Sistema Solari
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija ħielsa.
Il-Pjaneta Art (id-dinja tagħna) jagħmel parti mis-Sistema Solari, li fiċ-ċentru tagħha tinsab ix-Xemx b'massa ta' 99.86% tas-Sistema Solari kollha. L-għalqa gravitazzjonali assoċjata mal-massa tax-Xemx tiġbed il-bqija tal-kostiwenti l-oħra, inkluż il-pjaneta Art, fl-orbita madwarha. Il-maġġor parti tal-oġġetti jinsabu fuq l-istess pjan, jorbitaw max-Xemx fl-istess direzzjoni.
Art huwa it-tielet pjaneta mix-Xemx u huwa wieħed mill-erba' pjaneti terrestri, dawn tal-aħħar jinsabu fis-Sistema Solari ġewwinija. L-eqreb pjaneta tax-Xemx huwa Merkurju, segwit minn Venere. Wara l-Art hemm Marte, u mbagħad insibu ġ-Ġganti Gassusi, Ġove, Saturnu, Uranju, u Nettunu. Iċ-ċkejken Pluto jinsab fit-tarf tas-Sistema Solari.
Art għandu satellita naturali waħda li hija l-Qamar. L-uniku pjaneta terrestri ieħor li għandu qmura huwa Marte, iżda l-iġganti gassusi għandhom familji sħaħ minnhom waqt li Pluto għandu biss wieħed: Karonte.
Membri oħra tas-Sistema Solari huma r-roċċużi asterojdi li jinsabu l-aktar fl-orbiti ta' bejn Marte u Ġove. Fis-Sistema Solari nsibu wkoll il-Faxxa ta' Kuiper li tinsab lil hinn mill-orbita ta' Nettunu, insibu wkoll il-Kometi li joriġinaw minn nube ta' Oort li tiżboq mad-dawra kollha tas-Sistema Solari. Dawn l-iġsma huma radam mill-formazzjoni tas-Sistema Solari.
Werrej |
[editja] Familja ta' Pjaneti
Il-Pjaneti tas-Sistema Solari ġewwinija jissejħu Pjaneti Terrestri, dawn il-Pjaneti għandhom atmosferi irqaq b'kuntrast mal-erba' pjaneti Gassusi jew pjaneti Ġovali li jinsabu fis-Sistema Solari barranija.
Il-Pjaneti Gassusi huma prinċipjalment magħmula minn materjal ta' nebula solari, dawn jinsabu wisq 'il bogħod mix-Xemx biex il-gass u t-trabijiet li jiffurmawhom jivvaporizzaw bħal fis-Sistema Solari ġewwinja li hija iktar sħuna għax eqreb lejn ix-Xemx, l-iġganti gassusi huma biżżejjed massusi biex iżżommu l-atmosfera oriġinali.
[editja] Skoperta tal-Pjaneti
Sal-1781, kienu magħrufa biss il-ħames pjaneti viżibbli bl-għajn għera u l-Art, is-seba' pjaneta, Uranju, kien skopert minn William Herschel, mużiċist Ġermaniż li emigra lejn l-Ingilterra u sar astronumu famuż.
Għall-ewwel Herschel ħaseb li dak il-korp ċelesti hekk ċar kien xi kometa, iżda ma damx ma ntebaħ li dak l-oġġett kien Uranju. Għall-bidu hu ried issemmi l-pjaneta Georgium Sidus wara s-sultan George III, iżda sar magħruf mal-Ewropa kollha bħala Uranju, għall-muża ta' l-Astronomija, Urania, u l-isem baqa' hekk.
Fl-1830, xi astronomi bdew jaħsbu li pjaneta ieħor seta' jinsab lill-hinn minn Uranju. 16-il sena wara l-astronomu Franċiż, Urbain Le Verrier, ippublika kalkulazzjonijiet li juru fejn hu ħaseb dan il-pjaneta l-ġdid seta' jinsab. Fit-23 ta' Settembru 1846, żewġ astronomi fl-osservatorju Royal ġewwa Berlin, J.G. Galle u H. d'Arrest, illokalizzaw lil Nettunu.
[editja] Introduzjoni
L-ikbar ġisem ċeleste tas-sistema solari hija x-Xemx (il-kewkba SOL), li minnha tieħu l-isem is-sistema kollha. Skond id-definizjoni ta' pjaneta il-ġdida, stabilita fil-kongress tal-Unjoni Astronomika Internazjonali tal-24 t'Awwissu 2006: madwar ix-xemx iduru tmien pjaneti, hawn imniżżla skonf l'ordni tad-distanza mix-Xemx:
- Merkurju;
- Venere;
- Art jew Dinja (b'satellita, il-Qamar);
- Marte (b'-2 satelliti naturali);
- Ġove (b' 63 satelliti naturali);
- Saturnu (b' 42 satelliti naturali);
- Uranju (b' 21 satelliti naturali);
- Nettuno (bi 11-il satellita naturali).
Barra minn dawn, insibu fis-Sistema tliet pjaneti nani: Ċerere, Pluto u Eris. Pianeta nanu mhux neċessarjament ikun iċken minn pjaneta normali: però huwa wisq ċkejken biex innadaf l-orbita tiegħu minn iġsma oħra ta' daqsijiet sinifikattivi. Il-pjaneti nani s'issa imsemmija mill-Unjoni Astronomika Internazjonali, infatti, jaqsmu l-orbiti tagħhom ma' mijiet ta' oġġetti oħra(fil-kas ta' Ċerere, forsi ma' miljuni).
[editja] Moviment tal-pjaneti
Il-moviment ta' kull pjaneta isseħ tul linja magħluqa ta' forma approssimativament ellittika magħrufa bħala orbita. Il-pjan fuq liema jseħħ il-mutur tar-rivoluzzjoni ta' l-Art huwa il-pjan eklittiku, u fuqu joqgħqodu approssimativament l-orbiti ta' kull pjaneta tas-sistema solari.
[editja] oġġetti oħrajn
Is-sistema solari fiha korpi oħrajn bħala huma is-satelliti, li jorbitaw madwar il-pjaneti, u il- kometi, li jduru madwar ix-xemx u għandhom orbita daqxejn eċċentrika u pjani orbitali inklinati ħafna ipparagunati ma' l-eklittika. Hemm preżenti ukoll anke trab u gass rarefatt ħafna ikkonċentrat madwar l-eklittika, li jxerdu ir- radjazzjoni xemxija u b'hekk jiġi iġġenerat id-dawl żodjakali.
Is-Sistema Solari |
---|
![]() |
Xemx · Merkurju · Venere · Art · Marte · Ġove · Saturnu · Uranju · Nettunu |
Qmura - Asterojdi: Faxxa prinċipali, Faxxa ta' Kuiper, Nube ta' Oort - Kometi - Stillel l-iktar viċin - Pjaneta Nanu |