Íñigo López de Mendoza

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Possible retrait deth Marqués de Santillana
Possible retrait deth Marqués de Santillana

Íñigo López de Mendoza, Marqués de Santillana e Comde deth Real de Manzanares (Carrión de los Condes, Palència, 19 d'agost de 1398 - Guadalajara, 25 de març de 1458), militar e poèta castelhan deth prerrenaishement.

[Modificar] Biografia

Personatge clau dera societat e era literatura pendent eth reinatge de Juan II de Castelha, proviege d'ua familha nòbla inclinada des de tostemp as letres: eth sòn pair-sénher, Pedro González de Mendoza, e eth sòn pair, er almiralh de Castelha Diego Hurtado de Mendoza, sigueren tanben poètes e estèc emparentat damb granes figures literàries deth sòn temps, coma eth cancelièr Pedro López de Ayala, Fernán Pérez de Guzmán o Diego Gómez Manrique. Tanben es lors hilhs continuèren aguesta labor literària e de mecenatge culturau, sustot eth gran cardenal Pedro González de Mendoza. Era sua mair siguec Leonor dera Vega.

Com politic procurèc immiscuir-se çò mens possible enes ahèrs d'estat; mantenguec ath long dera sua vida era fidelitat a Juan II, encara que trinquèc era amistat damb Álvaro de Luna a compdar de 1431. Non per açò militèc en partit des aragonesistes; ara batalha d'Olmedo (1445) estèc enes files dera armada reau, pera quau causa eth Rei li concedic eth marquesat e eth comdat mencionadi. Íñigo contribuïc clarament ara queiguda de Álvaro (1453) e contra eth escriuec eth sòn Doctrinal de Privados; des d'aguesta epòca comence a retirar-se dera politica activa. Era sua darrèra grana aparicion se produsís ena campanha de Granada de 1455, ja jos eth reinatge d'Enrique IV; dempús demorèc en sòn palai de Guadalajara entà passar en patz e estudi es darrèri ans dera sua vida. Íñigo se maridèc eth 1412 damb Catalina Suárez de Figueroa, hilha de Maestre de Santiago, damb era quau causa eth sòn auviatge aumentèc plan, en tot transformar-se en un des nòbles mès poderosi deth sòn temps; literàriament se formèc ena còrt aragonesa, en tot accedir as classics der umanisme (Virgili, Dante Alighieri...) e dera poesia trobadoresca ath cant de Enrique de Villena; en Barcelona hec amistat damb Jordi de Sant Jordi, coper, e Ausiàs March, falconer reiau. Òme de grana cultura, arribèc a amassar ua importanta bibliotèca, que dempús passèc a èster era famosa bibliotèca d'Osuna, e s'entornegèc de brilhants umanistes que lo auien ath tant des nauetats literàries italianes, coma per exemple Juan de Mena o eth sòn secretari e mossardet, Diego de Burgos, qui compausèc ara sua mòrt un fòrça erudit poèma, eth Trionf deth Marqués.

[Modificar] Òbra

Siguec, ath delà, un des prumèrs istorians dera literatura espanhòla e li preocupèren questions de poetica, com demòstre eth prefaci que metec as sues òbres, eth Proemio y carta al Condestable don Pedro de Portugal. Tota era sua òbra pòt inscriuer-se laguens dera Escola alegorica-dantesca; siguec sense dobte çò de mès adorós admirador qu'auec Dante Alighieri en Espanha, e tanben assimilèc eth que podec deth umanisme de Petrarca e de Giovanni Boccaccio. Ei especiaument rebrembat pes sues serranilles, poèmes d'art menor que tracten dera amassada enter un cavalièr e ua camparòla, a imitacion des pastorelles franceses, mès inspirades en ua tradicion populara autoctòna pròpria. Siguec eth prumèr autor qu'escriuec en castelhan sonets, estrofa d'origina italiana mau coneishuda encara en Castelha: es 42 Sonetos Fechos al Itálico Modo. Era sua òbra mèstra laguens der estil alegoric-dantesc ei era Comedieta de Ponça, a on descriu era batalha navau omonima en coblets reiaus. Escriuec ath delà poèmes alegorics e doctrinaus '(dezires) e lirica de cançonièr, e amassèc ua des prumères colleccions paremiologiques en castelhan, es Arrepervèris que diden es vielhes dempús deth huec (Refranes que dicen las viejas tras el fuego).