Али-гали үсэг

Чөлөөт нэвтэрхий толь Википедиагаас

Ерөнхий галиг үсэг бол галиг үсгийг үзнэ үү.

Али-Гали үсэг нь 1587 онд Харчины Аюуш гүүш зохион боловсруулсан монгол бичгийн галигийн тогтолцоо юм. Али гэдэг нь эгшиг, гали гэдэг нь гийгүүлэгч гэсэн утгатай самгард үг юм. Энэхүү галиг үсэг нь харь хэлний үгийг үгчлэн буулгах, үсэгчлэн буулгах хоёр үүргийг зэрэг гүйцэтгэж чадна. Өөрөөр хэлбэл харь хэлний үгийг цаад эх хэлээрээ хэрхэн бичдэгийг үсэг үсгээр нь хадаж тэмдэглэх, мөн хэрхэн дууддаг байдлыг нь галиглан бичдэг байсан нь монгол галигийн тогтолцооны нарийн боловсорсныг харуулна.

[Өөрчлөх] Түүх

Монгол оронтой эрт дээр цагаас соёлын харилцаа холбоотой байсан Энэтхэг, Төвд, Хятад зэрэг дорно дахины ард түмний хэл соёлын нөлөөгөөр монгол хэлнээ харь үг ихээхэн орж ирж, тэдгээрийг тэмдэглэх үсэг хэрэгтэй болжээ. Монголын бичгийн хүмүүс их, бага раван ухаанаар судар ном туурвин бүтээхдээ монгол хэл бичгийнхээ зэрэгцээ төвд, самгард хэлээр бичдэг байв. Ялангуяа 17-р зууны үеэс Монголд буддын шашин хүчтэй дэлгэрсэн учир төвд хэлний академич Б.Я.Владимирцовын хэлснээр төвд хэл монголын утга зохиолын хэлийг шахан түрж, ном бичгийн гол хэл болжээ. Монголын их эрдэтмтэд охиол бүтээлээ харь хэлээр бичих эсвэл олон зүйл ухааны судлагдахууны нэр томъёо, хүн болоод газар усны нэрийг бичиж тэмдэглэх зэрэгт харь үгийг тэр хэвээр буулгах, бичих шаардлагата нэн их байсан нь монгол галиг үсэг бий болгоход нөлөөлжээ.