Иван Џепароски

Од Википедија, слободна енциклопедија

Во оваа статија се напишани био-библиографки белешки односно местото и датумот на раѓање, животот школувањето и делата на нашиот философ, поет, есеист, преведувач и културен теоретичар Иван Џепароски. Исто така во оваа статија се напишани критиките за неговата прва поетска книга Слики – патувања објавена 1988-та година, во издание на “Наша книга” од Скопје и за неговата втора поетска книга Еклоги која се појави во рамки на едицијата “Везилка” во издание на “Македонска книга” од Скопје 1992-та година.

Содржина

[уреди] БИО-БИБЛИОГРАФИЈА

Иван Џепароски е роден на 9 мај 1958 година во Скопје. Завршил основно и средно образование во родниот град. Дипломирал (1980), магистрирал (1991) и докторирал (1997) на Философскиот факултет во Скопје – на катедрата по философија.

По дипломирањето работи во Македонската Радио Телевизија како соработник, а потоа и како уредник во образовната и културна програма. Од 1985 година избран е за уредник на Редакцијата за култура на Македонската телевизија, а на ова место останува во континуитет се до 1993 година. Од 1989 година, едновремено, неколку години е и главен уредник на Културно – уметничката програма на македонската телевизија. Од декември 1993 година е избран за асистент по естетика на Катедрата по философија при Философскиот факултет во Скопје, каде што се уште работи, сега како доцент по предметите естетика и философија на културата.

Во осумдесетите бил член во редакциите на списанието Трета програма (Скопје) и Погледи (Скопје), а сега е член на списанието Философска трибина (Скопје). Автор е на поголем број на предговори и поговори на значајни философски и книжевни дела (Платон, Фроид, Грамши, Унамуно, Бенјамин/Блејк, Џојс, Бротски), а неговиот научен опус го надминува бројот од сто библиографски единици–текстови објаснувани во земјата и странство. Неговата поезија е застапена во најновата антологија на македонската поезија “Песна над песните”, подготвена од Венко Андоновски (Прилеп, 1997).

[уреди] Дела од неговиот опус:

Философски есеј Арго плови по Аксиј издадена во издавачката куќа Мисла, Скопје 1984 Студија од областа на естетиката Во потрага по изгубениот тоталитет издадена во издавачката куќа Култура, Скопје 1986 Студија од областа на естетиката Уметничкото дело издадена во издавачката куќа Култура, Скопје 1998 Поезија Слики од изложбата Наша книга,издадена во издавачката куќа Скопје 1989 Поезија Еклоги издадена во издавачката куќа Македонска книга, Скопје 1998 Авторство на антологии и избори: Јосиф Бротски, Дел од говорот, Македонска книга, Скопје, 1988 (поезија) Антонио Грамши, Интелектуалците и револуцијата, Комунист, Скопје, 1989 (есеј) Јосиф Бротски, Поезија, Македонска книга – СВП, Скопје–Струга, 1991 – заедно со Е.Клетников Јужнословенска поезија: Убави зборови, Култура Скопје, 1993 (поезија за деца) Валтер Бенјамин, Angelus novus (во печат), Зумпрес, Скопје, 1998 (есеи)

[уреди] Преводи од англиски јазик:

Вилиам Блејк, Песни на невиноста и на искуството, Мисла, Скопје, 1988 Ј.Бротски, Дел од говорот, Македонска книга, Скопје, 1988 Јосиф Бротски, Поезија, Македонска книга – СВП, Скопје–Струга, 1991, (превод од руски и англиски јазик – заедно со Е.Клетников) Џејмс Џојс, Камерна музика, Македонска книга, Скопје, 1993

[уреди] Награди:

“Млад борец” (1984) – награда за книгата Арго плови по Аксиј (за критика и есеистика) “Димитар Митрев” (1993) – награда за книгата Во потрага по изгубениот тоталитет (за критика и есеистика) “Григор Прличев” (1993) – награда за преводот на Џ.Џојс, Камерна музика

Членство: Друштво на писатели на Македонија Философско друштво на Македонија Македонски П.Е.Н.

[уреди] КРИТИКИ

Меѓу разновидните поетски писма во современата македонска поезија несомнено се издвојува творечкиот глас на Иван Џепароски, поет кој истовремено се занимава и со поезија и со философска размисла, творец со очигледно големо љубопитство за текстот сфатен мошне широко. Поетскиот текст на Иван Џепароски никогаш не се задоволува со една димензија со линеарност. Тој нужно дејствува на повеќе планови, го активира магнетското средиште на својата внатрина и на тој начин се полни со асоцијации, насетки и согледби од широкиот круг на севкупното човеково искуство. Од тука песната на Иван Џепароски се доживува на повеке рамништа на повеќе нивоа на кои со неа е можна суштинска комуникација. Се она што е од колкугоде суштинско значење на човекот, особено за неговиот културен круг, на мошне ефикасен начин бидува вградено во поетската атмосфера. Џепароски го доживува светот преку нагласен пристап, преку зголемена возбуда која пред се има интелектуална основа. Она што ќе го види, чуе, насети или доживее нашиот поет го подведува под една интензивна и целосна промисла, го става во пошироките интелектуални контексти и на тој начин се обидува да ги досегне неговите суштински и притаени димензии.

