Grunnegs (oetsproak)

Van Wikipedie

De oetsproak van t Grunnegs is ain van de typisch-heden dij t Grunnegs, Grunnegs môkt. t Verschilt nogaal van de oetsproak van de aander Leegsaksische dialekten. t Grunnegs staait, noa t Limbörgs, t wiedst van t Standerdnederlaands ôf. Ain van de rezens hierveur is de oetsproak. Dizze oetsproak is veurkommen oet t Frais en n Grunnegse toalontwikkelen dij steevon ien begun van de 19e aiw (zai Nijgrunnegs). Veur dij tied leek de oetsproak van t Grunnegs slim op dij van t Frais. Allend t Westerkertaaiers het dit aksìnt beholden. Dizze ziede gìldt din ook nait veur t Westerkertaaiers en t Westerwôlds. n Streepke tuzzen twij klinkers betaikent n ôfbroak, gain nije lettergreep. De letters worden dus aanmekoar oetsproken as of dat t ain letter wèst wezen zol.

Onderwarpen

[bewark] Algemain

Over t aalgemain worden de letters ien t Grunnegs op de volgende wieze oetsproken.

[bewark] Klinkers

Letter Oetsproak Veurbeeld (Grunnegs) Veurbeeld (aander toal)
a middellaange aa-klank rag
aa laange aa laand gaar (NL)
ai aj (sums oj) nait Zeit (DE)
aai aaj (sums ôj) braai draaien (NL)
e körte e-klank bred redden (NL)
ee eeyi neem spelen (NL)
ee laange i-klank beern peer (NL)
è laange e-klank wèst faire (FR)
eu ö-u Euvelgunne leuk (NL)
eu laange u-klaank veur deur (NL)
i körte i-klank dit dit (NL)
ie laange ii-klank rieten dier (NL)
ì laange i-klank ìnde peer (NL)
o n körte o-klank kon bot (NL)
oo laange oo-klank Winschoot hoofd (NL)
ô of ò laange o-klank ôf zône (FR)
ö laange e vôlgd deur n kört shirt (NL)
oa oo vôlgd deur r poalen oor
oe as ien t Nederlaands oet koe
ou a-oe doun koud (NL)
u körte u dut rust
uu laange uu-klank uur duren (NL)
ui a-uu luip duister (NL)
ui öj gruien

[bewark] Mitklinkers

De volgende mitklinkers kommen mit dij van t Nederlaands overain: b, d, f, g, h, j, k, l, m, r, s, w, x en z. De ôfwiekende gevalen (c, n, p, q & t) stoan hieronder beschreven.

Letter Oetsproak
c "komt allìnd ien t Grunnegs veur ien kombinoatsie ch"
n n-klank woarbie dails deur de neus proat wordt en de tong veurien verwölf ploatst wordt
p p-klank mit körte h-klank der aachteraan
q "komt nait ien t Grunnegs veur"
t t-klank mit n körte sisklank der aachteraan

[bewark] Kombinoatsies

De vertoalen van t Nederlaandse woord "brood" ien oost Grunnen
De vertoalen van t Nederlaandse woord "brood" ien oost Grunnen

[bewark] vôlgd deur -e

As bepoalde letters ien t Grunnegs vôlgd worden deur n -e, veraandert de oetsproak van dij letters. n Goud veurbeeld is t Hoogelaandster woord stoet. Ain van de belaangriekste verschillen tuzzen t Veenkelonioals en t Hoogelaandsters is t aachtervougsel -e. t Woordt stoet zol den stoete worden. Dochs is dit nait t gevaal, t wordt noamelk stoede, môr ook tìnde in stee van tìnt, madde ien stee van mat. Ien t oosterlieke Oldambtsters wordt t wel stoete. Zai ook t koartke hiernoast.

n Aander veurbeeld is de -k, bieveurbeeld ien t woord mok, wat ien t Veenkelonioals mokke wordt. De kombinoatsie -kk wordt den oetsproken as de -g, bieveurbeeld ien guten Tag. Dij kombinoatsie wordt ook wel as kh schreven, dus wordt de oetsproak [mokhe].

