Булган
Чөлөөт нэвтэрхий толь Википедиагаас
- "Булган" нь энэ хуудсанд шууд холбогджээ. Өөр утгуудыг үзэхийг хүсвэл, Булган (салаа утга)-г үзнэ үү.
Булган аймаг
Агуулга |
[Өөрчлөх] Түүх
Булган аймгийн нутаг дэвсгэр бол нэн эртнээс монгол туургатны өлгий нутаг байсан нь археологийн олдвор, баримтаар батлагддаг. Тухайлбал монголын анхны төрт улс болох Хүннү, болон Нирун, Сяньби, Түрэг, Уйгарын хаант улс, Кидан, Киргиз зэрэг улсууд оршин тогтнож байсны ул мөр хөшөө дурсгал олон байдаг. XII-XIII зууны үеийн Мэргэд, Хэрэйд зэрэг овог аймаг, эзэн Чингисийн нэр хаягтай газар нутаг, уул ус цөөнгүй бий.
Аймгийн нутаг дэвсгэр нь Манжийн ноёрхлын үе болон Богд хаант Монгол улсын үед Түшээт хан аймагт, Ардын засгийн эхний жилүүдэд Богд хан уулын аймагт харьяалагдаж байлаа.
БНМАУ-ын Ардын Сайд нарын зөвлөлийн 1937 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 33 дугаар тогтоолоор Булган аймаг байгуулах тухай шийдвэр гарч энэ дагуу 1938 оны 1-р сарын 15-ны өдөр аймгийн яамны хурал хуралдаж Булган аймгийг 15 сум, 128 баг, 10360 өрх, 43500 хүн ам, 1.1 сая мал, 42.2 мянган ам дөрвөлжин километр нутагтайгаар байгуулжээ. Одоо Орхон аймгийн нутаг ороод 48650 ам дєр км нутагтай. 61 мянган хүн амтай. Аймгийн тєв Булган хот нь 13 гаруй мян.хүн амтай, Улаанбаатараас 318 км зайтай гаэарт 89 ам дєр км талбайг эзлэн д.т.д 1208 м єндєрт оршдог. Булган аймаг нь манай орны тєв хэсэгт Орхон Сэлэнгийн сав газарт орших бєгєєд нутагт нь Булганхан, Бүрэгхангай, Дулаанхан, Бүтээл, Хантай зэрэг ой хөвчит уул нурууд бий. Нутгийн хойд захаар эртний төрмөлийн эриний боржин чулуу өмнө хэсгийн үлэмж талбайд дунд ба эртний төрмөлийн эриний хурдас дунд хэсгээр нь дээд пермийн ба триас юрийн галавын бялхмал чулуулаг, мөн дөрөвдөгч эриний хүрмэн чулуу их тархжээ, Дөрөвдгч галавын үед оргилж байсан Уран тогоо, Тулга, Бүрхээр, Жалавч зэрэг унтарсан галт уулыг нь дархлан хамгаалж байна. 1967 онд Могод сумын нутагт газар хєдєлж газар хагарч язарсан нь энэ хавийн нутгийн гадаргын хэпбэр бїрэн тогтоогїй байгаагийн гэрч юм. Булган аймгийн нутагт чулуун нїїрс, /Сайхан овоо/ , барилгын материалын баялаг бий.
[Өөрчлөх] Цаг агаар
Булган хотын агаарын дундаж темперагур нь жилд -1,6° болох бєгєєд 1-р сард -21.3° хїйтэн, 7-р сард 16,3°дулаан байдаг. Энд хамгийн их хїйтэрсэн нь -44.1° хїрч байжээ. Жилд дундажаар 324,3 мм тунадас унана. Энэ нь аймгийн тєвїїд хотуудынхаас их тунадас юм. Агаарын даралт 1-р сард 880 орчим гПа байдаг. Салхиний дундаж хурд жилд 2.2 см, хамгийн салхитай сарын дундаж 3.0 см байдаг.
[Өөрчлөх] Газар зүй
Булган аймгийн нутагт Сэлэнгэ , Орхон ,Хануй, ээрэг том голууд урсах бєгєєд Харгал, Хунт, Айрхан. ээрэг нуурууд бий. Хульж, Хунт, Хануйн,Асгатын ээрэг рашаан бий, Эгийн гол дээр УЦС барих аж. Аймгийн нутгийн урд хэсгээр хээрийн хїрэн хєрс, хойд хэсгээр ойн хар шороон ба уулын, тайгын хєрс тархжээ. Аймгийн нутгийн ємнєд хэсгээр хээрийм ургамал, хойд хэсгээр ой хєвч ой тархжээ. Ан амьтан элбэггэй. Булган аймаг 1.4 сая малтай бєгєєд малын ихэнх нь бог мал юм.Газар тариалан їлэмж хєгжїїлсэн байна. Булган хотод гурил тэжээлийн їйлдвэр бий. Булган аймгийн нутагт ОХУ руу гарах хилийн боомт Бага Илэнх, Тэшиг сумын нутагт байдаг.
[Өөрчлөх] Сумд
- Булган
- Баян-Агт
- Баяннуур
- Бугат
- Бүрэгхангай
- Гурванбулаг
- Дашинчилэн
- Могод
- Орхон
- Рашаант
- Сайхан/Сайхан-Овоо/
- Сэлэнгэ
- Тэшиг
- Хангал/Хялганат/
- Хишиг-Өндөр
- Хутаг-Өндөр
[Өөрчлөх] Үйлдвэр уурхайнууд
Тавтын орд газрын уурхай
[Өөрчлөх] Гадаад холбоос
Монгол улсын Аймгууд | ![]() |
---|---|
Архангай | Баян-Өлгий | Баянхонгор | Булган | Говь-Алтай | Говьсүмбэр | Дархан-Уул | Дорноговь | Дорнод | Дундговь | Завхан | Орхон | Өвөрхангай | Өмнөговь | Сүхбаатар | Сэлэнгэ | Төв | Увс | Ховд | Хөвсгөл | Хэнтий Нийслэл хот: Улаанбаатар |