Плит тектоник
Чөлөөт нэвтэрхий толь Википедиагаас
Плит тектоникийн онол нь 1960-аад онд боловсрогдсон, Геологийн шинжлэх ухааны онол бөгөөд Дэлхийн литосферийн хөдөлгөөнийг (шилжих буюу нүүх) тайлбарлана.
Дэлхий бүслүүрлэг тогтоцтой бөгөөд хамгийн хамгийн гадна талын, харьцангуй хатуу хэсэг нь литосфери ба астеносфери гэсэн 2 үеэс тогтоно. Дэлхийн царцдас болон дээд мантийн дээд хэсэг болох "царцдасын дэвсгэр үе" гэж нэрлэгддэг үеийг нийлүүлээд Литосфери гэнэ. Литосферийн доод талд астеносфери (дээд мантийн хэсэг) байрлана. Астеносфери нь дэлхийн царцдас болон царцдасын дэвсгэр үеийг бодвол зууралдага багатай, урсаж, шилжих боломжтой байна.
Литосфери нь тектоникийн плитүүд гэж нэрлэгдэх хэсгүүдэд хуваагдсан (эвдэрсэн) байдаг бөгөөд астеносфери дээгүүр нүүж (хөвж) байдаг байна. Нийтдээ 7 том плит, олон тооны жижиг плитүүд байна.
Плитийн нэр | Талбай | Байрлал | |
---|---|---|---|
106 км² | 106 миль² | ||
Африкийн плит | 61.3 | 23.7 | Африк |
Анрактидийн плит | 60.9 | 23.5 | Антрактид |
Австралийн плит | 47.2 | 18.2 | Австрали |
Евроазийн плит | 67.8 | 26.2 | Ази ба Европ |
Хойд Америкийн плит | 75.9 | 29.3 | Хойд Америк ба зүүн хойд Сибирь |
Өмнөд Америкийн плит | 43.6 | 16.8 | Өмнөд Америк |
Номхон далайн плит | 103.3 | 39.9 | Номхон далай |
Плитүүд бие биентэйгээ харьцангуйгаар өөр өөр чиглэлд нүүх бөгөөд үүнээс улбаалан плитүүдийн үндсэн 3 төрлийн хил заагийг ялгасан байна.
Үүнд:
- Ойртох буюу мөргөлдөх зааг (конвергент)
- Холдох буюу тэлэх зааг (дивергент)
- Идэвхигүй зааг (трансформ)
Газар хөдлөлт, галт уул дэлбэрэлт, уул үүсэх зэрэг үйл явцууд плитийн заагуудын дагуу явагдана. Хэвтээ чиглэлд, плитүүд жилд 0.66 - 8.50 см хурдтайгаар нүүж байдаг байна.
Categories: Түүхий | Геологи | Плит тектоник | Геофизик