Grunnegs (biezundere woorden)

Van Wikipedie

n Aantel biezundere woorden ien t Grunnegs hebben meer as ain betaikenis of hebben verlet van wat extroa aandocht. Dizzent stoan hieronder beschreven. Ook bepoalde woordbroekens ien t Grunnegs worden hier ook ien beschreven.

Onderwarpen

[bewark] Aander

t Woord "aander" betaikent ien t Nederlaands "ander(e)", môr het ien t Grunnegs nog meer betaikenissen. "Aander" kin ook "volgende" betaikenen. Dit wordt allìnd broekt bie tiedsaandudens, bieveurbeeld "aander dag", wat "morgen" betaikent. Dit is juust t tegenoverstèlde van t Engels:

Grunnegs: Ik zai die aander week.
Nederlaands: Ik zie je de volgende week.
Engels: I saw you the other week.
Nederlaands: Ik zag je afgelopen week.

[bewark] Doe

Ien t Nederlaands betaikent "doe", "jij". Ien t Grunnegs is t hail onbeleefd om tegen mìnsken "doe" zèggen, behaalve as dat zai zulf aangeven dat joe "doe" zeggen maggen. Dit geldt den veur mìnsken dij man nait (goud) kent, mìnsken dij oller as de spreker binnen en minsken dij hoger stoan ien rang; doartegen zègt man den aaltieds "joe" (= u). Dochs zèggen veul mìnsken zulfs joe tegen heur schoonolluu en grootolluu.

Mit doe is der wat vrumdst aan haand. Aachter elk woord woar "doe" aachteraan komt, worden de letters –st ploatst. Woorden dij al op –st ìndegen kriegen gain extroa –st der bie. Doe wordt (net zo as in t Frais) maistied votloaten omdat man deur de –st oetgong aal wait dat t om doe gaait.

Waineg-broekt Grunnegs: Denkst doe der nog moal om datst doe dat nog even dust?
Meer-gebruukt Grunnegs: Denkst der nog moal om datst dat nog even dust?
Oetsproak: Denkster nogmoal om dastat nog eeb'm dust?
Nederlaands: Denk je er nog eens aan dat je dat nog even doet?


Dizze regel wordt nait bruukt as de noadruk op "doe" ligt, voak mit verboazen as oetdrukken. De klemtoon ligt den ook op "doe".

Grunnegs: Hest doe dat doan?! Dat haar ik nait van die verwaacht.
Nederlands: Heb jij dat gedaan?! Dat had ik niet van jou verwacht.

In tegen:

Grunnegs: Hest dat doan?
Nederlands: Heb je dat (even) gedaan?

Doe kin ook betaikenen. Dit wordt den broekt as aine aan t vertèllen is en de aander de aandocht der nait bie het. t Kin ook broekt worden om de noadruk op de gebeurtenis te leggen. Zai de veurbeelddialogen hieronder:

A: Doar woonde vrouger aine, môr nou kin k mie der nait opkommen wel dat nou was.
B: ...
A: Doe.. waitst dat nog?
B: Huh? Sorry wat zeest?
A: Doar woonde vrouger aine, môr k wait nait meer wel dat was.
B: Woonde doar nait vraauw Schepers?
A: Joa, dij was t!

&

A: Wat het doar gebeurd?
B: Doar het n hail eernseg ongeluk gebeurd doe!

[bewark] Mie

t Woord mie betaikent mij en wordt broekt bie zok-waarkwoorden, môr kin ien t Grunnegs bie binoa elk aander waarkwoord zet worden. t Wordt op dizze menaaier broekt as der aine zien mainen of zin oetdrokt wordt. Mie wordt ien t Nederlaands den nait vertoald. Veurbeeld:

Grunnegs: Joe goan mie doar nait hìn.
Letterleks vertoald: Jullie gaan daar niet heen.
Betaikenis: Ik wil niet dat jullie daar heen gaan.

t Kin ook de noadrok geven de spreker. Ien de Nederlaandse vertoalen ligt de noadrok den op "ik". Veurbeeld:

Grunnegs: Ik heb mie nait doarhìn fietst.
Nederlaands: Ìk ben daar niet heen gefietst.

[bewark] Ons

Ons betaikent ons en is t bezittelk veurnoamwoord van wie. t Wordt, noast de gebroekelke funksie, in t Grunnegs ook broekt bie personen. As n bepoald persoon of daaier hail noabersk is veur de spreker, den zegt hai voak ons veur de noam. Veurbeeld:

"Ons Greta is aaltied te loat"

Greta is den n noabersk persoon van de spreker. Voak wordt t broekt bie n bruier, zuster, zeun, dochter, mouder (ons ma/mou), voader (ons voa), gelaifde vrund of gelaifd hoesdaaier.

