Van Wikipedie
Dit is een Oost-Veluws woordenboek VEL-NED. Dingen die-j hierin zullen vienen bin: grammatica, algemene woorden en plaasnamen en zo wat meer.
Zie ok 't artikel over 't Oost-Veluws.
[bewark] Infermatie veurof
't Oost-Veluws is 't dialect dät epraot wonnen in 't oostelijke deel van de Veluwe. De dialecten kunnen verschillen per darp, zo ku-j plase heuren in Oldebroek en in de umgeving van Epe/Une pläse. Een aander veurbeeld is 't Nederlaanse woord wij, dit kan verschillen van wie, wiele, wule, wiel(e)u tot wulie. In 't noordoosten bie Hattem ku-j al een grotere Sallaanse invleud heuren.
Hieronder staon een paor letterkombinasies en de uutspraken.
Schiefwieze |
Uutsprake |
Veurbeeld |
ee |
î (tussen de ee en de i in) |
weerd (wîrd) |
ao |
zoas in oor |
gaon (gån) |
ö |
lange klank zoas 't Franse œuf |
wörden [werd] (wœrden) |
ui |
zoas in 't Nederlaans |
trui |
-nden |
n |
Lanen (laann) |
-ven/-men/-pen/-ben |
'm |
lopen (loop'm) |
-ken |
'ng |
maken, deken (maak'ng, deek'ng) |
Veur 't Oost-Veluws bestiet nog gien officiële spelling, dit is zo bie alle Nedersaksische dialecten, hier bin nog gien officiële spellingsystemen veur emaakt, de Iesselakkedemiespelling is liekewels de anbeveulen spelling veur 't Oost-Veluws en 't West-Veluws.
[bewark] Uutgangspunten
- De spelling sluut zoveul meugelijk an bie 't Nederlaans, zodat de spelling niet opniej an-eleerd mut worden; en
- Leenwoorden worden niet veraanderd, dus gien kompjoeter.
Uutwarkingen en meer regels hieronder
[bewark] Woorden die eindigen op -en
Disse worden in 't Veluws voluut eschreven.
Nederlaans |
Oost-Veluws |
Uutsprake |
kijken |
kieken |
kiekng |
praten |
praoten |
praotn |
paarden |
peerden |
peerdn |
voeren |
voeren |
voern |
[bewark] Open lettergrepen
Liekas in 't Nederlaans en aandere Nedersaksische dialecten, hef 't Oost-Veluws gien klinkerverdubbeling bie warkwoorden mit open lettergrepen:
Nederlaans |
Oost-Veluws |
lopen |
lopen (en dus niet loopen of loop'm) |
duiken |
duken (gien duuken) |
In 't Veluws bestiet gien twiefel: altied ao. Dus praoten, graoden en haolen. Bie woorden as Laos (Laa·os) wonnen der gien trema gebruuk, 't wordt gewoon eschreven zoas in 't Nederlaans.
In 't Oost-Veluws bin verschillende woorden waorbie de schriefwieze zowel mit een -u as mit een -ö kan wèèn. Een paor goeie veurbeelden hiervan bin de woorden moeten en doet. In 't Oost-Veluws klinkt dit as mutten/dut of mötten/döt, de krekte klanke is meuilijk vaste te stellen, mar liek 't meeste op een u-klank, daorumme wordt 't vake eschreven as mutten/dut mit een u-klank.
[bewark] Grammatica
[bewark] Veurnaamwoorden
Veur de veurnaamwoorden 'wij' en 'jullie' bin der een groot antal pläselijk verschillen. Daorumme vie-j hieronder een overzichte van de woorden die hierveur gebruukt worden, en ok ärg belangriek, waor äs ze gebruukt worden. In woorden äs wul(i)e of wull(i)e etc. is de uu-klank of u-klank vake niet zo goed te heuren, daorumme bin der oek pläsen waor wulie en wullie naost mekare gebruukt worden. Veur meer hierover zie 't boek 'Taal in stad en land - Veluws, Urkers en Utrechts' van Harrie Scholtmeijer.
