Ni'jlusen

Van Wikipedie

Wikipedie:Etalage
d'Olde Hulsterplas ien Ni'jlusen
d'Olde Hulsterplas ien Ni'jlusen

Ni'jlusen (ok wal: Ni'jluusn; ok wal: Ni-jluuzn naor de spelling-Gallée [1] ; Nederlaands: Nieuwleusen) is een plaatse ien Oaveriessel mit 5913 ienwoners per 1 jannewaori 2007 (vleden jaor 5983). [2] Bi'j de gemientelijke herindieling van 2001 is 't miest van de olde gemiente Ni'jlusen bi'j de gemiente Dalsen ekomen. Een aander diel is bi'j de gemiente Zwolle edaon, waoronder de Lichtmis mit De Koperen Hoogte.

Onderwarpen

[bewark] Umgeving

Ni'jlusen lig an de provinciale weg N377 ("de Den Hulst"), tussen Asselt ien 't westen en De Balk ien 't oosten. De noordgrèenze is mit 't dörpien de Punthorst ien de gemiente Stappest; Ni'jlusen lig ok onder 't Staatsbos ien die gemiente. Ni'jlusen lig tussen de Vechte en de Riest en wördt bi'j Sallaand erekend. 't Dörp hef een noordelijke en een oldere zudelijke helfte, mit sportvelden ien de midden. Ien Noord ligt de Olde en Ni'je Hulsterplas, die ien de twintigste ieuw bint uutebaggerd en mit 'n kaander bint verbunden. Ien Zuud lig de kern de Karkenhoek mit de Grote Karke, 't olde gemientehuus en 't Palthebos, det vrogger ien 't bezit was van 't predikaantengeslacht Palthe. De mieste ni'jbouw vindt ien 't zuden plaats (de Westerbouwlanden). [3]

[bewark] Beriekberheid

Op Ni'jlusen kuj mit verskeiden bussen kommen. Busse 29 (Zwolle busstation-Koevern busstation) ridt um 't kwartier deur Ni'jlusen ien beide richtingen en op 'n zaoterdag en zundag elk ure. De scholierenbusse 49 (Zwolle-De Vaort Magnolia) ridt elke waarkdag töt 9 ure hen Zwolle, en ien de naomiddag vanof um-en-bi'j 2 ure terogge hen Ni'jlusen en De Vaort. De snelbusse 83 (Zwolle-De Vaort) ridt allennig ien de ochtendspits en aobendspits en stopt twie'j keer op Ni'jlusen. Sund september 2006 levert 't busbedrief Connexxion de busdiensten.

Mit de auto kuj op Ni'jlusen kommen via de N377. Ok kuj der kommen via Zwolle, via 't bedriebenterrein Hessenpoort oaver de N758. Vanuut 't dörp Dalsen beriek ie Ni'jlusen via de N757 (Dedemsweg).

[bewark] Geschiedenis

't Oosterveen, daoras Ni'jlusen mit begunnen, onderliend op een kaorte deur Janssonius (1658). Veengebieden bint broen. Klik um te vergroten.
't Oosterveen, daoras Ni'jlusen mit begunnen, onderliend op een kaorte deur Janssonius (1658). Veengebieden bint broen. Klik um te vergroten.

Ni'jlusen is ontstaon ien de eerste helfte van de seubentiende ieuw. Ien die tied was het gebied tussen Lusen (tegenswoordig Oldlusen), een plaatsien an de Vechte, en de Riest op de grèenze mit Drenthe nog 'n roege streek mit hoogveenmoerassen. 't Hiele gebied van 't Oaveriessels Vechtdal, van Asselt töt an Koevern, is op een kaorte van Abraham Goos uut 't begun van de seubentiende ieuw anegeben as 't Veen; 't diel bi'j het latere Ni'jlusen het 't Ommer moer. Ze denkt det lusen ien de namen Ni'jlusen en Oldlusen lo-essen (= holt-essen) betekent. Essen bint de bouwlaanden die jaorlijks opeheugd wördden mit de mesplaggen uut de potstallen. [4]

