जनकपुरधाम

From Wikipedia

११०००० बासिन्दा भएको जनकपुरधाम शहर, धनुषा जिल्ला, जनकपुर अञ्चल, नेपालको मध्य दक्षिणी भागमा अवस्थित छ । यो शहर नेपाल-भारत सिमाना बाट २२ कि.मि. को दुरीमा छ । नेपालको राजधानी काठमाडौंबाट ४०० कि.मि. को दुरीमा छ ।
      यो शहर पूर्व ऐतिहासिक मैथिली सभ्यताको केन्द्रविन्दु पनि हो र साथै यस शहरको आफ्नै भाषा (मैथिली) र लिपि (तिरहुता) पनि छ । जनकपुरधाम, भगवती सीता (जानकी) को पनि जन्मस्थल हो । सीता राजा जनककी छोरी तथा हिन्दु भगवान रामकी श्रीमती पनि हुनुहुन्छ । जनकपुरधाम राम र सीताको विवाहस्थल पनि हो । राजा जनकले खेतमा हलो जोत्दा, सीतालाई खेतमैं भेट्टाउनु भएको किंबदन्ती रहेको छ । राजा जनकले सीतासँग विवाहका लागि स्वयंवर आयोजना गर्नुभएको थियो । उक्त स्वयंवरमा भगवान शिवको धनुष तोड्न सक्नेले सीतालाई बिहे गरि लाने शर्त राखिएको थियो । उक्त शर्त पूरा गर्न सक्ने अयोध्याका राजकुमार राम बाहेक अरु कोही पनि स्वयंवरमा थिएनन् ।
      त्यसैले जनकपुरधाम हिन्दु धर्मावलम्बीहरुका लागि एक महत्वपूर्ण स्थल हो । जनकपुरधामको केन्द्रिय बजार उत्तर-पश्चिम दिशा बाट भव्य जानकी मन्दिरले सुसज्जित छ । यो मन्दिर १९११ ई.स. मा टीकमगढ़की (भारत) राजकुमारी कुमारी वृषभानुद्वारा निर्माण गरिएको हो । जानकी मन्दिर मुग़ल शैलीमा बनाईएको मन्दिर हो र यो तथ्यले यस मन्दिरलाई अझै पनि महत्वपूर्ण बनाउँछ । यस मन्दिरको निर्माण गर्दा त्यस ताका ९ लाख रुपैया खर्च भएको भन्ने किंबदन्ति रहिआएको छ, त्यसैले यस मन्दिरलाई नौलखा मन्दिर पनि भन्ने गरिन्छ । यो नेपाल भरिकै ठुलो मन्दिरहरु मध्ये एक हो । जनकपुरधामको अर्को विशेषता यहाँ रहेका पोखरी एवं कुण्डहरु हुन् । यहाँ कुटीहरु पनि प्रशस्तै मात्रामा पाईन्छ । त्यसैले जनकपुरको माछा नेपालमै प्रख्यात छ । जनकपुरधामको बारेमा एउटा उखान नै छ - "५२ कुटी, ७२ कुण्डा, सुरमुनि सब नावहि मुण्डा" । यहाँ तिथि अनुसार कुण्डमा स्नानको धेरै महत्व छ । जनकपुरधाममा भएका केही महत्वपूर्ण कुण्डहरु बिहार कुण्ड, अग्नि कुण्ड, मध्यमा सर, रत्न सागर, अंगराज सर, सूर्य कुण्ड, गंगा सागर, धनुष सागर, दसरथ तलाउ, पापमोचिनि सर, परशुराम कुण्ड, जनक सरोवर, गोपाल सर, रुक्मिनी सर, मुरली सर, विडाल सर, राम सर, कपाल मोचिनि सर, महाराज सागर, पाकवति सर, धौत-पाप सर आदि हुन् ।
      जनकपुरधाममा बोलिने प्रमुख भाषा मैथिली हो । यो भाषा भारतको बिहार प्रान्तको धेरैजसो भागमा पनि बोलिन्छ । मैथिल नारी मैथिल चित्रकलाका लागि पनि प्रख्यात छन् । विशेषतया माटोको भाँडा एवं घरको भित्तामा गरिने चित्रकलाको कलाको क्षेत्रमा पनि महत्वपूर्ण स्थान छ । मिथिलाको पारंपरिक घरहरु माटो र परालद्वारा बनाईन्छ । जनकपुरधाममा मनाईने प्रमुख चाड-पर्वहरु मध्ये छठ, विवाह पञ्चमी, राम नवमी, लक्ष्मी पूजा, होली ईत्यादि हुन् । विवाह पञ्चमी राम र सीताको विवाहको तिथीमा मनाईन्छ । यस पर्वमा वर्षेनी १००००० धर्मावलम्बीहरु सहभागी हुन्छन् । होलीमा ७-दिने परिक्रमा जाने पनि चलन छ ।