Westerkertiers
Van Wikipedie
Westerkertaaiers | |
---|---|
Noam | Westerkertiers |
Andere noamen | Westerkertaaiers, Westerkwartaars, Westgrunnegs; Kölmerlands |
Nederlaandse noam | Westerkwartiers |
Proat in | Nederlaand |
Toalgebied | t Ommelaand Westerkertaaier; t Oostelieke paart van de gemiente Kölmerlaand |
Aantel sprekers | 23.000 |
Dialekten |
|
Toalklassifikoatie |
|
Schrift | Latainse alfabet |
Toalstoates | t Westerkertiers wordt zuun as n dialekt van t Grunnegs |
Toalkode ISO 639-1 | n.v.t. |
Toalkode ISO 639-2 | n.v.t. |
Toalkode ISO 639-3/DIS | n.v.t. |
t Westerkertiers, inkeld ook wel Westgrunnegs nuumd, is n Leegsaksisch dialekt dat proat wordt ien t zonoamde Westerkertier, t zuudwestelieke paart van de provìnzie Grunnen, en ien t oosten van de Friese gemiente Kölmerlaand.
Onderwarpen |
[bewark] Algemeen
t Westerkertiers wordt noudoags nog proat deur om en bie 23.000 mìnsken. Doarvan wonen sikkom 22.000 ien Grunnen en sikkom 800 ien Kölmerlaand. n Groot paart van de sprekers binnen de wat oalern, woardeur t sprekersaantel ôf nemt.
Op koarten woarop de dialekten van Nederlaand vermeld worden, wordt ien n groot paart t Westerkertaaierse toalgebied omschreven as "Kölmerlaands", dat n Leegsaksisch dialekt wezen zol. t Kölmerlaands bestiet toalkundeg niet onder dij definitsie, moar wordt tegenswoordeg aanduud as t Westerkertiers dat sproken wordt ien Kölmerlaand. Onterecht, den t Westerkertiers ien Kölmerlaand gien andere eigenskoppen verteunt as dat ien t aangrinzende Grunnen sproken wordt. Meugelk komt dit misverstaand veur oet n verwarreng van t Westerkwartaaiers mit t Pompsters van De Pomp.
[bewark] t Westerkertaaierse toalgebied
t Westerkertierse toalgebied wordt begrinsd deur de Drìntse provìnziegrens ien t zuudoosten, de Stad ien t oosten en t Reitdiep ien t noordoosten. Ien dij gebieden bestiet n vlooiende overgong van t Westerkertiers noar de Grunnegse dialekten, Noordvelds en Stadjeders; de overgang noar t Hoogelaandsters, dat aan de aandere kaant van t Reitdiep proat wordt, is van oldsheer minder vlooiend.
Ien t westen indegt t Westerkertaaierse gebied abrupt deurdat t Friese toalgebied begunt. t Westerkertierse gebied ien de provìnzie Frieslaand giet bie t Friese loug Garksklooster de grins over en lopt as n lieke lien noar Kölm, moar giet juust der veur noar Kölmerpomp en den ruchteng t Laauwersmeer. De lougen vörmen de volgende lien: Muntjeziel, Warfstermeul en Boerem. Ien t loug De Pomp wordt t Pompsters proat dat n overgongsdialekt tuzzen t Fries en t Westerkertiers is. Deur de abrupte ôfbrekeng van t Westerkertiers noar t Fries wordt der vanuut goan dat t Pompsterse toalgebied vrogger veul groter was as dat t nou is.
[bewark] Dialekten
t Westerkertaaiers het 4 dialekten dij van noordwest noar zuudoost binnen:
- Kölmerlands
- Middaglands
- Midden-Westerkertiers
- Zuud-Westerkertiers
[bewark] Reloasies mit andere dialekten en toalen
[bewark] Reloasies mit de andere Grunnegse dialekten
t Westerkertiers wordt miestal as de minst-Grunnegse vörm van t Grunnegs beschaauwd (op t Noordvelds noa, dat toalkundeg zuun zowel tot t Grunnegs as tot t Drìnts heurt). Twijklanken dij as typisch Grunnegs zien worden ("ai" en "ou"), kommen ien t Westerkertiers binoa niet veur. Woar veul Grunnegse dialekten de -ai bruken, het t Westerkwartaars maisttied de ee of ie.
[bewark] De ienvloed van t Nederlaands
Noast t Grunnegs, dat ien de Stad proat wordt, stoat t Westerkertiers ien vergeliekeng mit de andere Grunnegse dialekten t miest onder druk van t Nederlaands. n Groot paart van t toaleigense is doardeur al verloorn gongen. Veulal gebruukt man vörms oet t Nederlaands en ver-grunnegsen t den. Dit nuimt man t Regiolekt. Veurbeelden hiervan binnen:
- t Westerkertierse moek veur t Nederlaandse maakte is tegenswoordeg moakte worden. (Veur moek wordt ien andere Grunnegse dialekten ook wel meuk of muik bruukt)
- t Algemeen Grunnegse stevel veur t Nederlaandse laars wordt tegenswoordeg voak vervongen deur leers.
[bewark] Friese substroat
Wieder is ien t Westerkertiers van alle Grunnegse dialekten nog de grootste ienvloed van t Frais weer te vienden. n Veurbeeld is de betaikenis van t woord "nuver", dat ien andere Grunnegse dialekten ook veurkomt en dan "schier" betekent. Ien t Westerkwartier kin t ook "vrumd" betekenen, zo as ien t Frais. Ook giet de uutsproak laangzoam noar t Fries tou. Zo wordt de "l" veural op zien Fries uutsproken en kommen der bie bepoalde woorden n luchte "j" ien de uutsproak, bieveurbeeld Reitdjiep.