Морин хуур

Чөлөөт нэвтэрхий толь Википедиагаас

Морин хуур Монгол vндэстний хєгжмийн зэмсэг мєн. Морин хуур єнє удаан тvvхтэй, аль эрт 13-р зууны эхэнд даруй Монгол vндэстний хvн ардын дунд єргєн дэлгэрсэн юм. Морин хуурын дэлгэрсэн нутаг орон нь адил бус байдагын улмаар, тvvний нэр, хэлбэр тєрх, дууны єнгє, хєгжимдэх арга нь ч өөр өөрийн онцлогтой байдаг. Монголчууд суурьшсан ихэнхи нутагт уг хєгжмийн зэмсгийг морин хуур гэж нэрлэж байхад, өвөр монголын зарим нутагт цоор гэж нэрлэх тал байдаг.

Морин хуурын хайрцаг нь тэгш дөрвөлжин хэлбэртэй, гриф дээрээ морин толгойн сийлбэртэй байдаг. Энэ бол морин хуурын vндсэн тєрх бєгєєд морин хуур гэсэн нэрийнх нь илрэл юм.

Морин хуурын чавхдасыг морны сvvлээр хийнэ. Морин хуурын ая эгшиг сонсголонтой сайхан бєгєєд утсан хєгжмийн дотор өөрийн өвөрмөгц онцлогтой хєгжмийн зэмсэг болох юм.

Эрт дээр vед морин хуурыг хєгжимчид єєрсдєє vйлдэж бvтээгээд єєрсдєє хэрэглэж байсан юм. Дууны хэмжээ нь нэлээд дор болохоор монгол гэр болон байшинд хєгжимдэхэд тохиромжтой байсан юм. Цаг vеийн шаардлагаар хєгжмийн зэмсгийн мастерууд уламжлалт морин хууранд єєрчлєлт оруулсан байна. Єєрчлєлт оруулснаас хойш морин хуурын дууны багтаамж диафазон (цар хүрээ)нь єргєжиж, морины сvvлийг нейлон утсаар орлуулан чавхадас хийсэн нь, дууны хэмжээ нь єндєржин, хєг нь квартаар дээшилсэн юм. Єєрчлєлт оруулснаас хойш морин хуур нь уянгалаг сайхан хөгөө хадгалаад зогсохгүй яруу тод болсноор тайзан дээр буюу хєдєє талд хєгжимдэхэд тохирч, Монгол vндэстний гоцлол хєгжмийн гол зэмсэгийн нэг болсон байна.

Yvнээс гадна хєгжмийн зэмсэг vйлдвэрлэгчид бас дунд гарын морин хуур болон их гарын морин хуур судлан vйлдсэн юм. Энэ хоёр тєрлийн морин хуурыг хєгжимдэх арга нь Европын вилончель болон альт хийлтэй адилхан байдаг. Ингэснээр морин хуур нь сапроно, альт, баритон бvрдсэн бvрэн бvтэн хєгжмийн хэсэг бvрэлдvvлж, Монгол vндэстний хєгжмийн ангийг баяжуулсан байна. Өєрчлєлт оруулан шинээр судлан бvтээсэн морин хуур нь гадар чимэглэлийн талаар мєн Монгол vндэстний онцлогыг хэвээр нь хадгалж, цар дээр нь vндэстний онцлогтой хээ угалз сийлсэн байдагаар ёстой л уран нарийн урлагын бvтээл гэж болно.