Арам Хачатурјан

Од Википедија, слободна енциклопедија

Арам Хачатурјан

Основни информации
Родено име Арам Илич Хачатурјан
Արամ Խաչատրյան
Аpaм Ильич Xaчaтypян
Роден(а) 6 јуни, 1903
Тбилиси, Грузија
Умрел(а) 1 мај, 1978
Москва, СССР (погребан во Ереван, Ерменија)
Занимање/ња Композитор
Диригент

Арам Илич Хачатурјан (ерменски: Արամ Խաչատրյան; руски: Аpaм Ильич Xaчaтypян)
(6 јуни, 19031 мај, 1978) бил ерменски композитор во чии дела често се среќаваат влијанија од ерменската народна музика.

Содржина

[уреди] Живот

Арам Илич Хачатурјан е роден во Тбилиси, Грузија (тогаш дел од Царска Русија) во сиромашно ерменско семејство. Во неговата младост тој бил фасциниран од музиката околу него, но отпрвин не ја изучувал. Во 1921 тој доаѓа во Москва за да му се придружи на својот брат, без да знае ни збор руски. Иако без речиси никакво музичко образование, Хачатурјан покажал таков голем талент, што бил примен во Гнесинската музичка школа каде учел виолончело кај Михаил Гнесин и каде започнал да учи композиција (1925). Во 1929, тој се префрла на Московскиот конзерваториум каде учи кај Николај Мјасковски. Во 1930-тите се оженил за композиторот Нина Макарова, соученик во класот на Мјасковски. Во 1951, Хачатурјан станува професор на Гнесинскиот државен музичко-педагошки инстутут (Моксва) и на Московскиот конзерваториум. Тој исто така држел важни функции во Синдикатот на Композиторите, кој подоцна се изјаснил дека Хачатурјановите дела се „формалистичка“ музика, заедно со делата на Прокофиев и Шостакович. Меѓутоа овие тројца композитори станале т.н. „титани“ на советската музика, уживајќи светска слава како водечки композитори на XX век.

[уреди] Музика

Сцена од балетот Спартак
Сцена од балетот Спартак

Во Хачатурјановите дела спаѓаат концерти за виолина, виолончело и пијано (последното дело првобитно имало ран дел за флексатон), концерт-рапсодии за истите иснтрументи, три симфонии – од кои третата содржи делови за тринесет додатни труби и органа, како и балетите Спартак и Гајана. Во последниот чин на Гајана го среќаваме веројатно најпознатиот став од овој композитор - „Танцот на сабјите“. Хачатурјан компонирал и филмска музика и придружна музика за театарски дела како продукцијата на Лермонтовиот Маскембал (1941). За високиот филмски квалитет на неговата музика во Спартак сведочи употребата на делото во разни ТВ програми, особено во Британија. Хачатурјан исто така е композиторот на националната химна на Ерменската ССР, чија мелодија е една од петте моментални кандидати за следната химна на Ерменија.


[уреди] Хачатурјан и комунизмот

Хачатурјан бил вљубеник во комунизмот. Во 1920, кога Ерменија станала советска република, тој зел учество во пропагандниот воз низ Ерменија составен од грузиско-ерменски уметници. Се зачленил во Комунистичката Партија на СССР во 1943. Комунистичките идеали и ерменскиот национализам на Хачатурјан се јасно видливи во неговите дела, особено во Гајана (чие дејствие се одвива во еден колхоз) и Втората симфонија. Меѓутоа неговата Симфониска поема, подоцна наречена Трета симфонија, предизвикала гнев кај Партијата. Иронично, Хачатурјан го создал делото токму во чест на комунизмот: „Сакав да создадам таква композиција во која јавноста може да ја почувствува мојата непишана програма без најава. Сакав делово да ја изрази радоста и гордоста на советскиот народ за нивната велика и силна земја“ (Јузефович, 191). Неговите намери се сфатиле лошо веројатно заради фактот што тој не напишал никаква посвета и програмски информации. Андреј Жданов, Секретарот на ЦК на Комунистичката Партија, го донел т.н. „Жданов указ“ во 1948, во кој Шостакович, Прокофиев, Хачатурјан и други советски композитори биле обележани како „формалисти“ и „ненародни“. Тројцата обвинети композитори биле принудени јавно да се извинат. Ова длабоко го погодило Хачатурјан: „Тие беа трагични времиња за мене... Бев треснат по главата така неправедно. Мојот покајувачки говор на Првиот Конгрес беше неискрен. Јас бев срозен, уништен. Сериозно размислував да ја променам професијата“ (Јузефович, 190).

Хачатурјан починал во Москва на 1 мај, 1978, кратко пред неговиот 75-ти роденден. Бил погребан во Ереван, Ерменија, заедно со други истакнати ерменци кои на светот му ја отвориле ерменската уметност. Во 1998, Хачатурјан се појавува на ерменските банкноти (50 драма).