Dit gebeurt ook mit de -p. As doar n -e aachter komt, veraandert de oetsproak ien n -b. t Hoogelaandster woord klomp, veraandert den in klompe, mit as oetsproak [klombe].

De -s veraandert ien n -z, bieveurbeeld bie schaans - schaanze of kees - keze. Dit kint man ook ien t Nederlaands bie meervolden.

De dubbele -ff veraandert ien -v of -vv, bieveurbeeld plof - plovve. De oetsproak gaait den laankzoam noar de -w tou.

Dizze veraanderens gìlden nait allìnd veur zulfstandege noamwoorden, môr over t aalgemain ook bie waarkwoorden en meervolden. Summege kombinoatsies veraandern zulfs bie elke volgende klinker, bieveurbeeld Warffum - Waarvum.

[bewark] Waarkwoorden

Bie waarkwoorden gaait t ongeveer t zulfde. Hieronder staait n schema mit doarien de oorspronkelke letter, de nije letter/klank (den nait aaltieds wordt de spèllen noar de oetsproak aanpaast) en n veurbeeld. Bie de nije letter staait de ' veur n stoot dij verliekensboar is mit n kört oetsproken -u; de -kh staait veur de Duutse -g; de -ō staait veur n stomme e, zo as ien t Nederlaandse lopen, wait aigelks n kört oetsproken -ö is.

Olle letter Nije letter Veurbeeld Oetsproak
-ben, -ven, m mit n körte -b oetsproak even eebm
-chten -ch-hen wachten wach-hen
-den -dn peerden peedn
-gen -khng maggen makhng
-jen -jun aanpitjen aampitjun
-ken 'ng môken mò'ng
-elen -oln kwedelen kweedoln
-men -mm nemen neemm
-nen, -nden -nn landen lann
-pen 'm lopen loo'm
-eren -ōdn vouern vouwōdn
-ten 'n proaten proa'n
-wen -dn daauwen daaudn
-zen -zn lezen leezn

[bewark] sv-

De kombinoatsie sv- is n kombinoatsie dij ook voak schreven wordt as sw-, omreden de oetsproak tuzzen de [sv] en de [sw] ien zit. Dit wordt maisttieds broekt as de sw- vôlgd wordt deur n -i of n -e, bieveurbeeld Sveden, svinden en Svitzerlaand. Dochs is de spèllen Sweden, swinden en Switzerlaand ook korrekt.

[bewark] -r-

As n -r nait aan t begun van n woordt staait en vôlgd wordt deur n aander mitklinker, den wordt e nait oetsproken. Bieveurbeeld ien t woord "waark", wat oetsproken wordt as [waak]. Dit gìldt aaid, dus ook bie n kombinoatsie woord, bieveurbeeld van "doar" [doar], en "doarmit" [doamit]

[bewark] h-

As n woord begunt mit n h-, vôlgd wordt deur n klinker en veurgongen wordt deur n mitklinker, wordt dizzent nait oetsproken. Ien de oetsproak kommen t woord mit de h- en t woord derveur aan mekoar vast. Bieveurbeeld: dat hotel krigt as oetsproak [daddootèl]. Hierbie wordt de regel vôlgd zo as hierboven beschreven dat de -t veur n mitklinker veraandert ien n -d.

[bewark] Grunnegs Nederlaands

Mit Grunnegs Nederlaands wordt t aksìnt bedould dij Grunnegers hebben as zai Nederlaands proaten. t Vernuimdste veurbeeld hiervan is t ienslikken van de -en, tot n of 'n tou, bieveurbeeld van "even" noar "eebm".

De letters worden binoa hailmoal t zulfde oetsproken as ien t Grunnegs, de ts, ph, enz. lôten aine Grunnegers heerkennen. De aa is ien t Grunnegs Nederlaands wel aans as ien t Grunnegs. t Is de vlot oetsproken kombinoatsie è-e, verliekensboar mit de Stellenwaarfse kombinoatsie ae.

 
Grunnegs woordenbouk

Oetsproak | Spèllen | Grammoatiek | Biezundere woorden | Woorden noar kategorie | Geogroafische noamen | Zegswiezen

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z