Өндөр Гонгор
Чөлөөт нэвтэрхий толь Википедиагаас
Монголын хамгийн өндөр хvний нэг бол Пvрэвийн Гонгор юм. Ард олны дунд өндөр Гонгор хэмээн алдаршсан тэр Сайн ноён хан айигийн Далай Чойнхор вангийн хошуу одоогийн Архангай аймгийн Жаргалант сумын нутагт 1880 оны эхээр тєржээ. Тvvний биеийн єндєр, бяр чадлын талаар домог болсон хууч яриа хєєрєє, гадна дотно хvмvvсийн бичиж vлдээсэн тэмдэглэл, дvрс зураг цєєнгvй байдаг. Тэрбээр 4 хvvхэдтэй байсны 2 охины нэг нь Жаргалант суманд аж тєрж байна. Нєгєє охин Г.Бvдханд амьд сэрvvн тунгалаг байхдаа 1997 оны намар ингэж хуучилсан юм. Аавын эцэг Пvрэвийнх олон хvvхэдтэй айл байсан гэдэг. Аав тэдний 3 дахь хvvхэд нь юм. Аав багадаа тийм ч өндөр байгаагvй, харин гарын сарвуу урттай байсан гэдэг. Аав хоол их ихддэг болохоор, тvvнийг жаахан шоодонгvй байжээ. Тиймээс аав жинчин дагаад их Хvрээ явчихсан гэсэн. Хvрээнд очоод нэлээд удсан юм байх. Нэг єдєр зах дээр явж байтал нэг хvн ирж, чамайг эзэн Богд хаан аваад ир гэсэн гээд дагуулаад явж гэнэ. Ордныхон аавын биенд тохирсон хувцас хийлгэж, бvрэн хувцаслаад, минжин малгай өмсгөж өгсөн гэдэг. Нэлээд удсан хойно хоёр лам дахин ирж, дагуулан айлд очин, нэгэн эмэгтэйтэй уулзуулж Богд эзэн: Та хоёрын заяа төөрөг таарах учир айл гэр бол гэсэн хэмээжээ. Аавыг ингэж Богд хаан гэрлvvлсэн гэдэг. Миний ээж их уран хvн байсан. Богд эзний малгайг оёдог байсан гэж ярьсныг тэмдэглэн авч, тухайн vед Ардын эрх сонинд нийтлvvлсэн юм. Богд хаан Гонгорыг их сангийнхаа даамал, Богдын зааны маллагчаар ажиллуулж байсан гэдэг. Ардын хувьсгалын дараа тvvнийг Гаалийн хороонд байцаагчаар хэсэг хугацаанд ажиллуулсан байна. Монгол улсын ерєнхий сайд Намнансvрэн тэргvvтэй тєлєєлєгчид Хаант орос улсадл 1913 онд айлчилахад Гонгор бvрэлдэхvvнд нь орж явж байжээ. 1920-иод оны vедл Монголд шинжилгээний ажлаар явж байсан АНУ-ын эрдэмтэн Эндрюс Гонгортой уулзаж зургийг нь авч, єндрийг нь хэмжиж 2 метр 36 см гэж тодорхойлжээ. Зарим судлаачид vvнээс єндєр байсан гэж vздэг. Yр хvvхдvvдийн ярьж байснаар 50 шахам насандаа 1920-иод оны эцсээр нутаг усандаа нас баржээ. Хосгvй єндєр байсан тэр моринд мордохдоо дєрєєлєлгvй хєлєє шууд давуулаад мордчихдог байж. Тvvний эдэлж хэрэглэж явсан хэт хутга Унгар улсын музейд байсныг тус улсад элчин сайдаар сууж байсан М.Жамсран 25 мянган форинтоор худалдан авч, улсын тєв музейд єгсєн гэдэг. Хэрэглэж байсан нэг мєнгєн аяга нь тvvний ач болох хvvхдийн зохиолч Д.Даваанямд хадгалагдаж байгаа ажээ.
Сайн ноён хан аймгийн бєхийн сорилгыг тэргvvлэн явуулдаг сайн бєхчvvд олон байжээ. Yvний нэг нь єндєр гэж олонд алдаршсан даншгийн начин Пvрэвийн Гонгор юм. Тvvний єндєр, єргєн, бvдvvн нь жирийн хvмvvсээс хааш хаашаа зэрэгцvvлэхийн аргагvй гайхам том хvн байв. Бєхийн сорилгын хамгийн сvvлчийн багш нь Даншгийн их наадмын Босоо хэмээн алдаршсан жаахан Дамбий ажээ. Энэ хvнээр бєхийн гараа, шаваа, мэх заалгаж байсан сvvлийн vеийн бєхчvvдээс заримыг нэрлэвэл Вандан, Жамъян аварга, Тємєрбаатар, Раднаабазар, Лундаа, Далантай, Банзар арслан, Жамъяншарав заан зэргийг нэрлэж болно. Bas ene hun delhiin tuuhend garsan hamgiin undur hun boloh Americiin irgen Robert Pershing Wadlow oos undur baisan gesen medee baidag yum.