Википедија:Избрани статии
Од Википедија, слободна енциклопедија
Избрани статии се оние статии кои корисниците на Википедија ги сметаат за најквалитетни и најсодржајни. Пред да се постави овде некоја статија истата мора да биде изгласана за уредност, точност, неутралност и стил на пишување.
Ова е Архивата на избрани статии по востановувањето на новата главна страница на 24 јуни 2007 година.
Доколку сакате да ги погледнете претходните избрани статии видете тука.
Денес е 23 септември 2007.
Забелешка:На секоја избраните статија, најдолу, под категориите, ставете го шаблонот {{Одбрана}}.
[уреди] Архива на статии
2007
Одри Хепберн (4 мај 1929 - 20 јануари 1993) е англиска актерка со белгиско потекло, добитничка на оскар, изведувачка на Бродвеј, балерина, манекенка и хуманитарка.
Израсната во Арнхем, Холандија за време на нацистичката окупација врз оваа земја во текот на Втора Светска војна, напорно тренира балет пред сосема да се посвети на актерството. Најпрво е забележана како Жижи во истоимената театарска претстава на Бродвеј од 1951 година. Филмско деби има како Принцезата Ен во Празник во Рим од 1953 година, улога за која го добива својот единствен оскар. Таа е една од најпознатите актерки во Холивуд во текот на 1950-тите и 1960-тите, период во кој уште четири пати е номинирана за оскар. Меѓу номинациите особено се истакнува нејзината антологиска изведба на Холи Голајтли (Holly Golightly) во Појадок кај Тифани (1961). Во 1964 година, Хепберн ја игра Елајза Дулитл (Eliza Doolittle) во Мојата убава дама, адаптација на Шоовата драма Пигмалион.
Диференцијалното сметање е една од најважните дисциплини на математичката анализа. Основната „намена“ на диференцијалното сметање е испитувањето на својствата на функциите, како на самите функции, така и на широка палета други појави поврзани со нив. Покрај својата чиста, математичка, примена, диференцијалното сметање има особена улога и во други науки како физиката или економската статистика итн.
Основен поим во диференцијалното сметање е поимот извод (или деривација) на функција. Строго математички, изводот се дефинира како однос на нараснувањето на вредноста на функцијата и нараснувањето на аргументот, кога нараснувањето на аргументот тежи кон нула. Од самата дефиниција на изводот следи дека диференцијалното сметање се сведува на пресметки со гранични вредности (лимеси). Нека f(x) е некоја функција и нека со Δx го означиме нараснувањето на аргументот на функцијата, а со Δy нараснувањето на вредноста на самата функција. Тогаш со граничната вредност...
Бенџамин (Бен) Џонсон (англиски: Benjamin "Ben" Jonson) (~11 јуни, 1572 – 6 август, 1637) е англиски ренесансен драматург, поет и актер. Бил близок пријател со Вилијам Шекспир, а е најпознат по неговите драми Волпоне и Алхемичарот како и по неговите лирски песни. Џонсон бил неверојатно начитан човек со незаситлив апетит за контроверзии, и со тоа уживал ненадминат опсег на влијание врз Јакобинските и Каролинските драматурзи и поети.
Бен Џонсон е роден во Вестминстер, Лондон и велел дека неговото семејство е со шкотско Погранично потекло, а за ова сведочи неговиот семеен грб. Татко му починал пред тој да се роди, па мајка му се премажила по две години за главен ѕидар. Се школувал во Св. Мартиновиот Сокак, а подоцна бил пратен во Вестминстерската школа, каде еден од неговите наставници бил Вилијам Камден. Џонсон се спријателил со Камден, чии широки академски познавања вршеле влијание врз неговиот стил, сѐ до Камденовата смрт во 1623.
Шерлок Холмс (р. 1854 според Вилијам С. Баринг-Гулд) е измислен детектив од доцниот 19-ти и раниот 20-ти век кој за првпат се појавил во 1887 год. Бил измислен од шкотскиот автор и физичар Сер Артур Конан Дојл. Холмс е познат по своето мајсторство во употребата на логика и досетливи набљудувања во решавањето на неговите случаи. Тој е веројатно најпознатиот измислен детектив и еден од најпознатите и лесно распознатливите литературни ликови.