[bewark] Wiele (wij)
- Wulu: Une*
- Wulle: Vaossen, Emst, Apeldoorne
- Wieleu: Loen
- Wiele: Epe, Une, Tongeren, Klanenbeek, Apeldoorne, Teuge, Brum
- Wie: Heerde, Veessen, Vorchten, Niebroek, Terwolde, Teuge, Wilp, Gietel, Woeste Hoeve, Bèèkbargen, Eerbeek, Une, Apeldoorne
- Woele: Epe
- Wuloe: Attem
- Wul(l)ie: Apeldoorne
- Wule: Apeldoorne
[bewark] Ielu (jullie)
- Jullie: Terwolde, Woeste Hoeve, Apeldoorne
- Ule: Epe, Une, Tongeren, Heerde, Veessen, Vaossen, Niebroek, Klanenbeek, Apeldoorne, Teuge, Wilp, Gietel, Eerbeek, Wezep
- Ulle: Vorchten, Emst, Terwolde
- Ielu: Une*, Oldebroek, Wezep, Apeldoorne
- Iele: Bèèkbargen, Loen, Brum
- Oelie: Woeste Hoeve
- Oelu: Apeldoorne
- Uloe: Attem
- Ulie: Apeldoorne
[bewark] Nominatief
Oost-Veluws |
Nederlaans |
Ik |
ik |
Ie/ieje |
jij |
Hee/hij |
hij |
Zee/zie |
zij |
Wie(le) |
wij |
Julen |
jullie |
Zee/zie |
zij |
Oost-Veluws |
Nederlaans |
't miene/mienent |
het mijne |
't oewe/oewent |
het jouwe |
't ziene/zienent |
het zijne |
't heure/heurent |
het hare |
't onze/onzent |
het onze |
dät van julen/oewent |
dat van jullie |
dat van hul(l)ie/heurent |
dat van hen |
West-Veluws |
Nederlaans |
Mien |
mij |
Oew |
jou |
Hum |
hem |
Heur |
haar |
Ons |
ons |
Julen/oew |
jullie |
Hul(l)ie |
hen |
[bewark] Accusatief
West-Veluws |
Nederlaans |
Mien |
mij |
Oew |
jou |
Hum |
hem |
Heur |
haar |
Ons |
ons |
Julen |
jullie |
Hul(l)ie |
hen |
[bewark] Regelmaotige warkwoorden
Vervoeging |
Veurbeeld |
Ik STAM (+ extra klinker) |
ik lope |
Ie STAM + t |
ie loopt |
Hij STAM (+ t) |
hij loopt |
Wie STAM + t |
wie loopt |
Julen STAM + t |
julen loopt |
Zee STAM + t |
zee loopt |
[bewark] Onregelmaotige warkwoorden
[bewark] Hem/hebben (hebben)
Tegensworige tied |
Vleden tied |
Voltooien tied |
Ik heb(be) |
Ik had(de) |
Ik hebbe ehad |
Ie hebt |
Ie hadden |
Ie hebt ehad |
Hij hef |
Hij had |
Hij hef ehad |
Wie hebt |
Wie hadden |
Wie hebt ehad |
Julen hebt |
Julen hadden |
Julen hebt ehad |
Zee hebt |
Zee hadden |
Zee hebt ehad |
[bewark] Doen (doen)
Tegensworige tied |
Vleden tied |
Voltooien tied |
Ik doe |
Ik dee/dung |
Ik heb(be) edaon |
Ie döt |
Ie deden |
Ie hebt edaon |
Hij döt |
Hij dee |
Hij hef edaon |
Wie döt |
Wie dejen |
Wie hebt edaon |
Julen döt |
Julen dejen |
Julen hebt edaon |
Zee döt |
Zee dejen |
Zee hebt edaon |
[bewark] Gaon (gaan)
Tegensworige tied |
Vleden tied |
Voltooien tied |
Ik gao |
Ik gung |
Ik bin egaon |
Ie giet/geet/gaot |
Ie gungen |
Ie bin egaon |
Hij giet/geet/gaot |
Hij gung |
Hij is egaon |
Wie giet/geet/gaot |
Wie gungen |
