Eerpel
Van Wikipedie
De eerpel (Latien: Solanum tuberosum; oek wel: eerappel) is een plaante dee onder de grond een energieveurraod (zetmeel) anleg in de vorm van een knolle, dee meestentieds oek eerpels eneumd wonnen. De knollen wonnen evormd an stengels dee onder de grond zitten (stolonen eneumd). In de eerpel koemen twee types zetmeel veur, amylose en amylopectine, waorvan 10% amylose. In 2005 is veur 't eers een ras in de haandel ekömen dat zwat 100% amylopectine bevat.
Onderwarpen |
[bewark] Geschiedenisse
De eerpel kump oorspronkelijk uut Zuud-Amerika, en is naor Europa ebröch deur ontdekkingsreizigers. De eerpels greuien hoge op 't Andesgebargte waor aandere plaanten neet konnen greuien. De eerpel vun zien weg naor aandere Europese lanen deurdat Spaanse monniken de eerpel in de tunen plaanten. Al gauw wönnen de eerpel erkent as voedsel en in de 17e eeuw wönnen de eerpel in alle Europese lanen verbouwd. Deur zien hoge gehalte vitamine C wönnen de eerpel vake gebruuk um scheurbuuk te bestriejen.
[bewark] Teelt
De belangriekste teelgebieden van consumptie-eerpels in Nederlaand bin Flevolaand, Zeelaand en Noord-Braobant. In de Veenkeloniën wonnen veul febriekseerpels veur de zetmeelwinning eteeld en in 't noorden vanwegen minder luzen pooteerpels.
De eerpel hef 2n=48 chromosomen en is een autoploïde tetraploïd. Eerpels wonnen zwat altied ekweek as een enkele kloon mit zo goed meugelijke genen. Alle 'bintjes' bin bieveurbeeld van een kloon ofkomstig.
[bewark] Algemeen
In veul Europese en westerse lanen is de eerpel een van de baosisvoedingsmiddels: krek as ries, pasta en brood is 't een belangrieke bron van koolhydraoten.
De eerpel beheurt tot de nachschaodefemilie, gelieke as de temaot, de paprika en de tebak: de greune delen van de eerpel bin giftig. Krek as aandere lejen van de nachschaodefemilie bevat de plaante alkaloïdes. Eerpelplaanten kunnen naos knollen bezen vormen. Disse bezen bin in tegenstelling tot de bezen van de temaot iezelig giftig. Tussen de verschillende eerpelrassen bin der grote verschillen in de vorming van bezen. In de volksmond wonnen de eerpel oek wel pieper eneumd.
[bewark] Rassen
|
|
|
|
[bewark] Nedersaksisch
- Achterhoeks: eerpel, eerdappel
- Grunnegs: tovvel, eerdappel
- Stellingwarfs: eerpel, eerappel
- Tweants: tuffel
- Urkers: arepel
- Veluws:
- eerpel, erepel
- epel (Doornspiek, Nunspeet, Schaarpezeel, Uddel)
- èèrpel (Wezep, Epe, Une)
- èpel (Une, Vaossen, Wenum Wiesel)
- eerdappel (Emst, Lieren, Garder, Apeldoorne)
- pieper
- petätter (Epe)
![]() |
Meer ofbeeldingen dee bie dit onderwarp heuren ku-j vienen op de pagina Solanum tuberosum van Wikimedia Commons. |