Конан Дојл напишал четири романа и 56 раскази со овој лик. Речиси во сите нив раскажувачот е Холмсовиот пријател и биограф, Др. Џон Х. Ватсон, со исклучок на две во кој самиот Холмс е раскажувачот и уште две кои се напишани во трето лице. Расказите најпрвин излегувале во списанија во продолженија, меѓу кои доста од нив во списанието The Strand, во временски период од четириесет години. Ова бил чест облик на издавање во тоа време: Чарлс Дикенс исто така пишувал за списанија. Расказите покриваат временски период од 1878 до 1903 год. со последен случај во 1914. Треба да се знае дека иако многу од насловите на расказите го носат префиксот,,Авантурите на...", медиумите каде што се издавани не биле доследни на ова. Долгата и кратката верзија варијабилно се употребуваат во оваа статија.
Интегралното сметање, заедно со диференцијалното сметање, е еден од основните и најважни дисциплини на математичката анализа. Значењето на интегралното сметање е од огромна важност, не само за математиката, туку и општо за останатите природни науки.
Интегралното сметање може да се разгледува од различни аспекти. На пример, од една страна, интегрирањето е инверзна операција на диференцирањето; од друга страна пак, интегралот на дадена функција бројно ја/го определува определува плоштината/волуменот на фигура/тело во рамнината/просторот.
Основен поим во теоријата на интегралното сметање е поимот интеграл, а основна задача е решавањето на интегралите и изнаоѓањето на начини за нивното решавање.
Условно, интегралите можат да се поделат на неопределени и определени. Што е разликата помеѓу нив, ќе видиме подолу.
Методија Андонов - Ченто (18 август 1902 - 24 јули 1957) е македонски национален борец, деец и политичар и прв претседател на Президиумот на АСНОМ. Учествувал во подготовките и организацијата на свикувањето на АСНОМ. На почетокот од мај 1944 година заедно со Емануел Чучков и Кирил Петрушев заминуваат за Вис на средба со Народниот комитет за ослободување на Југославија на чело со Јосип Броз Тито. Средбата се одржува на 24 јуни при што македонската делегација го поставува прашањето за обединување на Македонија по ослободувањето од окупацијата. По враќањето од Вис, се привршуваат подготовките за одржување на АСНОМ на 2 август, кога Ченто е избран за претседател на Президиумот на АСНОМ на ова највисоко државно тело на Демократска Федерална Македонија (подоцна НР Македонија).
Ченто се противи 15-от македонски корпус да оди на Сремскиот фронт, се залага за обединување и поголема самостојност на Македонија, се противи на враќање на имотот на избеганите српски колонисти и се залага за поголема финансиска независност и залагање за сопствен буџет на Македонија и на останатите југословенски републики. Комунистите пополека му ја одземаат реалната власт и поради несогласувањето со мерките што ги преземаат комунистите, Ченто на 14 март 1946 година поднесува оставка на функцијата претседател на Президиумот на Народното Собрание на Македонија.
Илинденското востание е востание против Отоманската империја организирано од страна на TМOРО и претставува еден од најголемите и најзначајните настани од македонската историја.
Најсилен замав востанието имало во Битолскиот револуционерен округ. Востаниците ги пресекле телеграфско/телефонските врски и напаѓале беговски кули и поседи, месни гарнизон и рушеле мостови. Во Преспанско бил нападнат нахискиот центар Наколец; во Демирхисарско бил нападат гарнизонот во с. Прибилци; во Костурско востаниците го нападнале аскерот во с. Вишени, градот Клисура и градот Невеска. Во Леринско биле нападнати Старо Нередски и Ниџенски. Во Охридско биле нападнати Малсија, Горна Дебарца, Долна Дебарца и Ортакол. Било нападнато и Кичево и месноста Извор. Во Прилепско најголема акција била нападот на с. Чаниште.
Во хемијата, ковалентна врска е врска која настанува при сврзувањето меѓу атомите на еден ист неметал или меѓу атомите на елементи кај кои нема многу голема разлика во електронегативноста. Притоа се образуваат молекули.