Wie bin egaon |
Julen giet/geet/gaot |
Julen gungen |
Julen bin egaon |
Zee giet/geet/gaot |
Zee gungen |
Zeee bin egaon |
[bewark] Zien (zien)
Tegensworige tied |
Vleden tied |
Voltooien tied |
Ik zie |
Ik zag |
Ik heb(be) ezien/ezeen |
Ie ziet |
Ie zaggen |
Ie hebt ezien/ezeen |
Hij ziet |
Hij zag |
Hij hef ezien/ezeen |
Wie ziet |
Wie zaggen |
Wie hebt ezien/ezeen |
Julen ziet |
Julen zaggen |
Julen hebt ezien/ezeen |
Zee ziet |
Zee zaggen |
Zee hebt ezien/ezeen |
[bewark] Mutten (moeten)
Tegensworige tied |
Vleden tied |
Voltooien tied |
Ik mut |
Ik mos |
/ |
Ie mut |
Ie mossen |
/ |
Hij mut |
Hij mos |
/ |
Wie mut |
Wie mossen |
/ |
Julen mut |
Julen mossen |
/ |
Zee mut |
Zee mossen |
/ |
Mutten en hadden worden uut-espreuken as mu-n en han.
[bewark] Lidwoorden
In 't Veluws worden dezelfde lidwoorden gebruukt as in 't Nederlaans en worden dan oek 'tzelfde eschreven. 't Mag liekewels ok of-ekort eschreven wonnen, der bin dus twee opties:
- De, het, een; óf
- De, 't, 'n (d' is oek meugelijk mar wordt niet zo gauw gebruukt in 't Oost-Veluws)
[bewark] Achtervoegsels
't Achtervoegsel -lijk wonnen eschreven in 't Veluws gelieke as 't Nederlaanse -lijk:
Veluws |
Nederlaans |
Eigenlijks |
eigenlijk |
Kwaolijk |
kwalijk |
Hartelijk |
hartelijk |
[bewark] -ig, -erig, -elig
Veluws |
Nederlaans |
Stoffig |
stoffig |
Moekerig |
vochtig |
Griezelig |
griezelig |
In 't Veluws wordt 't achtervoegsel -ing 'tzelfde eschreven as in 't Nederlaans, een aandere meugelijkheid is 't achtervoegsel -ige, dit wordt veural gebruukt in Doornspiek en net over de grens van 't Oost-Veluws bie Nunspeet:
Vertaling 1 |
Vertaling 2 |
Nederlaans |
Wo(e)nige |
woning |
woning |
Schuttige |
schutting |
schtting |
Verenige |
ver(i)eniging |
vereniging |
Funderige |
fundering |
fundering |
Oost-Veluws |
Nederlaans |
Maondag |
maandag |
Di(e)nsdag |
dinsdag |
Woensdag/woonsdag |
woensdag |
Donderdag |
donderdag |
Vriedag |
vrijdag |
Zaoterdag |
zaterdag |
Zundag |
zondag |
West-Veluws |
Nederlaans |
Jannewaori |
januari |
Febrewaori |
februari |
Meert |
maart |
April |
april |
Mei |
mei |
Juni |
juni |
Juli |
juli |
Augustus |
augustus |
September |
september |
Oktober |
oktober |
November |
november |
December |
december |
West-Veluws |
Nederlaans |
Rood |
rood |
Geel |
geel |
Blauw |
blauw |
Gruun/greun |
groen |
Oranje |
oranje |
Paors/asgrauw |
paars |
Roze |
roze |
Gries |
grijs |
Zwa(r)t |
zwart |
Wit |
wit |
't Putters gebruuk allinnig 't eers an-egeven woord. Der kump oek gien -e achter dus gien veertiene mar veertien.
