Achterhooks

Van Wikipedie

Achterhoeks woordenboek
't Achterhookse taalgebeed
't Achterhookse taalgebeed

't Achterhooks is een Nedersaksisch dialekt dat epraot wordt in de Achterhook (Gelderlaand, ten oosten van den Iessel).

In disse streektaal (of sproake) bunt völ varianten. In 't noorden en oosten liekt 't Achterhooks stark op 't Twents of Sallaands. Ne officiële spelling is der neet, moar meestal gebroekt men wal dezelfde schriefwieze. De beschreven weurde bunt fonetisch eschreven.

Onderwarpen

[bewark] Grammatica

[bewark] Tegenwoordige tied

[bewark] Lopen

enkelvoud:

ik loope
i'j loopt (Wenterswiek: dou löpste)
hee (hie) löp

meervoud:

wi'j loopt
i'j loopt
zee (zie) loopt

[bewark] Wean (zun)

enkelvoud:

ik bun(ne)
i'j bunt (Wenters: dou buste)
hee (hi-j, hie) is

meervoud:

wi'j bunt (zint)
ij bunt (zint)
zee (zie) bunt (zint)

[bewark] Vleden tied

[bewark] Lopen

ik leepe
i'j leepen (W'wiek: dou leepste)
hee leep
wi'j leepen
i'j leepen
zee leepen

[bewark] Wean (zun)

ik wasse (ware)
i-j wassen (W'wiek: dou waste)
hee was
wi'j wassen (waren)
i'j wassen (waren)
zee wassen (waren)

't Voltooid deelwoord krig 't veurvoegsel e- (bev. elopen, ewest).

[bewark] Umlaut

'n Ander kenmark is de umlaut bi'j verkleinwoorden en meervoudsvormen (vergeliekbaar met 't Duuts):

hond - höndjen - hönde (Wenters(wiek): hond - hundeken - hunde)
hand - händjen - hende (Wenters: hand - händeken - hande)
moes - muusken - muuze
man - männeken - mansleu

En de 3e/4e naomval is mangs te heuren:

  • 1e naomval (onderwarp) 'De man / de vrouwe steet veur 't huus'.
  • 3e en 4e naomval 'Den breef is veur d'n man / de vrouwe'. (Den is hier een anwiezend veurnaamwoord (Die brief in 't Hollands)(In Wenters en andere dele van den Oost-Ächterhook is den/d'n gewon 't lidwoord veur 't mannelik geslacht in àlle naamvalle)

[bewark] Meziek

De Achterhook kent völle bends, de meest bekenden bunt, Normaal, Boh foi toch, Jovink en de Voederbietels de Spitfires, en Old ni-js (met spöllers wie't bi-j Normaal of Boh foi toch espöld hebt)

[bewark] Unzenvader

(Winterswiek)

Unzen Vader in de hemelen,
laot dienen name eheilegd worden;
laot dien könninkriek kommen;
laot dienen wille gebeuren
op de eerde zo as in den hemel.
Gef uns noo uns dageleks brood
en vergef uns unze scholden
zo as ok wi-j vergeft
wee bi-j uns in de schold staot;
en breng uns neet in verzeuking,
maor maak uns vri-j van 't kwaod.
Want van Di-j is het könninkriek
en de krach en de glorie
noo en alle dage.
Amen.
Streektaolen in Nederlaand en Vlaanderen

Nederfrankisch en Friso-Frankisch: Hollaans (Standardnederlaans - Zuud-Hollaans - Utrechs-Alblasserweerds) - Westfries - Bildts - Stadsfries - Zais - West-Vlaams - Oost-Vlaams - Braobans - Zuud-Gelders - Limbörgs

Nedersaksisch en Friso-Saksisch: Grunnegs - Stellingwarfs - Drèents - Tweants - Tweants-Groafschops - Gelders-Oaveriessels - Sallaans - Achterhooks - Urkers - Veluws

Freesk: Westlaauwers Frais

Interwiki's