Она што е од особено значење за поезијата на Џепароски е нагласената свест за дијахронијата, чувството за единство на времето и за заемноста и целосната поврзнаост и условеност на настаните. Поезијата на Џепароски, меѓутоа, истовремено додека го промислува светот во кој се јавува, започнува да се промислува себе си како возбудлив негов дел, како редок феномен. Таа знае дека нашиот дом е пред се јазикот, дека интелекталното суштество живее, како што вели Хајдегер, во јазикот. Јазикот, што ќе рече, зборовите, се наша најцелосна определба како мислечки суштества, како суштества што зборуваат. Од тука и специјалниот однос на Џепароски спрема јазикот, спрема зборовите. Збирката Слики – патувања е кохерентно структурирана: таа има своја полнозначна концепција, свој распоред и континуитет. Песната “Волја за мисла” е сврзник или лајт – мотив на четирите циклуси Светло, Светло–темно, Лазур, Искуствени слики. Не волјата за моќ туку за волјата за мисла го води авторот низ поетскиот космос, или доколку се глобализира оваа претпоставка – го води самиот поетски космос до преобразби до променади. Несомнено дека зборот променада или прошетка/ патување на оваа збирка алудира токму на значењето промена на трансформација, премин од едн простор во друг, од едн во друг облик. Таа промена и обнова на волјата и на креативната мисла се остварува постапно и постојано, од циклус до циклус, од песна до песна. По извесен поетски, дедуктивен пат промената се зачнува на почетокот од патувањето – прошетката во просторот на светлото, за да заврши во просторот на личните, искуствени слики.

Поетските слики “Пресликувања” на еднаш втиснатите визии врз платно, камен, како склуптура или предмет од културно, историско и уметничко значење, како инспирции, визии на светот, временски прсти/ стопала, духовни и душевни доживувања. Избраната од Џепароски антроплошка и естетска галерија се претвара со помош на алхемијата на зборот во поетска изложба, со бројни предзнаци на зокружен и индивидуализиран модел на светот: се разбира, во семиотичко-поетичка смисла. Сликовитоста на зборот кореспондира со сликовниот свет во сите негови поединечни жанровски облици. Тие кореспондирања, допишувања и согласја меѓу сликата и јазично-поетската слика треба, сепак, да се согледаат, да се почитуваат и осмислат. Џепароски го прави сето тоа: ги согледува сличностите, ги доживува на свој личен начин и ги осознава. Мисловно ги преточува и ги опејува. Така неговото Време не патува наслепо. Наместо духовната празнина, тој нуди богато насликан и естетизиран свет. Времето има очи, зашто има смисла.

