Англиска азбука

Од Википедија, слободна енциклопедија

Современата англиска азбука има 26 букви[1] од латиницата:

Големи букви
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Мали букви
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z

Содржина

[уреди] Староанглиски

Англискиот јазик се пишуван со латиница од околу VII век. Во V век почнал да се користи англо-саксонскиот футорк, а по доаѓањето на латиницата, двете азбуки продолжиле да се користат паралелно за извесно време. Футоркот ѝ ги додал на латиницата буквите торн þ и уин ƿ. Подовна била смислена и буквата ет ð, како модификација на d, а најпосле норманските писари ја создале буквата јог ȝ, изведена од инсуларното g и се употребувала во староанглискиот и ирскиот заедно со каролингското g. Покрај ова се користеле и лигатурите дабл-ју (двојно V) w за vv, æsh æ за ae, и œthel œ за oe.

Во 1011 год, писателот по име Биртферт ја подредил староансглиската азбука од нумеролошки причини.[2] Тој најприв ги подредил 24-те букви од латиницата (вкучувајќи го амперсандот), а потоа 5-те додатни англиски букви, започнувајќи со тиронската нота или онд, , кој бил специфично англиски знак за и:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z & ⁊ Ƿ Þ Ð Æ

[уреди] Современ англиски

Во современата англиска ортографија, þ, ȝ, ð и ƿ се застарени, иако þ продолжило да постои некое време, додека неговата мала буква не станала графички еднаква на y кај речиси сите ракописи. Од друга страна, u и j биле воведени како букви различни од v и i во XVI век, а w станала засебна буква, така што денешната англиска азбука има 26 букви:


Буква    Име на буквата (МФА)
A еј [eɪ]
B би [biː]
C си [siː]
D ди [diː]
E и [iː]
F еф [ɛf]
G џи [dʒiː]
H ејч [eɪtʃ] ил хејч [heɪtʃ] во хиберно-англиски
I ај [aɪ]
J џеј [dʒeɪ]
K кеј [keɪ]
L ел [ɛl]
M ем [ɛm]
N ен [ɛn]
O оу [oʊ]
P пи [piː]
Q кју [kjuː]
R ар [ɑɹ] (ротско) или [ɑː] (неротско) (видете ротски и неротски акценти)
S ес [ɛs]
T ти [tiː]
U ју [juː]
V ви [viː]
W дабл-ју [ˈdʌb(ə)l juː]
X екс [ɛks]
Y уај [waɪ]
Z зед [zɛd]; зи [ziː] во американскиот англиски

Апострофот исто така се користи за пишување на јазикот и е дел од многу зборови, но тој не се смета за дел од азбуката.

[уреди] Белешки

[уреди] Фонологија

Главна статија: Англиска фонологија

Буквите A, E, I, O, U се самогласки; понекогаш Y (и многу ретко W) functions функционираат како самогласки, но почесто ова се полусамогласки. Останатите букви се согласки. Најчестата буква во англискиот јазик е буквата E. Најретки букви се Q, X и Z. Следнава листа ја објаснува честотата на секоја буква:

A - Вообичаена
B - Благо вообичаена
C - Честа
D - Благо честа
E - Честа
F - Благо вообичаена
G - Вообичаена
H - Благо вообичаена
I - Вообичаена
J - Благо ретка
K - Благо ретка
L - Благо честа
M - Вообичаена
N - Честа
O - Вообичаена
P - Вобичаена
Q - Ретка
R - Честа
S - Честа
T - Честа
U - Благо вообичаена
V - Благо ретка
W - Благо ретка
X - Многу ретка
Y - Благо ретка
Z - Ретка

[уреди] Апостроф

Иако не се смета за дел од англиската азбука, апострофот се користи за пишување на англиски зборови. Неколкку пара зборови можат да се разлишат само по апострофот - its (негово, ср. род) и it's (тоа е), were (беше, беа) и we're (ние сме), shed (шупа) и she'd (таа би). It also distinguishes the посесивни (присвојни) наставки -'s и -s' од честата множинска наставка -s.

[уреди] Дијакритици

Дијакритиците знаци се ретки во англискиот јазик, и се јавуваат главно кај туѓите или позајмените зборови како résumé, naïve, и façade. Употребата на дијакритици е често изборна, во кај зборови како „soupçon“ кој неможе да се напише поинаку ( според OED и други) мора да користи дијакритик. Понекогаш, особено во постари текстови, дијакритиците се користат за означување на слоговите на зборот: cursed (придавка - проколнат) се изговара со еден слог, додека cursèd (глагол - проколна) се изговара со две.

[уреди] Лигатури

Латинските (римските) лигатури Æ и Œ сеуште се користат за формално запишување на зборови од грчко или латинско потекло, како „encyclopædia“ и „cœlom“. Заради недостиг на познавањана и технолошки ограничувања, (QWERTY-форматот на тастатура често во типографијата нема типки за ниедна лигатура) денес лигатурите се среќаваат како парт зборови („ae“, „oe“) во современата, неакадемска употреба. Овеи лигатури не се користат во американскиот англиски јазик (и сродните варијанти), и, воглавно, само „e“ ги заменува „ae“ („encyclopedia“) и „oe“ (на пр. „fetus“ наместо „foetus“).

Кај староанглискиот јазик, Æ била преземена како буква сама за себе и била именувана æsc („еш“), а во најраниот староанглиски, Œ исто така се јавило како засебна буква наречена œðel („етел“), и свете според футоркските руни.

Други староанглиски букви (користени и во средноанглискиот и современиот исландски јазик) се Þ (торн) и Ð (ет), двете денес се заменети со th со исклучок на инстанцата во облик на y кај неколку архаизми како Ye Olde Booke Shoppe.

Варијантата на малата буква ſ (долго s) траела до раносовремениот англиски јазик, а се користела во зборови (освен на нивните краеви) сѐ до почетокот на XIX век.

Амперсандот (&, &) понекогаш се има јавувано на крајот на англиската азбука како кај Биртферотовата листа на букви од 1011 год.[2] Овој знак е всушност лигатура од буквите Et. Во снглискиот, овој знак се користи за зборот and (и) како и понекогаш за латинското et, како во кратенката &c (et cetera).

[уреди] Видете исто така

[уреди] Фусноти

  1. Погледајте го и заглавјето Лигатури
  2. 2,0 2,1 Michael Everson, Evertype, Baldur Sigurðsson, Íslensk Málstöð ON THE STATUS OF THE LATIN LETTER ÞORN AND OF ITS SORTING ORDER