Sass’sche Schrievwies
Vun Wikipedia
De Sass’sche Schrievwies is ene Schrievwies för de plattdüütsche Spraak, de Johannes Sass vörslagen hett.
Sass hett disse Schrievwies toeerst 1935 vörslagen. 1956 hett de 9. Dagfohrt vun de nedderdüütschen Schrievers, Verlegers un Wetenschoplers beslaten, de Schrievwies na Sass to ünnerstütten.
[Ännern] Regeln
- Dat warrt blots son Schriftteken bruukt, de ok op Hoochdüütsch begäng sünd.
- Dat Apostroph warrt bruukt
- a) bi körter maakt Artikels: an den Haven = an ’n Haven, en beten = ’n beten
- b) bi körter maakt Pronomen: dat kann ik nich = dat kann ’k nich, dat schall een/man nich = dat schall ’n nich
- c) bi anner körter maakt Wöör blots in direkte Reed: Mitenanner is beter as Gegenenanner = Mit’nanner is beter as Gegen’nanner
- d) to ’n düütlich maken vun de Sülven: de ne’e Hoot, de russ’sche Winter
- Dat Dehnungs-h warrt bi de Wöör bruukt, bi de dat Hoochdüütsche de ok hett: Stohl [stɔʊl ~ stoʊl] („Stuhl“), Stahl [stɒːl], Stohl [stoːl] („Stahl“), Koh [kɔʊ ~ koʊ] („Kuh“)
-
- a) Endsülven warrt utschreven: hebben, nich hebbn
- b) Wenn de Woortstamm op t oder d utgeiht, denn warrt keen Konjugatschoons-t extra dor anbackt: wi smiet, nich wi smiett oder wi smiet’t
- c) Afslepene Bookstaven, besünners t un d, an ’t Woortenn warrt mitschreven: du büst [bʏst], nich du büs, ik laad, nich ik laa. Dat gellt ok, wenn de Utluut to ’n Inluut warrt: Nachten, nich Nachen. Dat gellt aver nich, wenn dat Woort na dat Hoochdüütsche op t utgeiht un to ’n Inluut warrt: root -> rode, Tiet -> Tieden
- In apene Sülv warrt lange Vokalen nich kenntlich maakt (Straten). Utnahm is, wenn dat Hoochdüütsche en Dehnungs-h hett (Pahlen). Ok en Utnahm is dat lange i, wat as ie schreven warrt (kriegen). Dorvun wedder sünd Wöör utnahmen, de ok op Hoochdüütsch blots eenfach i hebbt (Bibel).
- In slatene Sülv warrt de lange Vokal dubbelt schreven (Straat [strɒːt], Stroot [stroːt]) oder as ie (Tiet [tiːt]). Bi vörhannen Dehnungs-h warrt de Vokal nich verdubbelt (Hahn [hɒːn], de Hohn [hoːn], dat Hohn [hɔʊn ~ hoʊn]). Utnahm is ok en kort Vokal vör r, de dör Utfall vun en e an ’t Enn lang warrt (Sorg).
- Ok de Ümluden warrt in slatene Sülv verdubbelt (Köök [køːk], Bööm [bœʏm ~ bøʏm], Schüün [ʃyːn]).
- Lang e/ee/eh (eenludig oder tweeludig) , ö/öö/öh (eenludig oder tweeludig), o/oo/oh (eenludig oder tweeludig) warrt nich utenannerhollen (eenludig Deel (IPA: [deːl]) = „Ruum in ’t Huus“ un tweeludig Deel (IPA: [dɛɪl ~ deɪl]) „Part vun ’t Ganze“ warrt gliek schreven).
- Bi korte, wenig betoonte Wöör warrt nich verdubbelt: blot, gor, los, dal, dor, för, mal, ok, vör, ut, -bor, -sam, -dom, en (bloot, goor, loos as Adjektiv un een as Tallwoort aver mit dubbelt Vokal).
- Vulltonig e as Utluut warrt verdubbelt, wenn dor keen Dehnungs-h bisteiht: Snackeree, Snee.
- Kort Vokal warrt dör en dubbelten Konsonant dorachter utdrückt, wenn keen Konsonantengrupp kummt: Katt, Küll. Ennen bi de Konjugatschoon warrt nich as Konsonantengrupp ansehn (bliffst).
- Bi korte, wenig betoonte Wöör warrt nich verdubbelt: af, as, al, bet, bün, dit, ik, sik, op, wat.
- d un t, g un ch in ’n Utluut gaht na ’t Hoochdüütsche: Bruut [bruːt], Gott, Kleed, Dag [dax], weg.
- v un f in ’n Anluut gaht na ’t Hoochdüütsche: vör, för. Utnahm is Voss, wat ut Gewohnheit mit v schreven warrt.
-
- a) De stimmhaftige v/b-Luut warrt v schreven, wenn he en Rievluut is, b, wenn he as echt b spraken warrt (drieven/drieben).
- b) Na kort Vokal warrt de Luut stimmlos un ff schreven (drifft).
-
- a) v oder f richt sik na de Utspraak. Dat eensülvige Woort Duuv [duːˑv] hett en överlangen Vokal vör dat stimmhafte utludige v, dat eensülvige Woort Wief [viːf] hett en langen Vokal vör dat stimmlose utludige f) un dat tweesülvige Woort Wiever [ˈviːvɐ] hett en langen Vokal vör dat stimmhafte inludige v.
- b) Konjugatschoonsformen vun Verben mit den v/b-Luut warrt jümmer mit v schreven: ik driev, he arv.
- w steiht blots in ’n Anluut (Water). Utnahm is ewig, wat ut Gewohnheit mit w schreven warrt.
- g un gg warrt ni de Flexion nich verännert: seggen -> he seggt, mögen -> he mag.
- Ut Gewohnheit warrt nix, fix, Büx, Hex, Lex un Ext mit x schreven.
- Frömdwöör warrt na dat Hoochdüütsche schreven, wenn se nich düütlich anners utspraken warrt.
[Ännern] Literatur
- Plattdeutsches Wörterverzeichnis mit den Regeln für die plattdeutsche Rechtschreibung: gemäß Erlaß der Reichsschrifttumskammer vom 2. Juli 1935, der Reichspressekammer vom 14. August 1935 und des Reichsministers für Wissenschaft, Erziehung und Volksbildung vom 20. September 1935. Meissner, Hamborg 1935
- Kleines Plattdeutsches Wörterbuch. Wachholtz-Verlag, Neemönster 1956