[уреди] Дела

[уреди] Балети

  • Среќа (1939)
  • Гајана (1939-41), во која спаѓа славниот Танц на сабјите
  • Спартак (1950-54)

[уреди] Оркестрални

  • Симфонии
    • Симфонија Бр. 1 (1934)
    • Симфонија Бр. 2 Ѕвонарска симфонија (две верзии: 1943 и 1944)
    • Симфонија Бр. 3 Симфонија-поема (1947)
  • Танцова свита (1933)
  • Свита од Валенциската вдовица (1940)
  • Свита од Гајана No. 1 (1943)
  • Свита од Гајана No. 2 (1943)
  • Свита од Гајана No. 3 (1943)
  • Национална химна на Ерменската ССР (1944)
  • Руска фантазија (1944)
  • Свита од Маскембал (1944)
  • Ода во спомен на Владимир Илич Ленин (1948)
  • Свита од Сталинградска битка (1949)
  • Триумфална поема, свечена поема (1950)
  • Свита од Спартак Бр. 1 (1955)
  • Свита од Спартак Бр. 2 (1955)
  • Свита од Спартак Бр. 3 (1955)
  • Симфониски слики од Спартак (1955)
  • Отпоздравна увертира (1958)
  • Свита од Лермонтов (1959)

[уреди] Вокална оркестарска музика

  • Песна за Сталин (1938)
  • Три арии (Поема, Легенда, Дитирамба), за високи гласови и оркестар (1946)
  • Ода на радоста, балада за женски солист, хор, виолини, харфи и оркестар (1956)
  • Балада за татковината, за солист и симфониски оркестар (1961)

[уреди] Кончертанте

  • Пијано концерт (1936)
  • Виолински концерт (1940), со верзија ја флејта
  • Виолинчело концерт (1946)
  • Концерт-рапсодија за виолина и орекестар (1961)
  • Концерт-рапсодија за виолончело и оркестар (1963)
  • Концерт-рапсодија за пијано и оркестар (1968)

[уреди] Камерна музика

  • Гудачки квартет (1931)
  • Трио за кларинет, виолина и пијано (1932)

[уреди] Пијано

  • Поема (1925)
  • Поема (1926)
  • Валцер-етида (1926)
  • Андантино (1926)
  • Варијации на тема Солваж (1928)
  • Седум рецитативи и фуги (1928, 1966)
  • Свита (Токата, Валцер-капричо, Танц) (1932)
  • Танц бр. 3 (1933)
  • Марш Бр. 3 (1934)
  • Буденовка, масовен танц (година непозната)
  • Кореографски валцер (1944)
  • Три дела (Остинато, Романса, Фантастичен валцер) (1945)
  • Албум за деца Бр. 1, 10 дела (1947)
  • Валцер од Маскембал (1952)
  • Пијано сонатина (1959)
  • Пијано соната (1961)
  • Албум за деца Бр. 2 (1965)

[уреди] Инструментална музика

  • Танц Бр. 1, за виолина и пијано (1926)
  • Алегрето, за виолина и пијнано (1929)
  • Песна-поема (во чест на Ашуг), за виолина и пијано (1929)
  • Виолинска соната (1932)
  • Ноктурно од Маскембал, за виолина и пијано (1941)
  • Песна на заскитаниот Ашуг, за виолончело и пијано (1925)
  • Елегија за виолончело и пијано (1925)
  • Дело за виолончело и пијано (1926)
  • Сон, за виолончело и пијано (1927)
  • Соната за соло виолончело (1974)
  • Пантомима, за обоа и пијано (1927)
  • Масовен танц, за бајан (1932)

[уреди] Вокална музика

[уреди] Придружна музика

  • Чичко Багдасор (1927)
  • Хатабала (1928)
  • Ориентален забар (1928)
  • Почесен долг (1931)
  • Макбет (1933)
  • Разорен дом (1935)
  • Голем ден (1937)
  • Баку (1937)
  • Валенциската вдовица (1940)
  • Маскембал (1941)
  • Кремљски ѕвона (1942)
  • Звучен извидник (1943)
  • Последниот ден (1945)
  • Јужна злоба (1947)
  • Сказна за вистината (1947)
  • Илја Головин (1949)
  • Пролетна струја (1953)
  • Ангелот-чувар од Небраска (1953)
  • Лермонтов (1954)
  • Макбет (1955)
  • Крал Лир (1958)

[уреди] Филмска музика

[уреди] Дувачки оркастар

  • Боев марш Бр. 1
  • Боев марш Бр. 2 (1930)
  • Музика за танц (на тема на ерменска песна) (1932)
  • Марш Бр. 3 (Узбечки марш) (1932)
  • Танц (на тема на ерменска песна) (1932)
  • На хероите на Татковинската војна, марш (1942)
  • Марш на московската црвенобајрачка милиција (1973)

[уреди] Надворешни врски

[уреди] Извори

  • Ehrenburg, I, Khachaturian, A., & Pomerantsev, V. (1953). Three Soviet artists on the present needs of Soviet art. Soviet Studies, 5(4), 427-434.
  • Yuzefovich (Јузефович), V. (1985). Aram Khachaturyan (N. Kournokoff & V. Bobrov, Trans.). New York: Sphinx Press.