West-Veluws |
Nederlaans |
Nul |
nul |
Een, ene (ien) |
een |
Twee, tweje (twie) |
twee |
Drie, drieje |
drie |
Vier, viere |
vier |
Vuuf, vuve |
vijf |
Zes, zesse |
zes |
Zeuven, zeuvende |
zeven |
Acht, achte |
acht |
Negen, negende |
negen |
Tien, tiene |
tien |
Elf |
elf |
Twaolf, twaolve |
twaalf |
Dartien(e) (därtien[e]) |
dertien |
Veertien(e) |
veertien |
Vuuftien(e) |
vijftien |
Zestien(e) |
zestien |
Zeuventien(e) |
zeventien |
Achttien(e) |
achttien |
Negentien(e) |
negentien |
Twintig |
twintig |
Darteg |
dertig |
Veertig |
veertig |
Vuuftig |
vijftig |
Zestig |
zestig |
Zeuventig |
zeventig |
Tachtig |
tachtig |
Negentig |
negentig |
Honderd |
honderd |
Tweehonderd |
tweehonderd |
Driehonderd |
driehonderd |
Vierhonderd |
vierhonderd |
Vuufhonderd |
vijfhonderd |
Zeshonderd |
zeshonderd |
Zeuvenhonderd |
zevenhonderd |
Achthonderd |
achthonderd |
Negenhonderd |
negenhonderd |
Duzend |
duizend |
West-Veluws |
Nederlaans |
Femilie |
familie |
Vao(r), vader |
vader |
Moe(r) |
moeder |
Jong(e)/zeune |
zoon |
Deerne |
dochter |
Bruur/breur |
broer |
Zus(ter) |
zus |
Meuie/tante |
tante |
Oom |
oom |
Neve |
neef |
Nich(t) |
nicht |
Groepvaor, grootvaor, opa |
opa |
Groepmoor, grootmoer, oma |
oma |
Meuie en oom kump altied achter de naam dus Gaart-oom en Jansien-meuie.
[bewark] Dialekvergelieking
Oost-Veluws |
West-Veluws |
Nederlaans |
ekkel |
ham |
arend van de zeis |
ledder |
leer |
ladder |
vul |
vulling/vullen |
veulen |
doeve/deuve |
duuf/d[e]uve |
duif |
aolte |
gier |
gier |
motte |
zog |
zeug |
zomp |
zeuning/zeunige |
voederbak |
bolle |
bul |
stier |
keze |
keis |
kaas |
koeze |
kies |
kies |
snao |
werf |
steel van de zeis |
gieteling |
merel |
merel |
- Een groot deel van disse Oost-Veluwse woorden kommen ok (meugelijk in een iets aandere vorm) veur op de raand van de West-Veluwe (bieveurbeeld in Nunspeet: 'keze', 'motte', 'kieze' enz.)
[bewark] Oost-Veluwse plasen
Hieronder een overzichte van lokale plaasnamen. Oost-Veluwse plaasnamen die niet vermeld staon bin 'tzelfde as in 't Nederlaans.
[bewark] Uutdrukkingen
Elburgs |
Nederlaans |
Zo lek as een teemse. |
Zo lek als een zeef. |
Zo hellig as een spinne. |
Spinnijdig. |
Hij hef de oren kort an de kop. |
Hij is heetgebakerd. |
Gao-j mee inverdan? |
Ga je mee naar huis? |
Wat bi-j gatgaonde. |
Wat ben je ongedurig. |
De gang derin hebben. |
Opschieten. |
Zee is een grote griepe. |
Ze is een rare meid. |
Een bliend peerd löp daor gien schao. |
Opschieten. |
Hij hef ze an 't bladharken. |
Hij is niet goed bij z'n hoofd. |
De gang derin hebben. |
Opschieten. |
Hij is een lillijke smeerdeken. |
Hij is een gemene vent. |
Hij is een wiendbule. |
Hij is een opschepper. |
Hij gaapt as een sprao. |
Hij is slaperig. |
In de parmetaosie. |
In de familie. |
Bron(nen): |
Elburgs; boek: Woordenboek Elburgs Dialect (Arent thoe Boecop)
|