[bewark] De Luessener Compagnie

Ien 1631 wördden de Luessener Compagnie opericht deur ienwoners van Zwolle en Kampen um 't gebied boben Lusen, det töt de Marke van Lusen beheurden, te ontginnen. De ontginning is veural ter haand eneumen deur pioniers uut Lusen. De eerste boerderieën van de ni'je plaatse stunden an 't Pad, vandage 't Oosterveen. Tussen 1640 en 1646 hef Zweer van Haersolte daor de havezathe Oosterveen ebouwd (ofebreuken ien 1862). Ien 1655 wördden d'r een huus an 't Oosterveen ezet veur een schoelmeister. Vanof 1659 wördden 't deupboek van Ni'jlusen bi'j ehölden. De eerste predikaanten bint uut Zwolle, Dalsen en Omm ehaald. De eerste Ni'jluusiger predikaant was domeneer Van Bercum, die ien 1663 kwaamp.

[bewark] De Dedemsvaort

Ien 1809 begunden Willem Jan baron van Dedem mit de anleg van de Dedemsvaort deur noordelijk Oaveriessel. Uuteindelijk zol 't kenaol van Asselt töt de Vechte bi'j Grambarge lopen. In 1811 gunk 't kenaol al töt an De Balk. Ter hoogte van Ni'jlusen lag an de Dedemsvaort de buurtschop De(n) Hulst (ien de volksmond Nulst enuumd). Dizze buurtschop stund deur d'Ommerdiek (now de heufdstraote de Burg. J.P. Backxlaan) ien verbinding mit Ni'jlusen, en gruuiden uut töt Ni'jlusen-Noord. Ien 1969 is de vaort bi'j Nulst edempt en is daor de N377 anelegd. An de westkaante van Nulst lig de agrarische buurtschop De Meele. An 't Westende, ien 't verlengde van 't Oosterveen, lig de buurtschop 't Roetenveen.

[bewark] De gemiente Ni'jlusen

't Vroggere gemientehuus van Ni'jlusen
't Vroggere gemientehuus van Ni'jlusen

Ni'jlusen hef ien 't begun van de achttiende ieuw samen mit de buurtschop Avereest iene gemiente evörmd. Op 1 juli 1818 wördden de gemientelijke begrotingen escheiden en wördden Ni'jlusen een zölfstaandige gemiente. Mar nog töt 1833 hef Ni'jlusen ien een personele unie mit Avereest ezeten, mit een gedielde borgemeister. [5] [6] Töt 1899 had Ni'jlusen gien gemientewaopen. Krek as veur aandere gemientes was de reden van de anvraoge de bouw van de ni'je vergaderzaol van de Provinciale Staten van Oaveriessel. 't Waopen was samenesteld uut de waopens van Dalsen en Zwollekerspel, umdet de Marke van Lusen bi'j 't schoutambt Dalsen heurden en een diel van Zwollekerspel bi'j de gemiente Ni'jlusen was betrökken. 't Leegste diel van 't waopen symboliseert de laandbouw. Ien 1954 vreug de gemiente een kroon boben 't waopen an, die as ze zonder meer kreeg. [7] De gemiente Ni'jlusen bestund töt en met 31 december 2000. 't Vrogge gemientewaopen is now 't dörpswaopen van Ni'jlusen. [8]

[bewark] De Rollecate

Ien 1913 wördden op Nulst de eerste rieksopleiding veur leraressen ien 't laandbouwhuushold-underwies open edaon, De Rollecate. Baron van Dedem had zien gelieknamige laandgoed beskikbaor esteld um dizze opleiding meugelijk te maken. 't Huus De Rollecate was rond 1654-1655 ebouwd ien Venó en ien 1821 deur baron van Dedem ofebreuken en op Nulst an de Dedemsvaort opni'j opebouwd. De opleiding stund onder leiding van Theda Mansholt. Hier wördden plattelaandsvrouwen underwezen ien de kunnigheid mit, en liefde veur, een hemmel huusholden, laandbouw, tuunderi'je en 't huusvrouwskop. Ien 1930, toe as 't huus De Rollecate ofebreuken worden mus veur de anleg van de N377, verhuusden de opleiding naor Dèventer.[9] [10]