Кај ковалентната врска, како и кај јонската, главна тенденција е постигнување на стабилна електронска конфигурација на инертен гас. Но, за разлика од јонската врска, овде конфигурацијата на инертен (благороден) гас се постигнува со образување на заеднички електронски парови меѓу атомите што се сврзуваат.
За образувањето на ковалентната врска постојат две теории:
- Теорија на валентни врски — според оваа теорија, ковалентната врска настанува со препокривање на некои од орбиталите во највисокото енергетско ниво на атомите што се сврзуваат.
- Теорија на молекулски орбитали — ги зема предвид сите присутни електрони околу јадрата на обата атома, т.е. при препокривањето на атомските орбитали настануваат молекулски орбитали кои се распоредуваат околу јадрата на двата атома.
Вилијам Блејк (28 ноември 1757 – 12 август 1827) е англиски поет, визионер, сликар и печатар. Сосема непознато во текот на неговиот живот, делото на Блејк денес се смета за единствено, оригинално и особено значајно во историјата на поезијата и визуелните уметности. Прогласен е за 38ми најголем британец во историјата, според анкетата направена од страна на Би-Би-Си во 2002 година.
Според Нортроп Фрај, кој е еден од најзначајните истражувачи на целокупниот поетски опус на Блејк, неговите пророчки книги се "обратно-пропорционално на нивното значење, најнечитаните дела во историјата на англиската литература." Многу ја имаат величано Блејковата оригинална работа во рамките на визуелната уметност и барем еден критичар има речено дека Блејк е "убедливо најголемиот сликар што Британија го има произведено." Долго време сметан за несекојдневен лудак поради неговите идиосинкратични и ексцентрични идеи, денес Блејк се цени поради неговата експресивност и креативност, како и поради философската визија која го дефинира целокупното негово дело. Како што и самиот еднаш има речено, "Фантазијата не е Состојба: тоа е самото Човечко Постоење."
Во математиката, под вектор се подразбира секоја величина која во себе носи информација за количество (квантитет) и качество (квалитет). Наспроти векторите, во математиката стојат скаларите кои носат информација само за количество. Така, грубо речено, на пример, величината: три килограми е скаларна, додека величината: три килограми јаболка е векторска. Но, под квалитет во математиката може да се подразбираат и некои својства кои не чинат смисла за нематематичарите. Така на пример, отсечките може да ги сметаме за вектори, ако ги насочиме, т.е. ако условно кажеме каде почнува, а каде завршува отсечката. Во овој случај квалитетот е насоката, а за квантитет би ја зеле должината на отсечката. Од друга страна секој скалар може да го сметаме за вектор со квалитет еднаков на нула, при што смислата на квалитетот во овој случај е филозофска, т.е. имплицитна. Во физиката векторски величини се, на пример, брзината, забрзувањето, силата, импулсот и сл.
Најчестото толкување на векторите е геометриското - векторот е насочена отсечка од рамнината или просторот. Ова толкување има многу практична примена во математиката и особено во физиката.
За разлика од скаларите, кај векторите важат поинакви правила за извршување на операциите.
Сите вектори во математиката се разгледуваат во рамките на теоријата на векторски простори, која пак сама по себе е дел од линеарната алгебра.
Во математиката непрекинатоста на функциите е концепт, или поточно, својство кое ги опишува функциите и нивното однесување во точка или околина. Тесно поврзан со поимот на непрекинатост е поимот гранична вредност на функција - лимес.
Структурно, концептот на непрекинатост на функција претставува своевиден вовед во ε-δ (епсилон-делта) излагањето на математичката анализа, практика која понатаму се обопштува на широка палета поими.
Изучувањето на непрекинатоста и непрекинатите пресликувања е од клучно значење за природните и техиничките науки зашто процесите во природата се одвиваат непрекнато.
Првата строга и прецизна дефиниција на поимот непрекинатост на функција дал францускиот математичар Августин Луј Коши. Неговата дефиниција е првата која ја дефинира непрекинатоста независно од други математички поими.