Втората поетска книга на Џепароски Еклоги , се појави во рамки на едицијата “Везилка” во издание на “Македонска книга” од Скопје 1992-та година. Во одбраните песни – еклоги од Џепароски повторно сé посматра во движење и во од, како пресврт како мéна. Патувањето во оваа збирка е клучен збор синоним на допир општење, комуникација, спрега и дијалог. Неговата нова поезија се претставува и како особен вид интертекстуалност во рамки на македонската современа поезија. Текстот на знаењето и искуството се проткајуваат со текстот на насетувањето. Песната се однесува како прапрататковина на немирите, тревогите и преиспитувањата на светот, светоста и профаноста. Светото “семејство”, недоградената катедрала на уметничката градба/ песна, се заканува неусовршена, небаре урната, предизвиклива: колку сме свои кога сме сами, колку сега сме заедно? Овде нека ми биде допуштено мало оддалечување од патеката на овој критички текст со цел да направам аналогија која ќе отслика важна димензија во поезијата на Џепароски. Неодамна, при посетата на Саграда фамилија од Гауди во Барцелона, Сфатив дека тоа е катедрала во којашто “сеуште” не може да се влезе, таа нема внатрешност, нема душа, нема затворен, а бесконечен простор за молитва и исповед, за разговор со Светиот Дух она што го имаат старите готски катедрали во истиот каталонски град, во Париз, Рен, Шартр, она што го има Нерези, Курбиново, Јован Бигорски, Света Софија... Зарем верниците немаат потреба од интимизиран уреден и гледлив простор за прекрстување во којшто ќе биде побудено чувството за немарливост и недофатност, за она “Над” - земјата/човекот? Зошто би се граделе катедралите и црквите ако отворениот простор и поглед кон Небесата е доволен за да ја изговориме или за да ја насетиме речта, онаа реч? Кога сé поетско би се остварувало само по себе, тогаш зошто би се создавала Поезија? Постои нешто што го нагони човека да твори а не само да се соочува со створеното. Оттаму таа неисцрпна, тукуречи вечна потреба да с обликува и да се изразува на друг начин обликуваното и изреченото. Поезијата на Џепароски од Еклоги има извесна катедралска епичност, готска фигуративност, спектакуларно-есеизирана и филозофска интонација. Освен тоа, во неа е втиснат и нескриен антидогматски став како основно обележје на поетскиот поглед на свет и на Светата фамилија. Поезијата на Еклоги е чудна спрега на елиотовски дух и конескиевската сентенцијалност. Од повеќето карактеристики што ги има збирката Екологи, во оваа критика ќе издвоиме само некои. Ќе почнеме со веќе споменатата спрега на уметноста и заумноста. Оваа спрега сведочи дека поетот не ја потиснува сферата на рационалното при поетското објазикување на светот, не го потиснува дури ни ученото и фактичкото, но при сé што постои фактографска референцијалност во песните од Екологи, вградена е и димензија на фигуративност и ирационалност. Поимскиот говор се преобразува во преносен. Денотацијата ја отклучува вратата на конотацијата: на метафората, метонимијата, парадоксот, симболот, антитезата, римата, парономазијата... Зад познатите поими се покажува лицето на познатата референца, асоцијација, означеност. Во препознатливи контексти се произведуваат нови текстуалности, нова душевност, сетилност и мисловност. Збираката Екологи поаѓа и “општи места”, фразеологизми и идиомтизирани искази, какви што се, на пример, алузивните конструкции со интертекстуален призвук “светото семејство”, “пеш по светот”, “болест на смрт”, “пречки во врските”, потоа, “летна ноќ”, “тогаш и сега”... Во асооцијативниот свет на песните се доделуваат информативни импулси за С.Кјеркегор, К.Неделковски, Гауди, за масмедиумска пракса, и истите се поставуваат во нов значенски и лексички сооднос, во нов контекст, како резултат на што се добива обнова на старата топика, актуелизација на анахроното, проблесок на потемнетото. Затоа овие песни – екологи зрачат со специфичен поетски сјај.

Комплексноста на структурата на песните-екологи се зголемува ако се разглоби уште една карактеристика на Екологи, што ќе ја именуваме како коќ да се говори за актуелни собитија и “теми”, а да се навлегува во сферата на вечните прашања и да се разоткриваат некои тематски константи, архетипски места кои потекнуваат од прапочетокот, од начелото на светот. Таков е случајот со потциклусот “Весниците појаснуваат” (составен од три заокружени дела), во којшто се поетизираат три “настани” – парадигми од 1989-та година: масакрот на студентите на плоштадот Тјан Ан Мен во Пекинг, смртта на ајатолахот Хомеини и тешката сообраќајна несреќа во Задуралскиот регион во тогашен СССР меѓу два патнички воза. Во оваа трокотна песна се проблематизираат и се вообличуваат во поетски форми и прагми некои настани од пошироко светско значење двократно: од една страна, под признак на нивната актуелност, а од друга, во сенка на вечно присутните парадокси и трагизми. Во поттекстот на сето тоа е ситуирано спознанието на виталноста и парадоксите во историјата на светот и човекот, имено дека предвидувањата често се погрешни и немоќни пред стварноста и пред иднината. Сето тоа е поставено во контекст на претставите за тн. година на змијата, една од дванаесетте во кинескиот астролошки календар. Изненадата, и тоа онаа бруталноста, хаотичноста, и тоа онаа катастрофалноста, секогаш демнат во прегратката на спокојот, редот и совршеноста. Поезијата промислува, опева, предупредува и отсликува!

Кон овој слој на парадоксална спрегнатост меѓу вечното и актуелното, се надоврзува и следната карактеристика на Екологи, последна што ќе ја истакнеме: тоа е склоноста кон исчекори, пресврти и параболи во поеската перцепција и нејзиното искажување во стихот и во текстот на песната. Иван Џепароски се претставува како поет со богата асоцијативност и со смисла за луциди и инвентивни спреги – параболи: тој наоѓа семантичка врска меѓу проблемите на гасоводот во Русија и песната на Блез Сандрар, меѓу митските и современите прагми, меѓу анима и анимализмот, меѓу библијата, теологијата и “телефонијата”, меѓу феномените и парафеномените. Таквиот пристап ја згуснува јазичната стилската и тематската мрежа – структура на неговите песни и го прави нивниот семиозис заокружен, во исто време емотивно медитативно настроен и настојувачки.

[уреди] ЛИТЕРАТУРA

  1. http://mk.wikipedia.org
  2. Збирка песни Слики – патувања
  3. Збирка песни Еклоги