[bewark] Union

Ien 1904 kwaamp op Nulst de fietsenfebriek van Union, die slim belangriek veur de waarkveurziening en de bluui van Ni'jlusen ewest hef. Ien 1979 gunk bi'j een braand 't olde Uniongebouw verleuren. [11] Ien 2003 wördden de fabricage, ondanks protesten, verplaatst naor een bedriefshal op 't industrieterrein De Grift. Ien meert 2006, nao een lange riege muuilijkheden ien 't bedrief, was 't ofeleupen mit Union op Ni'jlusen: de fabricage wördden deur 't Sociale Waarkveurzieningsschop Larcom verplaatst naor een leegstaonde hal van dit bedrief ien Omm. De fabriekshal op Ni'jlusen wördt now gebruukt deur Westerman Transport veur fietsenassemblage.

[bewark] Bedrievigheid

Ondaanks 't vört gaon van Union blif d'r veule industriële bedrievigheid ien Ni'jlusen deur de veurdelige ligging van 't dörp. De industrieterreinen (De Meele, De Evenboer, De Rollecate, De Grift) gruuit en d'r wördt al jaoren ni'je woonwieken ebouwd. De zegswieze luudt: Ni'jluusn, vrogger wollen ze d'r nog niet begraven wörden en now gaot ze d'r woonen. [12]

[bewark] Cultuur

De Karkenhoek bi'j winterdag
De Karkenhoek bi'j winterdag

Ien 1982 bestund Ni'jlusen 350 jaor en hebt ze de Historische Vereniging Ni'jluusn van vrogger opericht. Dizze verieniging hef ien 1998 an de Karkenhoek 't museum Palthehof eöpend, waor vaste en lösse tentoonstellings oaver 't vleden van Ni'jlusen te bezuken bint.

Ien 't Grammofoonmuseum kuj plaotenspeulers bekieken vanof de beguntied van de grammofoon, en naor olde opnaomes luustern.

Sund 1925 speult ien Ni'jlusen de christelijke muziekverieniging de Broederband. Ok zingt op Ni'jlusen 't christelijk koor de Hazeuzangers.

An 't Westende, een weg langes de grèenze mit Dalsen, stiet de meule Massier uut 1861; de leste van de zes meules die d'r op Ni'jlusen estaon hebt. Allennig de romp stiet er nog, mar de stichting Molen Massier wil op 't lest van 2007 de meule erestaureerd en maalveerdig hebben.

[bewark] Sport

Ni'jlusen hef een sportcomplex det Noord verbindt mit Zuud. Hier ligt voetbalvelden, tennisbanen, een körfbalveld, een sporthal, een iesbane en een openlochtzwembad. Op 't dörp bint veule sportverienigings. D'r bint twie'j voetbalclubs, USV Nieuwleusen en SV Nieuwleusen. Ok hej d'r een schietverieniging en een motorclub. Volngs de gemiente Dalsen hef Ni'jlusen 't hoogste percentage motereigenaors van 't hiele laand. [13]

[bewark] Taal

't Plat det ze op Ni'jlusen praot, wördt - krek as det van Stappest, De Vaort en Slagharen - wal töt het Zuud-Drèents erekend. [14] [15] [16] Mar umdet Ni'jlusen ien Oaveriessel en ien de diels Sallaands praotende gemiente Dalsen lig, wördt 't Ni'jlusens ok wal as Sallaands eziene. Zo nuumt ze de plaatselijke streektaalzanger Aalt Westerman "de troubadour van het Sallands". [17]

De dialectkenner Harrie Scholtmeijer rekent de taal van 't dörp töt 't Noord-Oaveriessels en niet töt 't Sallaands (volngs zien indieling van de Oaveriesselse dialecten: hi'j zeg hiermit niks oaver verwaantschop mit de dialectvariaanten ien Drenthe). [18]

De dialectoloog Hendrik Entjes, die de leste periode van zien leben op Ni'jlusen woonden, hef 't volgende ezegd oaver de taalsituatie op 't dörp:

  • "[Nieuwleusen] heeft een oud gedeelte, in het zuiden, en een nieuw gedeelte, ontstaan toen de Dedemsvaart gegraven werd. Dat heette vroeger De Hulst. Daar had je oude boerderijen op zandkoppen die boven het veen uitkwamen. Maar De Hulst is nooit uitgegroeid tot een duidelijke veenkolonie. Nu heb ik hier indertijd RND-opnamen gemaakt [Reeks Nederlandse Dialectatlassen, red.]. Eén in Nieuwleusen en één in De Hulst. Maar nu ik die met elkaar vergelijk, merk ik dat ik indertijd in De Hulst zegslieden heb gehad die van die oudere boerderijen kwamen. En als ik naar mensen ga die afstammen van die veenmensen, van toen de Dedemsvaart gegraven werd, dan is daar een duidelijk dialectverschil. En hier zegt men dan: er is wel enig verschil tussen noord en zuid. Maar dan bedoelt men: tussen de afstammelingen van de oude bewoners en hen die hier later zijn komen wonen. [...] De oude Vechtstreek zegt bijvoorbeeld etten, maar in de Veenkolonies vind je eten. Ik denk dat dat uit Drente komt. En van die kolonietaal probeer ik iets terug te vinden. Je kunt dan van een Veenkoloniaals in Overijssel spreken." [19]

Ni'j luusen mien dörpien, gedicht deur Hendrik Sterken Rzn

Ni'j luusen mien dörpien ik hoale van oe
En 'k blieve oe trouw as mien va en mien moe
Ja veule geslachten die deden heur wèrk
En maakten Ni'j luusen zo groot en zo stèrk

De boeren die bint er behoedzaam en bi'j
En hoalt heur bedrief van de àrmoede vri'j
Die ligt doar zo mooi ien heur gruun witte kleur
Ienvoudig en deegluk, een bloemhof d'r veur

En d' industrie die hier bedrievigheid bracht
Ni'j luusiger jonges die 't uut hebt edacht
Die gruuijden hier op tut een heel hoge stàànd
Mar bleven toch altied hier kiender van 't làànd

En woor ik ok kome en woor ik ok goa
Ni'j luusen mien dörpien det lig mi'j zo noa
Ja woor ien de wereld de plicht mi'j ok röp
Ni'j luusen blif 't dörpien woor 't hàrte veur klöpt
(1958)

[bewark] Kunnigheid

Ien dizze lieste vin ie bekende mèensen die op Ni'jlusen woont, of ewoond hebt.

  • Anita Berry (geb. Greetje Garritse), zangeres, had een hit mit 't liedtien Middellandse Zee
  • Benjamin Boers (1871-1952), communistisch predikaant
  • Sander Borgers (1917-1985), NSB'er en SS'er
  • Willem Jan baron van Dedem (1776-1851), leut de Dedemsvaort graoven
  • Johan van Dorsten (1926), romanskriever
  • Ali C. Drost-Brouwer (1942), romanskriefster
  • Hendrik Entjes (1919-2006), hoogleraar Nedersaksische taal- en letterkunde
  • Manon Flier (1984), volleybalspeulster van 't Nederlaands Team
  • H. van der Galiën-De Boer (1907-1988), romanskriefster
  • Piet Kalteren (1939), dichter
  • Joost Marsman (1974), zanger van de nederpopband I.O.S. (veurhen Is Ook Schitterend)
  • Jan Arend Palthe (1727-1803), predikaant en grondbezitter
  • Hendrik Sterken Rzn (1915), dichter en schriever oaver streekgeschiedenis
  • Prof. Dr. Eric Sudhölter (1954) hoogleraar an de Landbouwuniversiteit ien Wageningen
  • Prof. Dr. Jan Waterink (1890-1966), Geriffermeerd predikaant; hooglerer pedagogie en psychologie an de Vrije Universiteit te Amsterdam
  • Aalt Westerman (1951), streektaalzanger
  • Wilhelmus Nicolaas Wolterink (1833-18..), predikaant en skriever
  • Jan Zantinge (1927-1996), Drèentse skriever, underwiezer op Ni'jlusen

[bewark] Schrieveri'je

Ien dizze lieste vin ie boeken die oaver Ni'jlusen gaot.

  • Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie
  • Brouwer, Hanneke (1975), De gemeente Nieuwleusen; een morfologische studie, Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam
  • Hengeveld-van Berkum, G., G. Kreule-Kok & J.W. de Weerd (samenstelling) (1992), Boerderijen toen, en nu..., Ni'jlusen: Ni'jluusn van vrogger
  • Hille, H. & Th. Postma (1986), Afgescheidenen in een Overijssels dorp; anderhalve eeuw gereformeerden in Nieuwleusen
  • Koman, Ruben A. (2006), Dalfser Muggen: Volksverhalen uit een Overijsselse gemeente. Mondelinge overlevering, volksgeloof en vertelcultuur in Dalfsen, Hoonhorst, Lemelerveld, Nieuwleusen, Oudleusen e.o., Bedum: Profiel Uitgeverij (i.s.m. de IJsselacademie, Kampen)
  • Meijerink, H.J. & E.H. Mulder (1971), Nieuwleusen in oude ansichten, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
  • Meijerink, H.J. (1974), Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
  • Middag, Henk (1988), Deelgebiedsbeschrijving van de gemeente Nieuwleusen, Grunning: Rijksuniversiteit Groningen
  • Pereboom, Freek & Marian Pereboom (1982), Nieuwleusen in de kaart gekeken, Kampen: IJsselacademie
  • Schoemaker-Ytsma, A.C.M. (2006), "Zo zegge wi'j det" van A tot Z! Woorden en gezegdes in het dialect van Nieuwleusen, Ni'jlusen: The Readshop J. Hilbrink
  • Steege, J. ter (1982), De kerke tot Oosterveen; Geschiedenis van de Hervormde gemeente Nieuwleusen, De Vaort: In de Roos
  • Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1982), Nieuwleusen in oude ansichten deel 2, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
  • Steege, J. ter & A.C. ter Steege-Boeren (1985), Kent u ze nog... de Nieuwleusenaren deel 2, Zaltbommel: Europese Bibliotheek
  • Sterken Rzn, H. (1976), Ni'j luusen mien dörpien, Ni'jlusen: eigen beheer
  • Visscher, Wim (2005), Heeren van de Ligtmis: Geschiedenis van de Leusener Compagnie, het begin van Nieuwleusen en het Oosterveen, Gouda: H&K Uitgevers

[bewark] Verwiezings

  1. Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
  2. Gemeentegids Dalfsen 2007-2008 en 2006-2007
  3. http://www.dalfsen.nl/web/show/id=51330
  4. http://www.dalfsen.nl/web/show/id=47391
  5. http://www.hardenberg.nl/smartsite.shtml?id=12926
  6. http://www.hvavereest.nl/bijlagenoud/ontwikkeling_gemeente.htm
  7. http://www.nieuwleusen.info/
  8. http://www.palthehof.nl/dorpswapen.html
  9. Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie (bladziede 97-101)
  10. http://www.kasteleninoverijssel.nl/pages/rollecate.htm
  11. http://www.rijwiel.net/intuni2n.htm
  12. Bartels-Martens, Gees (1997), Een rondje Nieuwleusen: Een bescheiden rondgang door de literatuur en geschiedenis van Nieuwleusen, Kampen: IJsselacademie (bladziede 35)
  13. http://www.dalfsen.nl/web/show/id=47372
  14. http://taal.phileon.nl/kaart/nedersaksisch.php
  15. http://taal.phileon.nl/kaart/daan.php
  16. http://taal.phileon.nl/kaart/noordduitsland-geheel.php
  17. http://aaltwesterman.vdijk.info/start.php?nieuws=archief&artikel=3
  18. Scholtmeijer, Harrie (2006), Mörn! Taalgids Overijssel, Assen: In Boekvorm Uitgevers bv.
  19. http://www.meertens.knaw.nl/vdw/2000.1/entjes.html

[bewark] Buten dizze webstee

Interwiki's