Dit kin ook aansom:

"Joen Greta is aaltied te loat"

Greta is den n noabersk persoon van de ontvanger. Dizze konstruksie is aaltied in de beleefde vörm, dus noeit "dien Greta".

[bewark] Lutjen/leutjen

t Woord lutjen (in Oostgrunnen en Stad wordt ook wel leutjen zegd) betaikent "kleintjes", moar kin ook veur andere dingen broekt worden:

  • kleintjes (baterijen/ steentjes/ en alles waarvan een kleine versie kan zijn)
  • kinderen
  • kleingeld (muntjes)

[bewark] Verlet

As t woord verlet broekt wordt, betaikent t dat aine wat wil. t Kin dus meerdere betaikenissen hebben. Bie t woord verlet heurt aaltied t waarkwoord hebben en n veurzetsel, woarbie de keuze is oet van en om. Dizze veurzetsels worden deurmekoar broekt.

  • belang hebben bij: ik heb wel verlet van dizze stoul
  • nodig hebben: ik heb verlet van mien medizien
  • behoefte hebben aan: ik heb gain verlet van dien gesoes
  • zin hebben in: ik heb verlet om sunterkloas

[bewark] Niks

t Woord niks betaikent net as ien t Nederlaands niks. Allend ien t Grunnegs het t ook nog meer funksies. t Wordt bieveurbeeld ook broekt veur de woorden nait en gain om dij woorden te verstaarken, bieveurbeeld:

  • t Is niks gain weer (Het is ontiegelijk slecht weer)
  • Der waren niks gain wolken ien locht (Er waren helemaal geen wolken aan de lucht)
  • t Is hier niks nait waarm (Het is hier totaal niet warm)

[bewark] Dik

Veur n hail ìnde woorden kin t bievougliekse noamwoord "dik" zet worden om oet te drokken dat t groot of veul is. In t Nederlaands wordt dit den aans vertoald. Veurbeelden:

Grunnegs Nederlaands
Dikke mist Dichte mist
Dikke locht Donkere lucht
Dikke wag Hoge golf
n Dik ìnd Heel ver

[bewark] Worden

t Woord "worden" kin noast de Nederlaandse betaikenis ook broekt om wat aans aanduden. Zo wordt t ook broekt bie de laaidende vörm in de voltoeid vergongen tied. Hierbie staait "worden" in de voltoeide tied. Dit wordt ook ien t Engels en ien t Duuts doan:

Grunnegs: Dit peerd is doodschoten worden.
Engels: This horse has been shot.
Duuts: Dieses Pferd ist erschossen worden.

[bewark] Doun

t Waarkwoord "doun" wordt noast de Nederlaandse betaikenis "doen" ook aans broekt. In veul gevalen kin t noamelk as extroa waarkwoord broekt worden. As dit doan wordt, slogt t binoa aaids op n aander waarkwoord. Dit aander waarkwoord veraandert den in n hail waarkwoord, in tieds dat de vörm van "doun" de persoonsvörm wordt. Deur Nederlaandse invlouden wordt dit aal minder broekt.

[bewark] Vroagende vörm

n Nait veul meer broekt kenmaark van t Grunnegs is dat bie vroagzinnen t waarkwoord "doun" broekt wordt, liek as ien t Engels. Bieveurbeeld:

Grunnegs: Dust doe doar lopen duurven?
Engels: Do you dare to walk there?

[bewark] VTT, TT en OTT, RT

Bie de voltoeide en toukommende tied wordt t waarkwoord "doun" as aanvullen broekt bie t aal bestoande waarkwoord. Dit wordt allend broekt bie de körtledene of körtvolgende gebeurtenissen:

Voltoeide tied (VTT)

Grunnegs: Ik heb vanmörn even fietsen doan.
Letterliekse vertoalen: Ik heb vanmorgen even fietsen gedaan.
Korrekt Nederlaands: Ik heb vanmorgen even gefietst.

Toukommende tied (TT)

Grunnegs: Ik goa in de noamiddag swimmen doun.
Letterliekse vertoalen: Ik ga vanmiddag zwemmen doen.
Korrekt Nederlaands: Ik ga vanmiddag zwemmen.

Tegenswoordege (OTT), runnende tied (RT)

Grunnegs: Ik du lezen.
Letterliekse vertoalen: Ik doe lezen.
Korrekt Nederlaands: Ik lees/ Ik ben aan het lezen.
 
Grunnegs woordenbouk

Oetsproak | Spèllen | Grammoatiek | Biezundere woorden | Woorden noar kategorie | Geogroafische noamen | Zegswiezen

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z