Мевлана Џалалудин (Џалал ад-Дин) Мухамед Руми (персиски: مولانا جلال الدین محمد رومی, турски: Mevlânâ Celâleddin Mehmed Rumi, арапски: جلال الدين الرومي, скратено: إبن الرومي'), i, (30 септември, 1207–17 декември, 1273), е персиски исламски поет, правник и теолог. Руми значи „Римјанин“, бидејќи умрел во Анадолија, која била под Византиското царство два века пред тоа.
Роден е во Балх (денешен Авганистан), а умрел во Коња (денешна Турција). Родното место и јазик укажуваат на персиско потекло. Поезијата му е на персиски, а делата му се читаат насекаде во Иран, Авганистан, Таџикистан, Узбекистан, а преводите особено во Турција, Азербејџан, САД и јужна Азија. Живеел и творел за времето на селџуците. Освен персиска поезија, пишувал и по нешто на арапски, грчки и огуски турски јазик.
Се смета дека важноста на Руми ги надминува националните и етничките граници. Низ вековите тој имал значително влијание врз персиската како и урду и турската книжевност. Неговите песни се преведени на сите значајни светски јазици, вклучувајќи го и македонскиот.
Станислав Лем (Лавов, 12 септември 1921 — Краков, 27 март 2006), полски писател, сатиричар, философ и футуролог. Еден од најпознатите писатели и теоретичари на научна фантастика и најпреведуваниот полски писател. Делата му се преведени на 41 јазик и продадени во над 27 милиони примероци и со тоа е најпреведуваниот автор на научна фантастика од едно неанглиско говорно подрачје. Во нив средишно место имаат филозофските теми, односно рефлексиите за технологијата, за природата на интелигенцијата, за неможноста од меѓусебна комуникација и разбирање, како и длабокиот песимизам поради ограничувањата што произлегуваат од природата на човекот и од неговото место во вселената. Иако неколку специфични теми се појавуваат во сите негови дела, опусот на Лем може да се подели на два главни циклуси. Првиот вклучува донекаде традиционална научна фантастика каде како мотиви се јавуваат технолошкиот напредок, патувањето во вселената и туѓинските светови, какви што се Eden (1959; Еден), Powrót z gwiazd (1961; Враќање од ѕвездите), Solaris (1961; Соларис), Niezwyciężony (1964; Непобедливиот), Głos pana (1968; Гласот на господарот), и Opowieści o pilocie Pirxie (1968; Сказни за пилотот Пиркс). Вториот циклус го сочинуваат мрачни алегориски раскази или сказни какви што се Dzienniki gwiazdowe (1957; Ѕвездени дневници), Pamiętnik znaleziony w wannie (1961; Сеќавања пронајдени в када), и Cyberiada (1965; Киберијада). Една од основните теми на Лем е неспособноста за комуникација меѓу човековата и длабоко туѓинските цивилизации.
Леонард Норман Коен (роден на 21 септември 1934 година во Квебек) е канадски кант-автор, поет и романсиер. Коен ја објавува својата прва збирка поезија во Монтреал во 1956, а својот прв роман во 1963 година.
Раните песни на Леонард Коен (најголем дел од кои се дел од албумот Songs of Leonard Cohen од 1968) се под влијание на европските фолклорни мелодии и се испеани со специфичен висок баритонски глас. 1970тите се период во кој неговата музика ќе остави длабок печат врз развитокот на попот, кабаретскиот стил и светската музика, притоа останувајќи исклучително оригинална и некомерцијална. Од 1980тите до денес, Коен, во интерпретацијата на своите песни користи многу подлабок глас (бас-баритон), најчесто придружен од синтисајзер и женски вокален хор.
Неговото творештво најчесто ги истражува религијата, осаменоста, сексуалноста и сложените меѓучовечки односи. Коеновата музика и поезија има влијаено врз многу уметници и повеќе од илјада препеви и преработки на неговото творештво се досега забележани. Член е на Куќата на славните канадски музичари, како и на Куќата на славните канадски текстописци; носител е и на медалот Редот на Канада, највисокото признание што може да го добие еден канаѓанин.
- Седмица 39
Шаблон:Избрана статија за (седмица 39) 2007