, Мозаик,Графика, а од 2005 година и Студиото за Пластика во Пластика, основано по инцијатива на директорот на ЦСЛУ Диме Јанески (на функција од 1981 година па се' до денес) и академскиот скулптор - Предраг Јаневски.
  • Македонски Театарски Фестивал "Војдан Чернодрински" - кој се одржува во чест на првиот модерен македонски автор на драми, Војдан Чернодрински, кој бил роден во село Селци, Струшко во 1875 год. Основан е во 1965 година, од страна на познати македонски актери, кои ја дале целата нивна поддршка, како што се: Нада Гешоска, Димче Гешоски, режисерот Мирко Стефаноски и други. Овој Театарски Фестивал е најголемиот и најзначајниот за македонската театарска дејност, како и пошироко на Балканот, чии признанија се од голема важност во животот на актерите. Се одржува секоја година, во првата недела од месецот Јуни.
  • Манастирот во Зрзе и манастирот “Св. Архангел Михаил“, кои имаат фрески од XII и XIV век, се значајни знаменитости на културата во Прилеп.
  • Исто така е важен манастирот “Трескавец“, кој се наоѓа на падините под врвот Златоврв и каде се снимени дел од сцените на филмот “Пред дождот“ на Милчо Манчевски.

[уреди] Уметност и архитектура

Постојат неколку антички знамениторсти во Прилеп вклучувајќи една кај Маркови Кули, црквата “Св.Никола“ од XIII век, црквата “Св. Успение Богородично“ (“Трескавец“), црквата “Св. Преображение“ и “Могилата на Непобедените“, споменик во чест на жртвите од фашизмот кој се наоѓа во централниот парк на Прилеп. Познато е дека постои голем римски некрополис и каде се најдени голем број на ѕидини. Римски рушевини се наоѓаат и блиску до Варошкиот Манастир, изграден во стрмните падини на ридот, каде подоцна е населена средновековна заедница. Голем број на рано римски гробници, некои со скулптурни релјефи на починатите или од “тракијскиот јавач“ и други споменици од официјална природа, се наоѓаат во двориштето на црквата под јужната падина на Варош. Некои од најголемите споменици биле изградени во ѕидовите на црквата.

Најважниот антички споменик е стариот град Стибера ситуриран во ридот Бедем близу Чепигово, во централниот дел на Пелагонија.

Манастирот Трескавец, е изграден во XII век во планините на 10км северно од Прилеп, под Златоврв, на работ на мала висорамнина околу 1100 метри надморска висина. Други инскрипции во Трескавец вклучуваат неколку римски творби од I век посветени на Аполон. Старата тврдина била користена од Римјаните, а подоцна Византијците. Во средновековието, Крале Марко ја обновил цитаделата, правејќи ја важна воена тврдина. Дури и Цар Самуил дошол таму по поразот на Беласица во 1014 година.

[уреди] Населби во Прилеп

  • Варош
  • Центар
  • Бончејца
  • Али Чаир
  • Багеска Ограда
  • Марино Маало
  • Рид
  • Сточен пазар
  • Точила
  • Тризла
  • Џогдере
  • Шарена Чешма
  • Под-кули

[уреди] Личности од Прилеп

  • Крале Марко - средновековен македонски владетел
  • Марко Цепенков - македонски преродбеник, еден од најголемите собирачи на народно творештво
  • Ѓорче Петров - македонски револуционер, еден од раководителите на ЦК на ВМРО
  • Пере Тошев - македонски револуционер, еден од најзначајните членови на ЦК на ВМРО
  • Методија Андонов - Ченто - прв претседател на АСНОМ
  • Кузман Јосифоски - Питу - главниот македонски национален раководител и организатор на антифашистичкото ослободително движење за време на НОБ, познат како вториот Гоце Делчев
  • Методија Шаторов - Шарло - македонски комунист, национален деец и борец за самостојна македонска држава
  • Мирче Ацев - македонски народен херој од НОБ
  • Петре Ацев - македонски револуционер за време на Турското Востание
  • Крстe Гермов - Шаќир Војвода - Прилепско - Мариовски војвода и прв претседател (како највозрасен пратеник) на Народното Собрание на Асномска Македонија
  • Блаже Конески - македонски преродбеник, поет и татко на македонските јазик и литература
  • Круме Кепески - автор на првата книга за граматика за Македонски Јазик

[уреди] Надворешни врски